نخستین اجلاس بین‌المللی «حقوق بشر در رهیافت شرقی» که با حضور نخبگان، اساتید حوزه و دانشگاه و شخصیت‌های علمی از کشورهای مختلف در قم برگزار شد، روز چهارشنبه صبح با سخنرانی جمعی از صاحب‌نظران به کار خود پایان داد.

این اجلاس به همت دانشگاه باقرالعلوم (علیه‌السلام) و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در مرکز همایش‌های بین‌المللی غدیر قم برگزار شد و به دنبال ارائه دیدگاهی نوین و متکی بر مبانی شرقی در حوزه حقوق بشر بود.

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، مسئول دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در سخنان خود به پنج محور اصلی در تحلیل حقوق بشر غربی و ارائه الگوی جایگزین در منظومه فکری شرق پرداخته است.

وی ریشه‌های فلسفی و فکری حقوق بشر مدرن را مورد بررسی قرار داد و آن را محصول سنت لیبرالیسم غربی و مدرنیته دانست و گفت: سنتی که با تکیه بر مفاهیمی چون فردگرایی، مالکیت خصوصی و تساهل، نگاهی خاص به انسان و جامعه دارد.

او ضمن تأکید بر دستاوردهای حقوق بشر مدرن در زمان خود، آن را گامی به جلو در واکنش به بحران‌های قرون وسطی و فجایع جنگ‌های جهانی خواند اما تصریح کرد: که این نظام دیگر پاسخ‌گوی پیچیدگی‌های فرهنگی و فلسفی جهان امروز نیست.

احمد واعظی از نواقص ساختاری حقوق بشر غربی سخن گفت و ادامه داد: از جمله فردمحوری افراطی، عقلانیت انحصاری لیبرال، عدم شمول عقلانیت‌های دیگر و ابزار شدن این مفاهیم برای سلطه سیاسی و اقتصادی قدرت‌های غربی.

وی تصریح کرد: عقلانیت حاکم بر این نظام حقوقی، با طرد دیدگاه‌های فلسفی و دینی دیگر، از جمله آموزه‌های اسلامی و شرقی، عملاً زمینه گفتگو و تفاهم را محدود ساخته و فرهنگ‌های غیرغربی را به حاشیه می‌راند.

وی همچنین گفت: مؤسسات حقوق بشری به دلیل وابستگی به منابع مالی و ساختار سیاسی غرب، در عمل دچار تناقضات فاحش و استانداردهای دوگانه شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که تخلفات متحدان غربی نادیده گرفته می‌شود اما منتقدان مورد هجمه قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: در زمینه ایده های حقوق بشر شرقی در پی طراحی نظامی است که هم‌زمان به اصول جهان‌شمول انسانی و زمینه‌های فرهنگی و دینی جوامع شرقی احترام بگذارد و از نگاه تک‌بعدی غربی عبور کند.

وی ادامه داد: شرق به‌عنوان خاستگاه ادیان بزرگ الهی، ظرفیت بالقوه‌ای در ارائه الگوی بدیل از حقوق بشر دارد؛ الگویی که می‌تواند با تأکید بر جمع‌گرایی، اخلاق، عدالت و معنویت، تصویری جامع‌تر از انسان و جامعه ارائه دهد.

احمد واعظی در پاسخ که نقش علما و مفسران دینی در تولید قرائت‌های هم‌گرا گفت: تعامل ادیان در محور حقوق بشر در میان نقش علمای هر دین، در این مسیر نقش کلیدی دارد.

وی با اشاره به جنگ‌های مذهبی در اروپا و ظهور جریان‌های تکفیری در دنیای اسلام، تأکید کرد: که قرائت‌های انحصارطلبانه از دین، مانع تعامل ادیان و شکل‌گیری حقوق بشر فراگیر می‌شود؛ اما می‌توان با تفسیری عقلانی و اخلاقی از دین، به تعامل رسید.

وی به ظرفیت‌های آموزه‌های اسلامی برای تولید حقوق بشر شرقی اشاره کرد: از جمله اصل برابری ذاتی انسان‌ها، عدالت و قسط، پذیرش حقوق طبیعی در کنار حقوق الهی، و نقش پویای فقه در پاسخ به نیازهای زمانه است.

وی تصریح کرد: که در اندیشه اسلامی، مفاهیم مشترکی همچون «بنی‌آدم»، قسط، و عدالت اجتماعی، می‌تواند بستر تعامل با دیگر ادیان و فرهنگ‌ها را فراهم کند و زمینه‌ساز تدوین نظامی جامع‌تر و عادلانه‌تر از حقوق بشر گردد.

در پایان، احمد واعظی از همه اندیشمندان و ادیان خواست که در جهت کشف و تبیین نقاط مشترک تلاش کنند تا بتوانند زمینه گفتگوی مؤثر میان ملت‌ها و ادیان را در پرتو حقوق بشر شرقی ایجاد کنند.