ارائه خدمت دوراپزشکی یا پزشکی از راه دور، به ارتباط تصویری و صوتی بین بیمار و کادر پزشکی متکی است که نخستین استفاده گسترده از آن در سال ۱۹۸۸ پس از زلزله ارمنستان برای درمان آسیب دیدگان زلزله مورداستفاده قرار گرفت و ازآن‌پس در کشورهای توسعه‌یافته موردتوجه قرار گرفت و درحال‌حاضر نیز برای ویزیت بیماران مزمن به‌ویژه پشتیبانی از مراکز سالمندان، پشتیبانی از مراقبت‌های پیشگیرانه و سلامت از راه دور مدرسه محور استفاده می‌شود.
در کشور ما نیز هم‌زمان با شیوع کرونا برخی پزشکان برای رعایت پروتکل‌های درمانی و پیشگیری از خروج غیرضروری بیماران از منزل با استفاده از این روش بیماران خود را ویزیت می‌کردند به‌گونه‌ای که این شیوه به دلیل مزایایی که برای بیماران به همراه داشت به‌سرعت مورد استقبال مردم قرار گرفت و در کشور گسترش یافت.
اواخر بهمن ۱۴۰۱ سعید کریمی، معاون درمان وقت وزارت بهداشت بابیان اینکه اجرای برنامه دوراپزشکی در دستور کار حوزه درمان قرارگرفته است گفت: با اجرای برنامه دوراپزشکی در حوزه درمان کشور، می‌توان کمبود پزشک متخصص در مناطق محروم و نا برخوردار را رفع کرد. زیرا ممکن است که تعداد موارد مراجعه - بیماران نیازمند درمان‌های تخصصی - آن‌قدر کم باشد که به صلاح و صرفه نباشد که پزشک متخصص در این مناطق مستقر شود. بنابراین با مراجعه بیمار به پزشک خانواده، پزشک متخصص می‌تواند از طریق دوراپزشکی ویزیتش را انجام دهد و اگر نیاز به اقدام درمانی بود، اعزام انجام شود.
با توجه به اینکه این برنامه هم‌زمان در ۳۰ مرکز درمانی کشور اجرا شد اکنون باگذشت دو سال از اجرای این طرح این پرسش مطرح می‌شود که مزیت دوراپزشکی چیست و میزان رضایت‌بخشی از نتیجه اجرای این طرح در مراکز موردنظر چگونه ارزیابی می‌شود؟
مزایای دوراپزشکی
معاون درمان پیشین وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی در پاسخ به این پرسش به ما می‌گوید: دوراپزشکی در کشورهای توسعه‌یافته برای بیماری‌های غیر اورژانسی و تشخیص‌های غیر جراحی انجام می‌شود و مزایای متعددی برای بیماران و پزشکان دارد. کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد، تداخل کمتر با مسئولیت‌های مراقبت از کودک یا سالمند، کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های واگیر، کاهش اضطراب، نیاز به مرخصی کاری کمتر، دسترسی راحت‌تر افراد ساکن مناطق دورافتاده به خدمات تخصصی و فوق تخصصی ازجمله مزایای این شیوه برای بیماران است، ضمن آنکه برای پزشکان نیز مزایایی همچون بهره‌مندی از ساعت کاری منعطف، امکان پیگیری بیشتر سلامت بیماران، کاهش هزینه‌های مطب داری، امکان مراقبت از راه دور پس از عمل‌های جراحی و یا ترخیص بیماران از بیمارستان را به همراه دارد. در ایران نیز دوراپزشکی یک نیاز اساسی است که این نیاز از چند سال پیش احساس شده و ما طی همان دوره که در معاونت درمان وزارتخانه بودیم- یعنی طی سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ - ۳۰ مرکز دوراپزشکی را در کشور فعال کردیم و با توجه به اینکه در حوزه پزشکی یک سری بحث‌های حقوقی مطرح است تا اگر برای بیمار عارضه‌ای ایجاد شد مسئول آن مشخص باشد، ضرورت داشت این مسائل برای مراکز دوراپزشکی دیده شود که این مهم اتفاق افتاد و استانداردهای خدمت در این مراکز ابلاغ شد.
سعید کریمی می‌افزاید: اکنون چیزی که خیلی در دسترس است و استانداردشده مشاوره پزشکان عمومی، پزشکان متخصص و فوق تخصص است چون پزشک عمومی می‌تواند معاینات را انجام دهد، بنابراین ما نه مشکل حقوقی داریم و نه مشکل پزشکی، چون این فرد پزشک پروانه دار است و می‌تواند معاینه را به‌خوبی انجام دهد و با پزشک متخصص یا فوق تخصص مشورت کند.
