بقیع آنچنان که آمده است در ابتدا باغ یا زمینی سرسبز بوده که در دوران پیامبر(ص) به قدوم ایشان متبرک شده و پس از هجرت مسلمانان به مدینه، با پذیرش بدن‌های پاک یاران، اصحاب و خاندان پیامبر(ص) به یکی از مهم‌ترین آرامستان‌های مسلمانان تبدیل شد. آرامستانی که پس از گذر قرن‌ها هر چند محصور باقی مانده اما برای ما مسلمانان پیامبر ندیده، یادگار با اهمیتی است. یادگاری که در روزهای نخستین خود از سوی رسول خدا(ص) محترم شمرده شده و در ادامه به واسطه مرقد مطهر چهار امام بزرگوار(ع) و جمعی از صلحا و شهدا، رفیع شده است.
زمینی که متبرک شد
در خصوص پیوند بقیع با سیره پیامبر(ص) روایت‌های متعددی ذکر شده است. روایت‌هایی که در کتب شیعه و اهل سنت ذکر شده است. به‌طور مثال در روایتی می‌خوانیم آن حضرت برای طلب رحمت و مغفرت برای درگذشتگان به بقیع می‌رفت و به ذکر دعا مشغول می‌شد. این سعادتی که نصیب درگذشتگان بقیع می‌شد گاه به صورت گروهی بود، چنان‌که آمده است رسول خدا(ص) با گروهی از یارانش در روزهای پنجشنبه به زیارت قبور بقیع می‌رفت. همچنین ابن‌قولویه ذکر کرده آن حضرت هر شب جمعه به بقیع می‌رفت و برای آمرزش مردگان دعا می‌کرد. (ابن‌قولویه، ص 529) و دیگر زمانی که به حضور رسول خدا(ص) در بقیع اشاره شده ماه شعبان است.
خوب است بدانیم در این گزارش‌ها حتی به جایگاه ایستادن رسول خدا(ص) در بقیع اشاره شده است و گفته می‌شود محل ایستادن ایشان در بقیع، کنار مرقدهای فعلی ائمه بقیع بوده است. جعفر خالد بن عوسجی نقل می‌کند شبی در گوشه خانه عقیل بن ابی‌طالب مشغول دعا بودم که امام صادق(ع) از کنارم عبور کرد و می‌خواست به سمت عریض برود که فرمود: این جایی که ایستاده‌ای جایگاه شبانه رسول خدا(ص) در بقیع بوده است و می‌دانیم که اهل بیت(ص) در خانه عقیل به خاک سپرده شدند. از حضور اجتماعی پیامبر(ص) در بقیع می‌توان به ذکر سخنان ایشان در بقیع و درباره بقیع و همچنین خواندن نمازهایی مانند نماز عید و نماز باران اشاره کرد. همچنین رسول خدا(ص) در سال پایانی عمر خویش به همراه گروهی از اصحاب به بقیع رفته و در سخنانی از وفات خویش خبر داده‌اند. (دیلمی، ج1، ص33)
70هزار تن با صفات نیکو
بنا به آنچه از سیره اهل بیت(ع) ذکر شده است، این بزرگواران پس از پیامبر(ص) مانند ایشان به بقیع توجه داشته و به زیارت قبور آن می‌رفتند. آمده است محل نماز حضرت زهرا(س) در بقیع مشخص بوده است. شیخ صدوق سفارش می‌کرد پس از زیارت امامان بقیع، در مسجدی که در آنجاست و گفته می‌شود مکانی است که حضرت فاطمه(س) در آن نماز گزارده‌اند، دو رکعت نماز بخوانید. (ویکی اهل البیت، مدخل بقیع)
در فضیلت بقیع آمده است که رسول خدا(ص) خبر داده در روز قیامت، 70هزار تن با صفات نیکو از بقیع محشور می‌شوند. (وفاء الوفاء، ج3، ص79) همچنین ایشان به کسانی که در بقیع دفن شوند، بشارت داده شفاعت خواهند شد. اما جز این درباره فضیلت بقیع، سیوطی از انس روایت می‌کند دو آیه «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً/ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یسْراً» (سوره شرح، ۵-۶) در بقیع نازل شد. از این رو علمای شیعه و سنی در کتب خود، مردم را به زیارت بقیع سفارش کرده‌اند. آمده است «قبرستان بقیع» از زمان رسول خدا(ص) تاکنون باقی است و حدود 10هزار نفر از اصحاب و یاران پیامبر اکرم(ص) را در خود جای داده است.
