جوانی جمعیت؛ تنها راه نجات از سونامی سالمندی و فروپاشی نظام اجتماعی است. رهبر معظم انقلاب با هشدار درباره مسئله فرزندآوری به عنوان یک مسئله حیاتی، فرموده‌اند: «جوان‌ها چه دختر، چه پسر تا آنجایی که ممکن است در وقت خود و به وقت نیاز ازدواج کنند. خداوند در قرآن می‌فرماید : «اِن یَکونوا فُقَراءَ یُغنِهِمُ اللهُ مِن فَضلِهِ» (نور: ۳۲) این آیات شریفه برای ما نازل شده است، خطابش به ماست، حرف خداست؛ این معارف الهی باید برای مردم تبیین شود».
هفته ملی جمعیت بهانه‌ای شد تا با حجت‌الاسلام محمدتقی شفیعی، پژوهشگر حوزه جمعیت و نویسنده کتاب کابوس سالمندی به گفت‌وگو پرداخته و ریشه‌های این بحران و راهکارهای قرآنی مقابله با آن را واکاوی کنیم.
تکثیر نسل؛ محور اقتدار و عزت امت اسلامی در پرتو آموزه‌های قرآن و روایت‌ها
حجت‌الاسلام شفیعی با اشاره به اینکه برای مبانی الهیاتی تکثیر نسل در اسلام، آیات و روایات زیادی در این حوزه داریم، توضیح می‌دهد: در آیه ۸۶ سوره اعراف، خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «وَکُنتُمْ قَلِیلًا فَکَثَّرَکُمْ» یعنی خداوند منت می‌گذارد بر سر مؤمنان و مسلمانان که شما را زیاد کردیم. زیاد بودن جمعیت، یک مزیت است که خداوند بر آن منت نهاده. در حوزه جمعیت‌شناسی هم مسئله افزایش نسل، خود کمیت جمعیت در یک حاکمیت، از مؤلفه‌های قدرت یک کشور است. امنیت یک کشور در گرو نیروی جوان آن است. مسائل اقتصادی، نیروی محرک چرخ‌های اقتصاد کشور و حتی رشد علمی و سیاسی یک کشور همگی به نیروی انسانی وابسته است. اگر کشوری بخواهد در امنیت، اقتصاد، رشد علمی و دیگر عرصه‌ها قدرت داشته باشد، کمیت جمعیت یکی از مؤلفه‌های ضروری است که باید به طور ویژه به آن توجه کرد.
ایشان در پاسخ به چالش‌های فعلی جمعیت توضیح می‌دهد: در کنار مطالبات جدی و مهم برای حل مشکلات اقتصادی، باید جهاد تبیین را در این عرصه جدی گرفت. یکی از ساده‌ترین راه‌ها که هم سهل است هم سخت؛ همان کاری است که انبیا(ع) انجام می‌دادند. خداوند در قرآن خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «وَمَا عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ» (المائده: ۹۹) یا در جای دیگر می‌فرماید: «إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِیرٌ» (الأنعام: ۵۱). ما سه دهه با شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» هویت مادری را نادیده گرفتیم. امروز زنی که فرزند دارد به مادر بودنش افتخار نمی‌کند اما به شغل و تحصیلاتش می‌بالد. این نگرش غلط است. رهبر معظم انقلاب تأکید می‌کنند: «مادری یک شغل است، شغل بزرگ و آینده‌ساز، فرزندآوری یک مجاهدت بزرگ است» در حقیقت مادر مربی و سازنده بشریت است. در روایت‌ها آمده است پیامبر(ص) فرمود: «تَزَوَّجُوا فَإِنِّی مُکَاثِرٌ بِکُمُ الْأُمَمَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ» (ازدواج کنید و فرزند بیاورید تا روز قیامت به فزونی شما بر امت‌ها مباهات کنم). همچنین در حدیثی پنج گروه نام برده شده که در قبر قرار می‌گیرند اما هنوز نامه اعمالشان باز است و ثواب برای آنان نوشته می‌شود، از جمله کسی که فرزند صالحی از خود به جا بگذارد. قرآن نیز می‌فرماید: «وَلا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَهَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ» (اسراء:۳۱). رزق با آمدن فرزند گسترده می‌شود؛ همان طور که در ضرب‌المثل قدیمی گفته‌اند: هر آن کس که دندان دهد، نان دهد. متأسفانه سال‌ها عکس این آموزه‌ها را تبلیغ کردیم. در کنار حمایت‌های اقتصادی، تبیین جایگاه مادر و ارزش فرزندآوری با استناد به آیات و روایات می‌تواند جامعه را به مسیر صحیح بازگرداند.
