ماه میهمانی خدا از راه می‌رسد. ماهی که در آن صبر تنها به معنای تشنگی تا غروب نیست که تمرین مدارا با همسایه است. ماهی که صیام زبان، از روزه شکم سخت‌تر است و اخلاق نیکو پلی می‌شود بر فراز آتش. رسول خدا(ص) در طلیعه رمضان فریاد زد: «هر که در این ماه، خویش را به زیور اخلاق بیاراید، از صراط می‌گذرد آن روز که قدم‌ها می‌لرزد». اینجا سخن از مهندسی روح است؛ از تبدیل «فظّ غلیظ القلب» به «رئوف رحیم»، از پالایش خلقیات تا خلق جامعه‌ای که «مغبون» نباشد در مسابقه «احسن عملا».
آیت‌الله علی نظری منفرد، استاد سطوح عالی حوزه علمیه در گفت‌وگو با ما از رمضان می‌گوید؛ نه به مثابه ماه گرسنگی، که کارگاهی برای انسان‌سازی با الگوی «وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ». برای واکاوی این نقشه راه آسمانی با ما همراه باشید.
منشور اخلاقی و اعتقادی ماه مبارک رمضان در کلام پیامبر(ص)
آیت‌الله نظری منفرد با اشاره به خطبه شعبانیه توضیح می‌دهد: این خطبه یکی از زیباترین و باارزش‌ترین منشورهای اخلاقی و اعتقادی است که حضرت رسول اکرم(ص) در عظمت ماه مبارک رمضان برای یاران و انصار خود ایراد فرموده‌اند. پیامبر(ص) در این خطبه ارزشمند نکات زیبایی از شاخص‌های سبک زندگی اسلامی را متذکر شده‌اند. پیامبر خدا(ص) هر سال پیش از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، برای آماده‌سازی مردم به ایراد خطبه‌هایی می‌پرداختند که یکی از آن‌ها خطبه شعبانیه است. در این خطبه، پیامبر(ص) درباره اهمیت روزه در این ماه و چگونگی ایجاد نزدیکی به حضرت حق سخن می‌گویند.
وی با اشاره به عظمت این ماه می‌افزاید: پیامبر اکرم(ص) در خطبه معروف خود فرمودند: «ایها الناس! انه قد أقبل الیکم شهر الله بالبرکة و الرّحمة و المغفرة، شهر هو عند الله افضل الشهور، و ایامه افضل الأیام، و لیالیه أفضل اللیالی، و ساعاته افضل الساعات، و هو شهر دعیتم فیه الی ضیافة اللّه، و جعلتم فیه من اهل کرامة الله...» ای مردم! ماه خدا با برکت، رحمت و بخشش گناهان نزدیک است؛ ماهی که نزد خدا برترین ماه‌ها، روزهایش برترین روزها، شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعت‌های آن بهترین ساعت‌هاست؛ ماهی که در آن به میهمانی خدا دعوت شدید و شما را در این ماه از کسانی قرار داده‌اند که شایسته کرامت خدا هستند.
اصلاح اخلاق در ماه رمضان و نقش آن در خودسازی
استاد سطوح عالی حوزه علمیه تأکید می‌کند: یکی از دستورات مهم پیامبر(ص) در ماه مبارک رمضان این است که حضرت فرمودند: «أیُّهَا النّاسُ، مَن حَسَّنَ مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازا عَلَی الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأَقدامُ»؛ هر که در این ماه مبارک اخلاقش را اصلاح و اگر ضعف‌هایی در اخلاق خود دارد آن‌ها را برطرف کند، سبب می‌شود در روز قیامت از صراط به آسانی عبور کند، روزی که گام‌ها در آن لغزنده است. این فرمایش پیامبر(ص) اشاره به صراطی دارد که در آن روز به عنوان مسیر بهشت از جهنم شناخته می‌شود. در قرآن کریم نیز در آیات ۷۱ و ۷۲ سوره مریم آمده است: «وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلاَّ وارِدُها کانَ عَلی رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیًّا ثُمَّ نُنَجِّی الَّذینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمینَ فیها جِثِیًّا»؛ هیچ یک از شما نیست جز آنکه وارد جهنم خواهد شد؛ این امر بر پروردگارت حتمی است. سپس کسانی که تقوا پیشه کرده‌اند را نجات می‌دهیم و ستمگران را در آن رها می‌کنیم. در این فرمایش از پیامبر(ص)، اصلاح اخلاق سبب می‌شود فرد از صراط عبور کند. به همین دلیل ماه رمضان ماهی است برای خودسازی و یکی از مهم‌ترین ابعاد آن، اصلاح اخلاق است.
استاد نظری منفرد ادامه می‌دهد: ما دو نوع اخلاق داریم؛ اخلاق ناپسند و اخلاق پسندیده. مکارم اخلاق، همان اخلاق پسندیده است که پیامبر(ص) برای آن مبعوث شدند. ایشان آمده‌اند تا مردم را به اخلاقیاتی مانند صبر، بردباری، استقامت، اخلاص، تواضع، امانت‌داری و برخورد با چهره‌ای گشاده با مردم دعوت کنند. همان‌طور که خود پیامبر(ص) با اخلاق نیکو، سبب جذب مردم به دین اسلام شدند و توانستند حقایق دین را به آن‌ها منتقل کنند. در آیه ۱۵۹ سوره آل‌عمران نیز آمده است: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک»؛ به برکت رحمت الهی با آن‌ها نرمخو و پرمهر شدی و اگر تندخو و سختدل بودی، قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‌شدند.
