به گزارش گروه فرهنگی قدس، تنها بازمانده یک نسل طلایی و تکرار نشدنی؛ طی چندین دهه در بسیاری از آثار مهم سینمای ایران نقش‌آفرینی و شخصیت‌های متفاوتی را با بازی درخشانش ماندگار کرد و به بسیاری از همین فیلم‌ها رنگ و معنا داد. علی نصیریان، با جذبه با چشمانی نافذ و جست‌وجوگر که در اغلب نقش‌هایش آن را از سال‌های دور با خود همراه داشت تا امروز که این بازیگر ۹۰ ساله سینمای ایران از کناره‌گیری‌اش از دنیای بازیگری خبر داده است.

استاد نصیریان فعالیت هنری خود از سال ۱۳۳۹ با کارگردانی و بازی در تله‌تئاتر آغاز کرد و تجربه حضور در بیش از ۴۰ فیلم سینمایی را در کارنامه کاری خود دارد. او در کمتر از یک دهه در بیش از ۵۰ تئاتر ایفای نقش کرد یا کارگردانی آن را برعهده داشت؛ تله‌تئاترهایی که از مسیر آنها فیلم‌هایی همچون «آقای هالو» و «گاو» هم بیرون آمد. بازی در ۲۴ سریال و تله‌فیلم هم از دیگر فعالیت‌های او در قاب تلویزیون است. در اینکه علی نصیریان کارنامه پروپیمانی دارد شکی نیست اما در ادامه نگاهی خواهیم داشت به مهمترین نقش‌هایی که در طول حیات حرفه‌ایش از روزهای گذشته تا امروز خلق کرده است.

در خلال سال‌هایی که نصیریان مشغول بازی، کارگردانی یا نویسندگی در عرصه تئاتر بود، امکان حضور او در یک فیلم سینمایی فراهم می‌شود؛ «گاو» نوشته غلامحسین ساعدی که پیش‌تر نمایشنامه آن را به همراه جعفر والی روی صحنه برده بودند و حالا دوست و همراه ساعدی، مهرجویی فقید با جمعی از تئاتری‌های آن زمان برای ساخت نسخه سینمایی «گاو» دور هم جمع شده بودند. این اولین ورود نصیریان به سینما بود که فتح بابی برای همکاری‌های بیشتر او با داریوش مهرجویی شد. نصیریان در این فیلم نقش مش اسلام را برعهده داشت و در کنار زنده یادان عزت الله انتظامی، جمشید مشایخی و ... خوش درخشید. بیشترین همکاری او در میان فیلمسازان صاحب نام با زنده یاد مهرجویی رقم خورد. او در سال‌های بعد در فیلم‌های «آقای هالو»، «پستچی»، «دایره مینا»، «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» بازی کرد و در آخرین اثر این کارگردان یعنی «لامینور» نیز حضور داشت.

«آقای هالو» با بازی نصیریان یکی از بهترین بازی‌های این هنرمند و از کاراکترهای به یاد ماندنی است که توسط مهرجویی خلق شده؛ «آقای هالو» مردی قدبلند با کت و شلوار اتوکشیده که در عین ساده‌لوح بودن بسیار مبادی آداب است، لفظ قلم صحبت می‌کند و تکه کلام‌های خاص خودش را دارد و هر وقت سر ذوق می‌آید با نگاهی معصومانه و خنده‌هایی از سر شرم و حیا با «عجب، عجب» گفتن و «به‌به، به‌به» واکنش نشان می‌دهد. آقای هالو با هدف اختیار کردن همسر، روستایش را به قصد تهران ترک می‌کند، اما وقتی به این شهر شلوغ و بی‌حساب و کتاب می‌رسد همچون وصله ناجوری است و هر که از راه می‌رسد سرش کلاه می‌گذارد و از سادگی‌اش سوءاستفاده می‌کند. نصیریان علاوه بر ایفای قدرتمندانه این نقش، فیلمنامه آن را با مهرجویی نوشته است. او در «پستچی» دیگر فیلم مهرجویی در نقش مردی مضمحل نیز بازی جذابی از خود به یادگار گذاشته است.

از ستارخان تا ابوالفتح صحاف

«ستارخان» فیلم قدرنادیده زنده‌یاد علی حاتمی که نصیریان در آن ایفاگر نقش ستارخان است از دیگر بازی‌های قابل توجه اوست. گرچه فیلم به دلیل حواشی و اعتراضاتی که از سوی نمایندگان مجلس شورای ملی نسبت به تحریف تاریخ شکل گرفت توقیف شد اما همچنان نقش‌آفرینی نصیریان در این فیلم یکی از درخشان‌ترین آثار او در کارنامه کاریش است.