حجت‌الاسلام شفیعی با اشاره به آموزه‌های دینی تصریح می‌کند: اشتغال و تحصیلات زنان ذاتاً مذموم نیست بلکه بسیار هم خوب است؛ چرا که نمی‌توان این ظرفیت عظیم را در کشور نادیده گرفت اما این مسئله نباید در تقابل با نقش‌های خانوادگی آنان قرار گیرد.
اقتصاد یا سبک زندگی؟
این کارشناس جمعیت به بررسی نقش اقتصاد در فرزندآوری پرداخته و توضیح می‌دهد: این تصور که صرفاً تمرکز بر مسائل اقتصادی بتواند مشکل فرزندآوری را حل کند، نادرست است. البته اقتصاد یک متغیر مهم و تأثیرگذار است اما اگر فرض کنیم اقتصاد تنها عامل تعیین‌کننده است، باید با بهبود وضعیت اقتصادی، شاهد افزایش نرخ باروری می‌بودیم، در حالی که آمارها و واقعیت جامعه خلاف این را نشان می‌دهد. کشورهای پیشرفته‌ای مانند اسپانیا، ایتالیا، انگلستان، نروژ، سوئد، روسیه و به خصوص ژاپن که دومین کشور پیر جهان است با وجود اقتصاد قوی، با بحران کاهش شدید نرخ باروری و پیری جمعیت مواجه‌اند. آلمان به عنوان پیرترین جامعه جهانی و ایتالیا با ورشکستگی شرکت‌های بیمه‌ای خود، نمونه‌های بارز این تناقض‌اند. در ایران نیز طبق آمار رسمی وزارتخانه‌های مرتبط، استان تهران با جایگاه اول اقتصادی، استان‌های مازندران، البرز و یا یزد در رتبه‌های بعدی با وجود سطح درآمد مطلوب در مقایسه با استان‌های کمتربرخوردار مانند سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی، کهگیلویه و...، نرخ باروری پایین‌تری به ثبت رسانده‌اند. حتی در سطح خرد، مشاهدات میدانی نشان می‌دهد لزوماً خانوارهای مرفه‌تر فرزندان بیشتری ندارند. این مسئله ثابت می‌کند فرزندآوری بیش از آنکه تابع صرف معیارهای اقتصادی باشد، یک سبک زندگی و باور فرهنگی است. برخی جوامع حتی با وجود محدودیت‌های مالی به دلیل پایبندی به ارزش‌های خانوادگی و سنتی، نرخ باروری بالاتری دارند. بنابراین با پذیرش تأثیر مشکلات اقتصادی بر جمعیت اما وابستگی آن به یک متغیر اقتصادی، خطایی راهبردی است که راهکارهای واقعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ازدواج و فرزندآوری؛ سپر مقابله با بحران‌های اجتماعی و سلامت
نویسنده کتاب کابوس سالمندی در پاسخ به این پرسش که آیا تشویق به ازدواج و فرزندآوری با توجه به دغدغه‌هایی مانند اشتغال و تحصیلات زنان ممکن است؟ توضیح می‌دهد: چرا این دو در تعارض باشند؟ اشتغال و تحصیلات زنان امری مثبت است اما نگاه افراطی به آن، سن ازدواج را افزایش داده و قدرت تعامل زوجین را کاهش می‌دهد. روان‌شناسان می‌گویند ازدواج در سنین بالا، پیوند دو منِ کامل است که گاهی به جای آنکه مکمل یکدیگر باشند، در تقابل یکدیگر قرار می‌گیرند. آمار رسمی ثبت احوال گویاست: حدود ۳۳درصد دختران زیر ۲۰ سال، ۵/۴۷ درصد در سنین ۲۰ تا ۳۰ سال و ۱۹درصد بالای ۳۰ سال ازدواج می‌کنند. نرخ شیوع طلاق در سنین زیر ۲۰ سال کمتر از ۱۰درصد، در سنین ۲۰ تا ۳۰ سال حدود ۳۸درصد و در سنین بالای ۳۰ سال به ۵۲درصد می‌رسد! در واقع نرخ شیوع طلاق در سنین بالای ۳۰ سال، ۹ برابر شیوع طلاق در سنین پایین‌تر است. این تنها آمار نیست؛ از نظر روان‌شناسی نیز هر چه سن بالاتر رود، انعطاف‌پذیری و سازگاری کاهش می‌یابد. البته باید توجه داشت کسی مخالف تحصیلات یا اشتغال زنان نیست، اما این‌ها نباید مانع تشکیل خانواده و اقدام به موقع برای فرزندآوری شود. عشق جوانی، ساختن زندگی مشترک و تجربه مشترک سختی‌ها موهبتی است که با تأخیر در ازدواج از بین می‌رود. افزون بر این، تجربه‌های خارج از چارچوب خانواده پیش از ازدواج آثار مخرب جبران‌ناپذیری بر آینده افراد دارد.
نظر شما