به مناسبت سالروز شهادت امام محمد تقی(ع)، با حسین لطیفی، مدیر گروه کلام اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در خصوص این زیارت‌نامه و آموزه‌های آن، گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.

برخی درباره سند زیارت جوادیه تردید کرده‌اند، در این مورد توضیحاتی بفرمائید.

یکی از زیارت‌های معروف امام رضا(ع)، زیارت منسوب به امام جواد(ع)، مشهور به «زیارة الجوادیه» است که در شأن پدر گرامی خویش انشاء کرده‌اند. در این زیارت، به ابعادی از شخصیت، عظمت، ولایت و معنویت آن امام همام اشاره شده است.
نصوص زیارتنامه، دعا و حتی احادیث مروی از ناحیه معصومین(ع) را از دو منظر می‌توان مورد تأمل و دقت‌های فنّی و علمی قرار داد؛ نخست از منظر سند و در تأمل دقیق و دیگر از نظر متن و محتوا مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
به لحاظ سند، ممکن است این زیارت، صحیح‌ترین زیارت نباشد. ولی اکثر کتب اعم از «اربعه ایام»، «عوالم العلوم والمعارف»، «مزار» این زیارت را نقل نموده‌اند.
اما گذشته از سند، متن و محتوای این زیارت، از جهت لفظ همانند جامعه کبیره، فصیح‌ و به حسب معنی بلیغ‌ است و عبارات استفاده شده و معانی معارفی عمیق زیارت جوادیه دلالت بر آن دارد که این زیارت از لسان معصوم(ع) بیان شده است. به طوری که «زیارت جوادیه» را می‌توان بیان‌نامه معرفت و شناخت ساحت مقدس امام علی بن موسی الرّضا(ع) نامید.
البته شوربختانه زیارت جوادیه در میان زائران و مجاوران حضرتش غریب مانده است. از این رو، شایسته است که علاوه بر دقت‌های فنی و سندی «زیارت جوادیه»، در متن و محتوای آن نیز دقت و تدبّر شود، تا نسیم لطف و محبت آن امام مهربانی‌ها به زائر بوزد و زمینه کسب فیض برای وی فراهم آید.

از مضامین و آموزه‌های این زیارت‌نامه برایمان بگویید.

این زیارت‌نامه، توصیف بلند و بلیغی، از جوانب مختلف اصل ولایت و امامت، به عنوان یکی از اصول پیشران جامعه شیعی به شمار می‌آید؛ ازین رو امامت آن امام رئوف، در این زیارت برجسته شده است و تأکید بر رهبریِ امام، به‌عنوان پیشوا و راهنمای دین است.
امام جواد(ع) در این زیارت، نور و برهانِ خداوند را نزد امام می‌داند و تنها کسانی را بر حق می‌داند که از این معارف بهره گیرند. توصیف رابطه امام با ائمه پیش از خود و پیامبر عظیم‌الشان(ص) و همچنین ارتباط امامت و توحید، توصیف مقام علمی، سیاسی و اخلاقی امام رضا(ع) و نیز پرداختن به عصمت، تولی و تبری از دیگر جنبه‌های این زیارت‌نامه به‌شمار می‌رود که عباراتی چون «امام الْهُدی»، «وَرَثَةُ الْاَنبیاء» و «حُجَجُ الله» بر این معنی تأکید می‌کند.
«غوث اللهفان» پناهگاه غمگینان، از القاب امام رئوف(ع) به معنای فریادرس درماندگان، دلسوختگان و مضطرّین است.
در عبارت «إِمامٍ عَصیب»، مراد از امام عصیب، خطاب به پدر بزرگوارش است؛ یعنی «مِن إمامٍ» منادی به حذف حرف نداست و امام مجرور است به مِن زائد است، یعنی سلام از برای اوست؛ ای که روزگار دشواری داشتی و نجات به خرج دادی و گِله از روزگار خویش نبردی.
عصیب بودن امام نیز به خاطر پذیرش ولایتعهدی مأمون است؛ زیرا امام خود، ولی و حجت خداست و پذیرش ولیعهدی از فرد فرودستی چون مأمون، خود کمال صعوبت و دشوار است که حضرت به مقتضای حکمت و مسئلت قبول کردند.
شایان ذکر است که همه فرازهای برجسته این زیارت مستند به روایات و مأثور از طرف معصومین است.

لطفا به فرازهایی از این زیارت‌نامه نیز اشاره بفرمائید.

در پایان زیارت، امام جواد العارفان(ع) اهمیت زیارت را با این عنوان بیان می‌دارند: «قسم می‌خورم به خدا و به پدران پاک و فرزندان برگزیده و نیکوکار شما، که اگر بُعد و دوری مسافت خانه شما، از محلّ سکونت من نبود، برخی از وظائف واجبه خود را، که در عهده من نسبت به شما هست، با تکرار زیارت کردن قبور شما به جا می آوردم.»

و سخن پایانی...

از خدای تعالی می‌طلبیم که جان و دل ما را بیش از پیش، از محبت و معرفت امام رئوف علی بن موسی الرضا(ع) سرشار نماید و توفیقمان دهد که آن حضرت را آن گونه که شایسته است زیارت کنیم و از زیارت آن حضرت بهره کامل را ببریم.