نصیریان پس از مهرجویی با سابقه شش همکاری، بیشترین همکاری اش با علی حاتمی در دو فیلم دیگر «کمال الملک»، «کمیته مجازات» و سریال «هزاردستان» شکل گرفت. این همکاری‌های چندباره منجر به خلق یک شخصیت ماندگار دیگر شد؛ ابوالفتح صحاف «هزاردستان»، شخصیتی ساختگی که در تاریخ وجود نداشت اما یک جریان فکری را نمایندگی می‌کرد؛ مردی بلندقامت و لاغراندام با سری تراشیده و عینک گرد که با نگاهی نافذ و بیانی مقتدرانه و خونسرد نمادی از یک وطن پرست در دوران مشروطه است. گرچه نصیریان برای دیالوگ‌هایی که با لهجه ترکی ادا می‌شد تلاش فراوانی کرد اما صدای بازیگران در این سریال دوبله شد و به گفته نصیریان حُسن این کار در آن بود که هنگام دوبله، طهماسب از صدایش ایده گرفت و توانست هنرمندانه این صدا را ایجاد و اجرا کند. نصیریان درباره خلق این شخصیت می‌گوید: این شخصیت با همین مشخصات و دیالوگها در متن بود. این طور نبود که من بخواهم او را خلق کنم، من این نقش را بازی کردم. اما روال را شکستم. به خودم گفتم این شخصیت واعظ است، بیان قوی دارد. من هم باید او را از حالت نرمال خارج کنم. پر طمطراق و مطمئن حرف بزنم تا شخصیت او حک شود و در ذهن مخاطب بماند.

او در سریال «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی نیز با ایفای نقش قاضی شارع یک شخصیت جذاب دیگر هم خلق کرد. قاضی شارع هم از آن شخصیت‌هایی بود که در تاریخ مابه ازای بیرونی نداشت. این بازیگر درباره شکل گیری این کاراکتر جاه طلب اما وطن‌پرست می‌گوید: شیوه بازی در نقش قاضی شارع را از وعاظ الهام گرفته بودم و خیلی به منبرهای آقای فلسفی علاقه داشتم و هیچ وقت منبرهای ایشان را رها نمی‌کردم و بیان و صحبت‌های ایشان برام جذاب بود، در نتیجه علاقه‌مند شدم و احساس کردم که باید یک شکل، شیوه و سبک متفاوت با بقیه بازی‌هایی که دیده می‌شود داشته باشم.

مستر فرهان؛ آفتاب سوخته با دندان طلا

ناصر تقوایی از فیلمسازان محبوب نصیریان است که همکاری آنها در «ناخدا خورشید» میسر شد؛ تقوایی دست نصیریان را برای انتخاب دو نقش ناخدا و مستر فرهان باز می‌گذارد و با همفکری یکدیگر به این نتیجه می‌رسند که او مستر فرهان را بازی کند. تقوایی در معرفی مستر فرهان گفته بود که او دلالی است که دندانی از طلا دارد و همین موضوع کافی بود تا نصیریان دست به یک نقش‌آفرینی جذاب بزند. کاراکتری که با بازی دیدنی او در کنار داریوش ارجمند، سعید پورصمیمی و فتحعلی اویسی این فیلم را تبدیل به یکی از آثار مهم سینمای ایران کرد اما این پروژه برای نصیریان با یک دلخوری هم همراه بود و آن هم چیزی نبود جز دوبلوری که برای دوبله نقشش انتخاب شده بود.

«شیر سنگی» ساخته مسعود جعفری جوزانی هم در همان سال اکران شد و یکی از پرمخاطب ترین فیلم‌های اکران شده آن زمن بود. این فیلم در کنار «جاده‌های سرد» و «ایران برگر» سه اثری است که نصیریان با جعفری جوزانی کار کرده است.

