شخصی را تصور کنید که مقدار زیادی حسادت او را فرا گرفته است و با هربار ورود همسرش به خانه، او را مجبور به تست دروغ‌سنج می‌کند، دائماً فعالیت‌هایش را با بررسی تلفن‌ها، ایمیل‌ها و صورت‌های حساب بانکی‌شان کنترل می‌کند و حتی تا جایی پیش می‌رود که همسرش را از تماشای برنامه‌های تلویزیونی یا نگاه کردن به مجلاتی که عکس‌های جنس مخالف در آنهاست، منع می‌کند. در حالی که این ممکن است مانند سناریویی از یک فیلم به نظر برسد، اما یک واقعیت تلخ برای افرادی است که با سندرم اتللو دست و پنجه نرم می‌کنند. این وضعیت روانپزشکی غیرمعمول باعث می‌شود افراد به طور غیرمنطقی باور داشته باشند که شریک زندگی آنها، علی‌رغم نداشتن هیچ مدرکی برای حمایت از این باور، به آنها خیانت می‌کند.

سندرم اتللو چیست؟

هذیان حسادت که به نام سندرم اتللو (Othello Syndrome) نیز شناخته می‌شود، نوعی اختلال روانی است که در آن فرد به‌طور بی‌اساس و بیمارگونه باور دارد که شریک عاطفی‌اش به او خیانت می‌کند. این باور معمولاً افکار وسواسی، سوءظن شدید و گاهی رفتارهای خطرناک دارد و همچنین با اختلالات روانپزشکی و عصبی از جمله سکته مغزی، آسیب مغزی، تومورهای مغزی، اختلالات عصبی نیز همراه است.

نمایشنامه‌ای که واقعی شد...

نمایشنامه اتللو اثری تراژیک از ویلیام شکسپیر است که در سال ۱۶۰۳ نوشته شده و یکی از بزرگترین نمایشنامه‌های تاریخ ادبیات جهان است. این نمایش‌نامه در پنج پرده، ماجرای فرمانده‌ای به نام اتللو را روایت می‌کند که خیال می‌کند همسر اروپایی‌اش به او خیانت کرده؛ بنابراین خود را مجبور می‌کند که تصمیم مهمی بگیرد. وی در نهایت هم به دلیل افکار و شک به همسرش، ابتدا او را به قتل رسانده و سپس خودش هم خودکشی می‌کند. از این نمایشنامه نیز در سریال ایرانی زخم کاری (فصل پایانی) الهام گرفته شده و به خوبی نشان می‌داد مالک (نقش اصلی) به همسرش (سیما) شک می‌کند و وی را به قتل می‌رساند.

افکار وسواسی

افرادی که تحت تأثیر سندرم اتللو قرار دارند، افکار وسواسی، مزاحم و یا هذیانی، به ویژه در مورد تقلب خیالی شریک خود را تجربه می‌کنند. افکار وسواسی، افکاری غیرواقعی هستند اما باعث یک پاسخ اجباری مانند تماس مداوم با طرف مقابلشان می‌شوند. افکار مزاحم به عنوان افکار اجتناب‌ناپذیری ظاهر می‌شوند که نمی‌توان آنها را از ذهن بیرون کرد و باعث پاسخ‌هایی می‌شوند که اغلب شامل محدود کردن طرف مقابلشان است. اعمالی که توسط افکار هذیانی انجام می‌شوند، اغلب غیرمنطقی یا خطرناک هستند زیرا بر اساس واقعیت نیستند. البته باید توجه داشت که شک و تردید در مورد وفاداری طرف مقابل به تنهایی، نشان دهنده سندرم اتللو نیست.

تاثیر جنسیت...

یک مطالعه جدید در این زمینه نیز نشان داد که میانگین سنی افراد مبتلا به سندرم اتللو ۵۸ سال است و مردان بیشتر از زنان (تقریباً ۲ مرد به ازای هر زن) تحت تأثیر قرار می‌گیرند. علل سندرم اتللو شامل موارد زیر بود:

* اختلالات روانپزشکی اولیه (۲۲ درصد موارد)

* سایر شرایط پزشکی مانند حوادث عروقی مغزی، بیماری آلزایمر، زوال عقل عروقی، مننژیوما و آدنوم هیپوفیز (۵۲ درصد موارد)

* داروها یا سایر مواد (۲۶ درصد موارد)

برخی از شایع‌ترین علائم سندرم اتللو عبارتند از:

* اتهامات مکرر مبنی بر اینکه طرف مقابل آنها بدون توانایی اثبات این ادعاها، به آنها خیانت کرده است.