پرهیز از اخلاق ناپسند و ضرورت خودسازی در ماه رمضان
این استاد اخلاق توصیه می‌کند: اکنون که در آستانه ماه مبارک رمضان قرار داریم، باید تلاش کنیم اگر نقصی در خود و اخلاقمان مشاهده می‌کنیم، به برکت این ماه مبارک، آن‌ها را اصلاح کنیم. پیامبر(ص) فرمودند: «کان له جوازا علی الصراط یوم تزل فیه الاقدام»؛ یعنی کسی که در این ماه اخلاق خود را اصلاح کند، در روز قیامت از صراط به آسانی عبور می‌کند، روزی که گام‌ها در آن لغزنده است. ماه رمضان فرصتی است برای تجدیدنظر در خود و بازنگری در رفتارها. خداوند در آیه ۴ سوره قلم درباره پیامبر(ص) می‌فرماید: «وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ» و یقیناً تو بر بلندای سجایای اخلاقی عظیمی قرار داری. پیامبر(ص) نمونه‌ای عالی از مهربانی و اخلاق پسندیده بودند. در آیه ۱۲۸ سوره توبه آمده است: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُوفٌ رَحِیمٌ»؛ مردم! پیامبری از میانتان به سوی شما آمد که رنج‌های شما بر او سخت است و برای هدایت شما اصرار دارد و با مؤمنان، رئوف و مهربان است. ماه رمضان فرصتی است برای دست کشیدن از اخلاق ناپسند و رو آوردن به اخلاق پسندیده.
وی ادامه می‌دهد: ماه مبارک رمضان ماهی است که انسان می‌تواند اخلاق نیکو را جایگزین اخلاق ناپسند کند. پیامبر(ص) فرمودند: «مَنِ اِسْتَوَی یَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ»؛ هر که دو روزش با هم یکسان باشد، فریب خورده و ضرر کرده است. این ماه فرصتی است برای خودسازی و رفع ضعف‌ها. اخلاق، موضوعی حیاتی است که هم در زندگی اجتماعی، هم در خانواده و هم در روابط فردی با دوستان و همکاران باید مورد توجه قرار گیرد. وقتی افراد از فرصت ماه رمضان استفاده و ضعف‌های خود را برطرف کنند، موجب سالم‌سازی جامعه خواهند شد. همچنین پیامبر(ص) فرمودند: «مَن حَسَّنَ مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازا عَلَی الصِّراطِ»؛ کسی که در این ماه اخلاقش را اصلاح کند، در روز قیامت از صراط به آسانی عبور خواهد کرد. بنابراین، برکات اخلاقی در دنیا و آخرت آشکار است و باید از فرصت رمضان برای اصلاح خود بهره برد.
راهکار رسیدن به کمال انسانی در پرتو ماه مبارک رمضان
آیت‌الله نظری منفرد در پایان سخنان خود با تأکید بر ضرورت الگوگیری از سیره پیامبر اعظم(ص) بیان می‌کند: وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) به عنوان اسوه اخلاقی و رفتاری، الگویی بی‌بدیل برای جامعه و تکامل فردی انسان‌هاست. همچنان که در آیه ۲۱ سوره احزاب آمده است: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا» به‌راستی برای شما در زندگی رسول خدا الگوی نیکویی است، برای آن که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را بسیار یاد می‌کند. پیامبر(ص) اسوه تمام‌عیار بشریت است؛ چراکه هیچ نقص، ضعف یا کاستی در وجود مقدس ایشان راه ندارد. باید با تدبر در سیره عملی و اخلاقی رسول خدا(ص)، سبک زندگی ایشان را مطالعه کرده و آن را الگوی خود قرار دهیم. اگر خود را بر پایه این الگو بسازیم، به انسانی کامل تبدیل می‌شویم که هدف آفرینش ما نیز همین است. همان‌گونه که خداوند متعال در آیه ۲ سوره ملک می‌فرماید: «خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک نیکوکارترید. ما در این جهان برای پیروزی در این آزمون الهی حاضر شده‌ایم و باید نیکی‌ها را از پیشوایانمان، پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) بیاموزیم و خود را در ابعاد روحی، عملی و اعتقادی براساس این الگوها شکل دهیم. انسانی که در چارچوب تعالیم الهی و سیره نبوی ساخته شود، شایسته رسیدن به مقام «نفس مطمئنه» است؛ همان‌گونه که قرآن کریم نوید می‌دهد «یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبَادِی وَادْخُلِی جَنَّتِی». کمال واقعی انسان، رسیدن به مقام بندگی خدا و ورود به بهشتی است که پروردگار به آن وعده داده است. این مسیر، از تقوای ماه رمضان و بهره‌گیری از فیض این ماه مبارک می‌گذرد.
نظر شما