دایی غفور و بوی پیراهن یوسفش

در هفتمین تجربه ابراهیم حاتمی کیا همکاری نصیریان با این فیلمساز کلید خورد. پس از شخصیت‌های متفاوتی که این بازیگر تا آن زمان خلق کرده بود حالا فرصتی فراهم شده بود تا مردی خاکی و از جنس مردم را هم به لیست نقش‌هایش اضافه کند. دایی غفور راننده یک تاکسی فرودگاه، با وجود همه مدارکی که ثابت می‌کند پسرش یوسف در جنگ شهید شده، اما هنوز هم منتظر بازگشت اوست. مردی با ریش‌های خاکستری و موهای ژولیده و شانه‌هایی خمیده اما چشمانی امیدوار. نصیریان برای شکل‌گیری این کاراکتر به توصیه حاتمی کیا مدتی با یک راننده تاکسی فرودگاه که پسرش شهید شده بود رفت و آمد داشت تا به روحیاتش نزدیک شود اما خودش معتقد است آنچه او را به نقش متصل می‌کرد علاقه و حس تأثری بود که از شهادت و اسارت رزمندگان زمان جنگ در درونش ته نشین شده بود. سکانس گریه دایی غفور بر مزار خالی یوسف و لحظه‌ای که به اشتیاق دیدن فرزند به سمت اتوبوس می‌دود از دیدنی‌ترین صحنه‌های «بوی پیراهن یوسف» با بازی نصیریان است.

میوه ممنوعه در دستان حاج یونس فتوحی

از میان همکاری‌های مشترک حسن فتحی و نصیریان، یکی از به یادماندنی‌ترین آنها سریال مناسبتی «میوه ممنوعه» با نگاهی به داستان شیخ صنعان بود که نصیریان ایفاگر نقش حاج یونس فتوحی به عنوان اصلی‌ترین کاراکتر آن حضور داشت. مردی دیندار، متمول و معتبر که در پیری عشق جوانی به سرش افتاد و همه چیزش را برباد داد؛ شخصیتی که در اثر اتفاقاتی ناخواسته، تحولات مختلفی را از سر می‌گذراند با هنرمندی نصیریان خلق شد.

همچنان مقتدر؛ بزرگ‌آقا دیوان سالار

یکی از شاه نقش‌های علی نصیریان که در هشتاد و یکی سالگی‌اش آن را خلق کرد، بزرگ‌آقا دیوان‌سالار سریال «شهرزاد» و ماحصل همکاری مجدد او با فتحی بود. گرچه این همکاری که نتیجه آن به خلق یکی از بهترین سریال‌های شبکه نمایش خانگی منجر شد فقط منحصر به فصل اول بود اما حضور و بازی درخشان نصیریان در این سریال وزنه سنگینی بود که جلای خاصی به داستان و معماری اثر می‌بخشید. پیرمردی قدرت‌طلب، با نفوذ و به ظاهر بی‌رحم که رازهای بی‌شماری دارد و دل در گرو عشقی تازه بسته است. بازی جذاب نصیریان و تسلط به نقش، ادای دیالوگ‌های نثروار و سهل و ممتنع فتحی توسط این بازیگر ۸۱ ساله و قدرت او در خلق یک کاراکتر چند لایه پیچیده، فصل تازه‌ای از توانایی‌های او حتی در سنین بالا بود که با دقت و تمرکزی مثال‌زدنی موفق به خلق چنین شخصیتی شده است.

«مسخره‌باز»؛ مو از خودمونه شاپور

از مجموع چند فیلمی که نصیریان در چند سال اخیر بازی کرده باید به «مسخره‌باز» ساخته همایون غنی‌زاده اشاره کرد که نصیریان در این فیلم یکی از متفاوت‎ترین بازی‌هایش را در قالب شخصیتی عصبی، وسواس با رگه‌هایی از طنز بازی کرده است. فیلم که از فضای تئاتری برخوردار است حول ماجراهایی است که در سلمانی کاظم خان می‌گذرد و او شکاکانه به دنبال کسی می‌گردد که مویش در غذا پیدا می‌شود و هر لحظه سر شاگردان سلمانی‌اش فریاد می‌زند که «مو از خودمونه شاپور!» و لحظات جذابی را می‌آفریند. فارغ از کارگردانی خلاقانه «مسخره‌باز»، نقطه عطف آن ایفای نقش قدرتمند علی نصیریان است که برایش تنها سیمرغ بلورین کارنامه کاریش را هم به همراه داشت.

بازی‌های درخشان و ماندگار استاد نصیریان در همین چند فیلمی که به اختصار به آنها اشاره کردیم، خلاصه نمی‌شود. او در طول سال‌های فعالیتش خالق شخصیت‌های مهم و دوست داشتنی در تاریخ سینمای ایران بوده است و سعی کردیم در این نوشتار صفحاتی از پرونده کاری مفصل و ارزشمند این بازیگر قدر سینما را ورق بزنیم.