تأمین زیرساخت‌ها
دکتر کریمی با اشاره به اینکه مشکل اصلی ما در مناطق محروم کمبود پزشک متخصص است، اضافه می‌کند: با توجه به اینکه پزشکی خانواده در شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر و مناطق عشایری که تقریباً ۳۰ میلیون نفر از جمعیت کشور را شامل می‌شوند شکل‌گرفته و پزشکان خانواده ما پزشکان عمومی هستند، زیرساخت‌های لازم برای اجرای دوراپزشکی در این مناطق فراهم‌شده است و به‌این‌ترتیب پزشکان عمومی می‌توانند از طریق دوراپزشکی خدمات تخصصی موردنیاز بیماران را از طریق مشورت با پزشکان متخصص یا فوق تخصص به آن‌ها ارائه دهند.
به گفته این عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اکنون در ۳۰ مرکز- تقریباً همه استان‌ها- این مراکز فعال هستند و در صورت نیاز می‌توانند به‌صورت الکترونیک مشاوره انجام دهند به‌طوری‌که حتی امکان ارسال تصاویر هم - البته با رعایت اصول محرمانگی – فراهم‌شده است و هنگامی‌که مشورت انجام شد نظرات پزشک متخصص برای پزشک عمومی ارسال می‌شود ضمن آنکه در صورت نیاز پزشک عمومی می‌تواند با می‌توانند با پزشک متخصص گفت‌وگو کند و با توجه به اینکه هر دو نفر پزشک هستند مشکل حقوقی پیش نخواهد آمد و به این صورت استاندارد ابلاغ‌شده و کاملاً قابل‌اجرا است.
کریمی با اشاره به اینکه از ابتدای اجرای طرح قرار بود که دوراپزشکی در همه استان‌ها اجرا شود چون زمینه اجرای آن در اغلب مناطق کشور- هر جا که پزشکی خانواده اجرا می‌شود و پزشک عمومی حضور دارد- فراهم است، می‌گوید: در دولت جدید نیز به اداره کل بیمارستانی ابلاغ‌شده و مسئولیت‌ها را مشخص کردند که ادامه کار را انجام بدن یکی از برنامه‌های بسیار خوبِ وزارت بهداشت بوده است که می‌توان با افزودن هوش مصنوعی به آن در صورت بروز مسئله پزشکی در اسرع وقت آن را حل کرد.
قرار نیست این طرح وسط صحرا اجرا شود
معاون درمان پیشین وزارت بهداشت در پاسخ به این پرسش که اجرای دوراپزشکی نیازمند چه زیرساخت‌هایی است و آیا امکان ایجاد زیرساخت‌های موردنیاز در مناطق محروم مرزی و روستایی کشور ازجمله سیستان‌وبلوچستان امکان‌پذیر است، اظهار می‌دارد: این برنامه زیرساخت‌های پیچیده ندارد و از طریق یک دستگاه تلفن همراه متصل به شبکه اینترنت و یا کامپیوتر قابل‌اجرا است. زیرا کافی است پزشک عمومی بتواند شرح معاینات بیمار را از طریق وسایل ارتباطی مذکور البته در بستر محرمانه و امن - اطلاعات سلامت مردم اطلاعات محرمانه است – برای پزشک متخصص یا فوق تخصص ارسال کند. خوشبختانه در حال حاضر این زیرساخت‌های الکترونیک وجود دارد و اکنون در کشور و شرکت‌هایی هستند که این زیرساخت‌ها را به‌صورت ایمن در بستری محرمان فراهم کرده و در اختیار وزارت بهداشت قرار داده‌اند و وزارتخانه این زیرساخت‌ها را در اختیار همه پزشکان عمومی مراکز و شبکه‌های بهداشتی کشور قرار و همچنین پزشکان متخصص و فوق تخصص مراکز منتخب اجرای طرح دوراپزشکی قرار داده است و این پزشکان عمومی هستند و پزشکان متخصصی که باید با آن‌ها قرارداد پزشکی بسته شود تا بتوان حقوق پزشکان - ویزیت پزشکان همکار در این طرح - را پرداخت کرد که این مهم نیز در ۳۰ مرکز اجرای طرح تحقق یافت و درواقع با توجه به ایجاد زیرساخت‌های پرونده الکترونیک سلامت ر مراکز بهداشتی و درمانی کشور اکنون مشکل زیرساختی برای اجرای طرح دوراپزشکی در هیچ‌یک از شبکه‌های بهداشتی نداریم، مهم اراده است و امید می‌رود اجرای این طرح همچنان در دولت چهاردهم و دولت‌های بعدی ادامه یابد تا نیاز مناطق محروم و کم برخوردار به پزشک متخصص و فوق تخصص کاهش یابد.
معاون درمان پیشین وزارت بهداشت در خصوص چرایی عدم موفقیت اجرای این طرح در مناطقی همچون سرباز و مهرستان – تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر- به دلیلی کمبود امکانات ازجمله قطع برق و عدم دسترسی به اینترنت پرسرعت، می‌گوید: قرار نیست دوراپزشکی از وسط صحرا انجام شود، ما در مورد چادر توی بیابان صحبت نمی‌کنیم، اکنون همه روستاها و شبکه‌های بهداشتی برق و اینترنت دارند و همیشه نیاز با خدمات دوراپزشکی با قطع برق هم‌زمان نمی‌شود. ضمن آنکه قرار نیست همه خدمات درمانی را از طریق دوراپزشکی ارائه داد، پله‌پله این طرح اجرا می‌شود تا زمینه توسعه و پیشرفت آن فراهم گردد. حالا اینکه چقدر احتمال دارد که برق قطع شود و در همان زمان یک بیمار اورژانسی نیازمند خدمات تخصصی به پزشکی خانواده مراجعه کند جزو موارد استثنا است و نباید آن را به‌قاعده تبدیل کنیم. ما ابتدا باید قاعده را برقرار کنیم سپس برای موارد خاص تمهیدات لازم اندیشیده شود.
میزان رضایت مردم
کریمی ادامه می‌دهد: ابتدای اجرای برنامه نسخه‌نویسی الکترونیک نیز برخی از همکاران نگران قطع برق بودند و می‌گفتند اگر برق قطع شود ما چگونه نسخه بنویسیم، اما نمی‌شد که نسخه الکترونیک اصلاً انجام نشود، ما این برنامه را اجرا کردیم و قرار شد برای موارد خاص تمهیداتی اندیشیده شود. مهم این است که کار شروع شود که خوشبختانه این طرح در ۳۰ مرکز منتخب در استان‌های مختلف انجام‌شده است و ادامه آن اراده دانشگاه‌ها را می‌خواهد، چراکه زیرساخت‌های اجرای این طرح گران نیست، دوراپزشکی را می‌توان از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی در بستر امن اجرا کرد. مهم این است که برنامه‌های اجرای طرح و استاندارهای لازم برای آن تعریف و به مراکز منتخب ازجمله دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر ابلاغ‌شده است و اکنون می‌توان تحت پوشش بیمه خدمات را ارائه کرد تا بیماران بتوانند از پوشش بیمه‌ای هم بهره‌مند باشند.
این استاد دانشگاه در خصوص میزان رضایت‌بخشی این طرح در مراکز مذکور می‌گوید: اگر منظور از سنجش رضایت، رضایت مردمی است خوشبختانه مردم از اجرای این طرح رضایت دارند چراکه بخشی از هزینه‌های درمان – هزینه رفت‌وآمد به مطب پزشکان متخصص و فوق تخصص – حذف‌شده است. اما میزان موفقیت اجرای طرح در مراکز مختلف باهم متفاوت بوده است به‌عنوان نمونه دریکی از سفرهای استانی که به خراسان شمالی داشتم، یکی از مراکز تحت پوشش دانشگاه علوم‌پزشکی بجنورد با استفاده از سیستم این طرح را خیلی خوب اجرا کرده بودند. واقعیت این است که ما نیاز بیماران به خدمات درمانی تخصصی و فوق تخصصی در مناطق محروم را نمی‌توانیم بدون اجرای طرح دوراپزشکی تأمین کنیم زیرا ممکن است تعداد موارد مراجعه - بیماران نیازمند درمان‌های تخصصی – آن‌قدر کم باشد که به صلاح و صرفه نباشد که پزشک متخصص در این مناطق مستقر شود. اما نمی‌توانیم برای بیمارستانی که ۲۰۰ تخت خواب دارد پزشک مقیم متخصص نداشته باشیم، ولی دوراپزشکی برای بیمارستان‌های محلی و به‌طورکلی برای سطح یک درمان که شامل خانه‌های بهداشت و مراکز جامع سلامت قابلیت اجرا دارد و می‌توان بخشی از نیازهای درمانی بیماران تحت پوشش این مراکز را از طریق دوراپزشکی تأمین کرد. ما نمی‌توانیم برای همه شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر جمعیت از همه رشته‌ها متخصص اعزام کنیم اما با اجرای دوراپزشکی و از طریق نظام ارجاع می‌توانیم بخشی از خدمات تخصصی و فوق تخصصی را به بیماران ارائه کنیم.
نظر شما