سؤال:

چرا مسلمانان با هم اختلاف دارند مگر آنان از دین واحد تبعیّت نمی‌کنند؟

پاسخ:

بی‌گمان، یکی از دردناک‌ترین جریانات و واقعیات انکار ناپذیر اسلام، پیدایش اختلافات و تفرقه‌هاست که علی‌رغم منع خدا و پیامبر گرامی‌ اسلام[۱] بین جوامع و اقوام مسلمین وجود دارد. این اختلافات و تفرقه‌ها، گاهی به شکل نحله‌های سیاسی، فرقه‌های مذهبی، واکنش‌های اجتماعی، جنگ‌ها و خون‌ریزی‌های داخلی، بروز پیدا کرده است. رسول مکرم اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ و به تبع آن ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ تلاش می‌کردند که اتحاد و یکپارچگی مسلمانان حفظ شود و هیچ‌گونه اختلاف و فتنه‌ای بین مسلمین اتفاق نیفتد، حتی ائمه اطهار، در این راه، علی‌رغم نص صریح بر حق امامت ایشان، به خاطر مصلحت و تفرقه نیفتادن بین مسلمانان، از حق مسلم خود چشم‌پوشی کرده و خانه‌نشین شدند با این حال، در بین جوامع و اقوام مسلمین، عوامل، زمینه‌ها و بسترهایی بودند که وجود تفرقه و اختلاف را به طور طبیعی فراهم آورد.

متفکران و دانشمندان اسلام در تحلیل و بررسی اختلافات، عوامل و زمینه‌های زیادی را برای اختلاف در میان مسلمانان ذکر کرده‌اند که ما به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.

۱. تعصبات قبیله‌ای و گرایش‌های حزبی، چنانچه سایر قبایل قریش همیشه به خاطر رقابت و حسادت قبیله‌ای با قبیلة بنی‌هاشم به خاطر وجود حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ با آن، دشمنی کرده و سعی می‌کردند آنها را تضعیف کنند.

۲. عدم فهم دقیق مفاهیم و حقایق دینی از سوی بعضی از مسلمانان، که این خودش باز، دلایل و عوامل زیادی دارد از جمله، مسلمان شدن سریع و غافل‌گیرانه و بدون برنامه اقوام و قبیله‌های عرب و ملل گوناگون با فرهنگ‌های مختلف، در اثر فتوحات و گسترش اسلام. چنانچه رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در حدیثی از گروهی سخن می‌گوید: که قرآن می‌خوانند، اما در فهم دین، آنچنان به خطا می‌روند که تیر از کمان.[۲]

۳. منع تدوین و نقل حدیث از سوی خلیفه اول، دوم و سوم،[۳] که آثار سوء زیادی داشت از جمله: الف. از بین رفتن بخش عظیمی از احادیث؛ ب. وضع و جعل احادیث؛ ج. اختلاف حدیث؛ زیرا هنگامی‌که اعتماد بر حافظه باشد، بدیهی است که خصوصیات الفاظ گاه از ذهن غائب گردد. د. تشکیک در سنت؛ ه. کنار زدن اهل بیت و تبعات سوء دیگری که در جامعه مسلمین به دنبال داشت.

۴. توطئه‌ دستگاه‌های حکومتی در جهت دامن‌زدن به اختلافات فکری و مشغول کردن مردم به مسائل غیر مهم و بهره‌برداری سیاسی از آن و در حقیقت حکام جور، از سه عامل تطمیع، تهدید و تبلیغ در جهت دامن‌زدن به اختلافات و دور کردن مردم از اسلام واقعی و زمینه‌سازی برای حکومت خود استفاده می‌کردند.

۵. وجود منافقان در بین مسلمانان که به خاطر منافع متعدد خود به ظاهر اسلام آوردند، ولی در باطن و خلوت خود بر علیه اسلام و مسلمین توطئه می‌کردند.[۴]

مواردی که ذکر شد، متأسفانه بستری شد برای اختلاف مسلمانان بعد از رحلت رسول مکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و به وجود آمدن فرقه‌های مختلف، ولی بی‌گمان تنها وظیفه و مسئولیتی که برگردن مسلمانان در عصر ما هست این است که با اتکاء به توحید و کتاب و سنت و اشتراکات فراوانی که در جهان اسلام می‌باشد وحدت و همدلی خود را بیشتر کرده خود و جهان اسلام را در مقابل دشمنان آن تقویت کنند.

معرفی منابع برای مطالعه بیشتر:

۱. شبهای پیشاور، سلطان الواعظین شیرازی.
۲. نقش ائمه در احیاء دین، علامه سیدمرتضی عسکری.
۳. مناقب خوارزمی، خطیب خوارزمی، ترجمه سید ابوالحسن حقیقی.

پی نوشت ها:

[۱] . انعام/۱۵۲ ، آل عمران/۱۰۳، حجرات/۱۰، انفال/۶۳؛ جزری، ابن الأثیر، جامع‌الاصول فی احادیث الرسول، ج ۳، ص ۴۸ به نقل از کتاب سبحانی، جعفر، «مبانی حکومت اسلامی».
[۲] . ابن حنبل، المسند، بیروت، دارالجیل، ج ۱، صص، ۱۶۰، ۱۴۷، ۱۱۳، ۱۰۸، ۹۲، ۸۸ و ج۲، ص ۲۱۹ و ج۳، صص ۲۹، ۳۲، ۱۵، ۵ و ج ۴، ص، ۴۲۲، و ج ۵، ص ۳۱؛ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، موسسه عزالدین، ج ۱، ص ۱۰۶۴-۱۰۶۳، متقی هندی، کنزالعمال، بیروت، موسسه الرساله، ص ۱۳۱-۱۲۶.
[۳] . ابن کثیر، تاریخ ابن کثیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج ۸، ص ۱۰۷؛ کنؤالعمال، ج ۵، صص ۲۳۹ و ۴۸۶۵.
[۴] . بقره/۸-۱۶؛ توبه/۱۰۱.

منبع: مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه