این مراسم با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و هنرمندان و علاقه‌مندان، ۱۴ اسفندماه ۱۴۰۳، در تالار اندیشگاه رضوی کتابخانه مرکزی بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع)، برپا شد.

بیش از ۲۰۰ قطعه عکس درباره ضریح‌های مختلف در آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی وجود دارد که در این مراسم، از منتخبی از این عکس‌ها، با محوریت نصب ضریح سیمین و زرین حرم مطهر رضوی، رونمایی شد.

ضریح‌سازی، عرصه‌ بروز صنایع و هنرهای اسلامی و ایرانی

در این مراسم، سعیده جلالیان، مسئول توانمندسازی کتابخانه آستان قدس رضوی با تأکید بر توجه شیعیان به امر ضریح‌سازی، بیان کرد: در طول تاریخ اسلام در ایران، ضریح‌سازی به یکی از پربارترین عرصه‌های ظهور و بروز صنایع و هنرهای اسلامی و ایرانی، تبدیل شده است.

وی با اشاره به پیشینه ساخت ضریح مضجع شریف امام رضا (ع)، گفت: پیش از نصب آخرین ضریح حرم مطهر رضوی، یعنی ضریح سیمین و زرین، پنج ضریح دیگر در این آستان مقدس، نصب بوده است.

البته اثری از نخستین ضریح مربوط به دوران حکومت شاه اسماعیل اول صفوی، در دست نیست.

جلالیان افزود: ضریح شیر و شکر (ضریح پنجم) خیلی زودتر از آنچه که به نظر می‌رسید، نیاز به تعمیر پیدا کرده بود. اولین خبر از بازسازی و ترمیم آن، هفت سال پس از نصب این ضریح در سال ۱۳۴۵ شمسی، در اسناد قابل بررسی است.

وی به مراحل تعمیر و بازسازی ضریح شیر و شکر و همچنین شروع اقدامات برای ساخت ضریح جدید، اشاره و بیان کرد: موضوع ساخت ضریح سیمین و زرین به‌طورجدی از سال ۱۳۷۲، مورد پیگیری قرار گرفت.

طرح‌ها و نقشه‌های مختلفی در دهه ۶۰، برای آستان قدس رضوی ارسال شد، اما در نهایت کار طراحی، به استاد محمود فرشچیان، سپرده شد.

این پژوهشگر در ادامه توضیحاتی درباره چگونگی ساخت این ضریح جدید اعم از دعوت از هنرمندان برجسته در رشته‌های مختلف اعم از قلم‌زنی و خاتم‌کاری نظیر مصطفی خداوندزاده و عباس کشتی آرا، برگزاری جلسه هیئت اجرایی طرح ضریح مطهر و تصمیمات مهم آن در ۲۶ آذر ۱۳۷۹، ساخت ماکتی در ابعاد واقعی ضریح برای اجرای طرح تصویب‌شده و...، ارائه کرد.

وی با تأکید بر اتمام مراحل ساخت ضریح در ۱۸ دی‌ماه ۱۳۷۹، به معرفی برخی از اقدامات پیش از نصب این ضریح جدید همچون نرده‌کشی و بستن مسیرهای ورود به محوطه اطراف ضریح، بازکردن دیواره‌های شیشه‌ای و تقسیم‌کننده محوطه اطراف ضریح، بازکردن لوسترها و اقامه نماز و برگزاری دعا و نیایش، پرداخت.

جلالیان همچنین به مراحل برداشتن ضریح شیر و شکر و انتقال ضریح نگین‌نشان(مرصع) به بخش زیرین حرم مطهر که در مرحله نصب ضریح پنجم، برداشته نشده بود و مواردی اعم از نصب اسکلت ضریح جدید، تعویض سنگ مضجع شریف، نصب سقف ضریح و نصب قطعات قلم‌زنی‌شده، اشاره کرد.

وی تصریح کرد: سرانجام در ۱۶ اسفندماه ۱۳۷۹، مقارن با عید قربان و با حضور رهبر معظم انقلاب، روضه مطهر بازگشایی و از ضریح جدید بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع)، پرده‌برداری شد.

منتخبی از ویژگی‌های ضریح

سخنران این مراسم، با محوریت معرفی ویژگی‌های ضریح سیمین و زرین نیز، گفت: این ضریح دارای چهار متر و ۸۷ سانتی‌متر طول، سه متر و ۷۳ سانتی‌متر عرض و سه متر و ۹۶ سانتی‌متر ارتفاع است، همچنین وزن ضریح طبق اخبار موجود در بیشتر منابع، ۱۲ تُن است.

جلالیان افزود: این ضریح در مجموع دارای حدود ۲۲ مترمربع خاتم‌کاری است. همچنین در آن دو کتیبه وجود دارد که بر روی یکی از آن‌ها، سوره «هل اتی» و در دیگری سوره «یس» با خط ثلث توسط استاد حسینی موحد، خوشنویس بنام، کتابت شده است.

وی ادامه داد: این ضریح دارای ۱۴ محراب نیزهست که بالای قوس اصلی محراب آن، به کلمه «الله» ختم می‌شود.

تمام طراحی گل‌ها و برگ‌های روی این ضریح نیز براساس دو عدد پنج و هشت صورت گرفته که نشان‌دهنده پنج‌تن آل‌عبا(ع) و امام رضا(ع) است.

همچنین در وسط قاب‌ها و ترنج‌های به‌کار رفته، اسماء الهی و اسامی چهارده معصوم(ع)، نوشته شده است.