* تلاش برای اعمال کنترل بیش از حد بر شریک خود، مانند نظارت بر رفتارهای آنلاین آنها یا کنترل برنامه روزانه آنها.

* ابراز تمایل یا چیدن برنامه برای آسیب رساندن به خود یا طرف مقابل برای گرفتن انتقام.

* خشونت خانگی، آزار جسمی سایر اعضای خانواده (از جمله کودکان) یا آزار عاطفی.

سندرم اتللو نادر است و می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد و به عنوان یک نوع روان‌پریشی با یک اختلال روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی رخ دهد، همچنین می‌تواند ناشی از سوء مصرف الکل و مواد مخدر یا اختلالات عصبی مانند بیماری پارکینسون یا ناشی از سکته مغزی نیز باشد.

دلایل سندرم اتللو

یک مطالعه جدید که در مجله علمی Neurocase منتشر شده است، بر درک دلایل سندرم اتللو متمرکز بود و نشان می‌داد تیم تحقیقاتی موردهای عصبی از زنان ۵۰ ساله را گزارش کردند که بیش از ۳۰ سال در یک ازدواج شاد بودند. یکی از همین افراد بررسی شده، خانمی در حین آشپزی بود که ناگهان دچار سردرد شد و بیهوش افتاد. او به بیمارستان منتقل شد و پزشکان اسکن مغزی انجام دادند. در آزمایشات و سی تی اسکن‌ها مشخص شد که او دچار سکته مغزی شده و ناحیه‌ای از مغز به نام تالاموس آسیب دیده است. در حالی که هر دو طرف مغز تحت تأثیر قرار گرفته بودند، تالاموس در نیمه راست مغز آسیب بیشتری دیده بود. تالاموس ناحیه‌ای از مغز است که تقریباً در وسط مغز قرار دارد و برای انتقال اطلاعات از بدن و اندام‌های حسی به مغز مهم است. همچنین نقش مهمی در هوشیاری و خواب دارد. بیمار به مدت دو هفته در بیمارستان بستری بود و دچار توهم و مشکلات بینایی شد، اما در نهایت احساس بهتری پیدا کرد و مرخص شد ولی حدود دو روز پس از ترخیص از بیمارستان، شروع به تجربه علائم سندرم اتللو کرد. خانم ابتدا با خواهرش و سپس با دختر یکی از دوستانش شوهرش را به خیانت متهم کرد. رفتار او بیشتر و بیشتر نامنظم می‌شد و بارها تلفن شوهرش را برای یافتن نشانه‌های خیانت بررسی می‌کرد وی شوهرش را نیمه شب از خواب بیدار می‌کرد و به خیانت متهم می‌کرد. یک سال پس از سکته مغزی، حسادت او آنقدر شدید شد که منجر به رفتارهای خشونت‌آمیز شد و دو بار با سلاح سرد به شوهرش حمله کرد. در نهایت، پزشکان توانستند با داروی ضد روان‌پریشی به او کمک کنند و سندرم اتللو ناپدید شد.

به گذشته خود رجوع کنید

شایع‌ترین علل در این گروه‌ها، اختلال هذیانی، سکته مغزی و داروهایی بودند که بر سطح دوپامین در مغز تأثیر می‌گذارند. تجربیات افراد در گذشته‌شان مانند خیانت یا ترک شدن نیز می‌تواند در ایجاد این هذیان‌ها نقش داشته باشد. زندگی با سندرم اتللو به طور قابل توجهی بر فرد مبتلا و شریک زندگی او تأثیر می‌گذارد. برای شریک، اتهامات مداوم و بررسی‌های تهاجمی به رابطه فشار وارد می‌کند و باعث استرس و اضطراب می‌شود. برای فرد مبتلا به این سندرم نیز هذیان‌ها یک حالت دائمی بی‌اعتمادی و پارانویا ایجاد می‌کنند و به شدت بر سلامت روانی آنها تأثیر می‌گذارند. اتهامات بی‌وقفه و نظارت دائمی می‌تواند یک محیط سمی ایجاد کند و به شدت به رابطه آسیب برساند. بی‌اعتمادی دائمی نیز منجر به بحث‌های مکرر و از بین رفتن ارتباط می‌شود.

منابع: pmc.ncbi.nlm.nih.gov و Study و Psychologytoday و Frontiersin و Npistanbul

نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس