در سوگ شهادت امام صادق(ع)، بخش دوم و پایانی از یادداشت قرآنی، گوهرهایی از سیره عملی آن حضرت در تلاوت کلام وحی را روایت می‌کند. از اخلاص ناب تا تدبر ژرف، از خشوع قلبی تا صوت نیکو - ده درس حیات‌بخش از مکتب قرآن‌شناسی امام ششم(ع) که هر یک چراغ راهی است برای رهپویان معارف الهی.

درس دوم: رعایت آداب در تلاوت قرآن

امام صادق(ع) در رعایت آداب قرائت نیز نکات ارزشمندی را فرمودند که به برخی از آنها اشاره می‌ شود:

1. رعایت اخلاص در تلاوت

امام صادق(ع) فرمود: «خوانندگان قرآن، سه دسته هستند: عده‌ای برای نزدیک شدن به سلاطین و زورمندان و برای سلطه یافتن بر مردم قرآن می‌خوانند، که این دسته از اهل آتش‌اند. دسته دوم حروف قرآن را حفظ و حدود آن را ضایع کرده‌اند، این دسته نیز اهل آتش‌اند. دسته سوم قرآن می‌خوانند تا زیر پوشش آن قرار گیرند، به محکم و به متشابه آن اعتقاد دارند، فرایض قرآن را به جای می‌آورند و حلال آن را حلال و حرام آن را حرام می‌شمارند و در مقام عمل، تسلیم قوانین قرآن‌اند. این دسته همان کسانی هستند که دست رحمت الهی آنان را از هر لغزشی نجات می‌دهد و آنان اهل بهشت‌اند و درباره هر که بخواهند، حق شفاعت دارند».

2. پرهیز از خودنمایی

همچنین فرمود: «پاره‌ای از مردم قرآن را تلاوت می‌کنند که گفته شود: چه خوب می‌خواند! و برخی برای تأمین معاش قرآن می‌خوانند. در این دو دسته خیری نیست.ولی بعضی از مردم قرآن می‌خوانند که از راهنمایی‌های آن بهره‌مند شوند و در نماز و در هر حال، شب و روز از آیات الهام‌بخش قرآن بهره معنوی و فکری بردارند».

3. پرهیز از منافع مادی و دنیوی

و نیز فرمود: «کسی که بر سلطان جائری وارد شود و برای رسیدن به پول و ثروت و آرزوهای مادی و دنیوی قرآن بخواند، چنین کسی مورد لعن خداوند خواهد بود و به هر حرفی، ده لعنت و شنونده نیز به هر حرفی یک لعنت خواهد شد».

4. تلاوت از روی مصحف قرآن

امام صادق(ع) می‌فرماید: «کسی که قرآن را از روی آن تلاوت کند، نور دیدگانش زیاد می‌گردد و بار گناه پدر و مادرش سبک می‌شود؛ هر چند که هر دو کافر باشند».

5. استعاذه پیش از تلاوت

از امام صادق(ع) درباره استعاذه پیش از خواندن قرآن پرسیده شد، در پاسخ فرمود: « از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر» .

6. تلاوت متفکرانه همراه با قلبی خاشع و خاضع و محزون

امام فرمود: « قرآن کریم با حزن نازل شد، پس شما نیز آن را با حزن و خشوع بخوان».

و فرمود: «کسی که قرآن بخواند، ولی قلبش خاضع نشود و احساس حزن در خود نکند، امر بزرگی را کوچک شمرده و زیان کرده است. پس تلاوت کننده قرآن به سه چیز نیاز دارد: 1. قلب خاشع، 2. فکری فارغ، 3. موضعی آرام؛ زیرا قلب که خاشع شد، افکار شیطانی فرار می‌کند. و دل که فارغ گشت، به تمام وجود متوجه قرآن می‌شود و موجبات تفرقه فکر رخت بر می‌بندد و از نورانیت کلام خدا و آثار آن محروم نخواهد شد. و هر گاه جای آرام و خلوتی انتخاب کند، با رعایت آن دو اصل پیشین، همانا روح و جان او با کلام خدا انس می‌گیرد و شیرینی حرف زدن با خدا را لمس می‌کند. همچنین الطاف پنهان الهی را احساس می‌کند؛ در نتیجه، حالت انس با قرآن را بر هر حالت دیگر ترجیح می‌دهد و بهترین وقت خود را در همین لحظه می‌بیند.

پس به دقت بنگر که منشور الهی را چگونه می‌خوانی و در برابر اوامر و نواهی آن چه موضعی داری و در قبال حدود آن چگونه خواهی بود؛ زیرا قرآن، کتابی است که باطل در ساحت مقدس آن راه ندارد و از جانب خداوند حکیم است. پس به دقت تلاوت کن و در هر وعد و وعیدی توقف کن و در مثال‌ها و مواعظ آن تفکر کن. مواظبت کن که به موازات صحت قرائت، در اقامه حدود آن کوشا باشی».

آن حضرت در همین زمینه از پیامبراکرم (ص) مطلبی نقل فرموده که فرمودند:«رسول خدا(ص) با جمعی از جوانان ملاقات کرد و فرمود : می‌خواهم آیاتی از قرآن را برای شما بخوانم. هر که تحت تأثیر قرار گرفت و اشک ریخت، من بهشت را برایش ضمانت می‌کنم. و سپس آخر سوره زمر را تلاوت کرد. همه اشک ریختند، مگر یک جوان که گفت: یا رسول الله! من تباکی کردم، ولی اشکم جاری نشد. حضرت فرمود: من مجدداً می‌خوانم. هر که اشک ریخت، اهل بهشت خواهد بود. و سپس آیات را دوباره خواند و این بار همه در اثر انعطاف‌پذیری اشک ریختند و همه شایستگی بهشت پیدا کردند».

7. تلاوت همراه با عبرت گرفتن

در چهار روایت دیگر، امام صادق(ع) بر تفکر و تأمل در هر آیه‌ای که می‌خواند ـ به ویژه آیات بهشت و جهنم ـ امر فرموده تا تلاوت کننده، تجلی خدای را در قرآن به چشم دل ببیند. امام صادق(ع) در مقام دعا می‌فرمود:«پروردگارا! عهدنامه خود را منتشر ساختی. پس نگاه مرا در آن عبادت قرار ده و قرائتم را تفکر و تفکرم را موجب عبرت. خدایا! قرائتم را قرائت بدون تفکر قرار مده و نظرم را در قرآن توأم با غفلت مگردان» .و فرمود: « خداوند در سخنان خود در قرآن برای بندگانش تجلی کرده است، ولی بسیاری از مردم این تجلی را نمی‌بینند». و نیز فرمود: «قرآن، مشعل فروزان هدایت و چراغ راه در تاریکی‌هاست. پس باید دیده خود را باز کنیم و برای کسب نور، چشم بصیرت را بگشاییم؛ زیرا تفکر، حیات قلب هر انسان آگاهی است». و در تفسیر آیه مبارکه‌ (یَتْلُونَهُ حَقّ تِلاوتِهِ ) فرمود: «حق تلاوت قرآن، توقف و تفکر در هر آیه‌ای است که بهشت و جهنم را مطرح می‌کند».

8. سکوت به هنگام شنیدن آیات قرآن

کتاب آسمانی و قرآن مجید آن قدر والا و ارزشمند است که بندگان خدا حتی به هنگام شنیدن آیات نیز باید سراپاگوش باشند و سکوت کنند. در این زمینه، هم خود قرآن مجید فرموده: «اگر قرآن خوانده شد، به آن آیات گوش دهید و سکوت کنید» و هم معصومان(علیهم السلام) از جمله امام صادق(ع) فرموده: « واجب است که به هنگام تلاوت قرآن چه در نماز و چه در غیر نماز، سکوت کنی و هر گاه در حضور تو قرآن خوانده شد، واجب است بر تو که سکوت کامل را رعایت کنی» .

9. تلاوت همراه با طمأنینه و پرهیز از شتاب

دستور دیگر امام صادق(ع) آن است که سعی شود به هنگام قرأئت قرآن، به سرعت و با شتاب آن را نخوانیم و در تفسیر آیه مبارکه (و رتل القرآن ترتیلا)فرمود: « با تأمل و تأنی بخوانی و در برخورد با هر آیه، درنگ کنی و آن را با صوت نیکو بخوانی». و فرمود: «قرآن با شتاب‌زدگی خوانده نمی‌شود، بلکه کلمه کلمه و با دقت خوانده می‌شود. پس به هر آیه‌ای که درباره بهشت می‌رسیم، باید مقداری توقف کنیم و از خدا آن را بخواهیم و همچنین آیه‌ای که از جهنم سخن می‌گوید، باید به خدا پناه ببریم».

امام صادق(ع) از امیرمؤمنان(ع) در معنای (و رتل القرآن ترتیلا) نقل کرده است که فرمود: «قرآن، بیانگر همه معارف است. در هنگام تلاوت، هدف شما تمام کردن سوره نباشد، بلکه با تأنی بخوانید تا قلب‌هایتان به نرمی و انعطاف گراید».

10. تلاوت بابا صدای بلند و نیکو

به امام صادق(ع) عرض کردند: شخصی معتقد است که دعا وقتی اثر دارد و کارساز است که به صدای بلند خوانده شود. امام فرمود:«ایرادی ندارد؛ زیرا علی بن حسین(ع) بهترین صوت را در تلاوت قرآن داشت و بسیار بلند می‌خواند که تمام اهل خانه می‌شنیدند. و امام باقر(ع) نیز از همه مردم صوتش در تلاوت قرآن بهتر بود و شب‌ها که بر می‌خاست و قرآن می‌خواند، بلند می‌خواند، حتی رهگذران و مخصوصاً سقّاها می‌ایستادند و گوش می‌دادند».