مرقدهای مرتفع و مستحکم
مشخص است که چنین مکانی با این پیشینه و اهمیت، دارای بناها و مرقدهایی بوده است. بناهایی که به بزرگی درگذشتگان آن اشاره داشته و به پاس حرمت ائمه مدفون در بقیع و مؤمنان و صالحان بنا شده بودند. هر چند امروز اندک نشانی از آن‌ها باقی نمانده است اما با نگاهی به سفرنامه‌ها و گزارش‌های تاریخی می‌توان با خواندن شرح بناها، نمادها و نشانه‌ها، رونق پیشین بقیع را متصور شد. به شهادت سفرنامه‌ها و گزارش‌های تاریخی، قبور مطهر ائمه(ع) و برخی از نزدیکان رسول‌الله(ص) در بقیع در گذشته دارای گنبد و بارگاه بوده است. چنان‌که «ابنجبیر» هم در توصیف مشاهدات خود از بقیع نوشته است: قبرشان(ائمه) بزرگ و از سطح زمین بلندتر و دارای ضریحی از چوب است که بدیعترین و زیباترین نمونه است از نظر فن و هنر و نقوشی برجسته از جنس مس روی آن ترسیم شده و میخ‌کوبی‌هایی به جالب‌ترین شکل در آن تعبیه شده که نمای آن را زیباتر و جالب‌تر کرده است. محمد لبیب مصری که در سال ۱۳۲۷ هـ.ق به مدینه سفر کرده هم در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «در آنجا گنبدی معروف به «قبهالبین» قرار دارد که حجره‌ای در آن وجود دارد و در میان آن گودالی است که ادعا می‌کنند جایگاه افتادن دندان پیامبر(ص) است و ضریح امام حسن(ع) در داخل قبه‌ای است که از فلز ساخته شده و خطوط فارسی بر آن نقش بسته‌است. به گمانم از آثار شیعیان عجم (ایران) باشد».
یادگارانی که تخریب شده‌اند
همچنین ابن‌بطوطه در سفرنامه خود به شرح زیارت خود از بقیع پرداخته است. او به قبر ابراهیم پسر رسول خدا(ص) اشاره کرده که دارای قبه سفید رنگ بوده است. او از قبور اصحاب پیامبر(ص) مانند جعفر طیار نام برده و همچنین به ذکر قبور همسران پیامبر(ص) پرداخته است. ابن‌بطوطه در مشاهدات خود به توصیف مقبره‌ای می‌پردازد که در آن عموی پیامبر و امام حسن(ع) به خاک سپرده شده بودند. او ساختمان این مقبره را بلند، مرتفع و مستحکم خوانده و درباره مرقد مطهر ایشان می‌نویسد: «قبر هر دو، بزرگ و بالاتر از سطح زمین است». (ابن بطوطه، ج1، ص139) ابن‌بطوطه همچنین در توضیحات خود به ظاهر و تزئینات مقبره بزرگان مانند امام حسن مجتبی(ع) نیز پرداخته است. در سفرنامه‌های دوره قاجار نیز توصیفاتی از بقیع موجود است. به‌طور مثال میرزا محمدحسین فراهانی در سفرنامه‌اش مشاهدات خود از بقیع را این‌گونه شرح داده است :«اول چهار نفر از ائمه اثنیعشر صلواتالله علیهم است که در بقعه بزرگی که به صورت هشتضلعی ساخته شده و اندرون و گنبد آن سفیدکاری است». اما دیگر ویژگی قبور بقیع، داشتن محراب است و اینکه حرم، خادمانی نیز داشته‌است. همچنین آمده حرم ائمه بقیع مانند سایر حرم‌ها دارای ضریح، روپوش، چلچراغ، شمعدان و فرش بوده‌است. اما تمام این یادگاران باارزش که بخش مهمی از هویت مسلمانان بوده است در ۸ شوال سال ۱۳۴۴ ق تخریب می‌شود. تخریبی که با واکنش شدید مسلمانان جهان مواجه شد اما تا امروز خسارت‌های آن جبران و آن شکوه و جلال احیا نشده است.
خبرنگار: آزاده خلیلی
نظر شما