به گزارش قدس خراسان، در حال حاضر تولید برق تجدیدپذیر به‌ویژه خورشیدی در استان ما نوپاست و تنها یک‌درصد از تولید ناخالص برق خراسان رضوی به حوزه تجدیدپذیرها اختصاص دارد. بر اساس آمار شرکت برق منطقه‌ای در سال گذشته ۳۲هزار و ۹۳۹میلیون کیلووات‌ساعت توسط نیروگاه‌های بخاری، گازی، سیکل ترکیبی، تجدیدپذیر و دیزل و موتورهای گازی تولید ناخالص برق این نیروگاه‌ها بوده و سهم تجدیدپذیرها از این میزان، ۲۶۴میلیون کیلووات ساعت و ۱/۲۵درصد است.
با وجود این، زمزمه‌های خوبی از ساخت نیروگاه‌های جدید به گوش می‌رسد که می‌تواند امیدبخش باشد؛ اما در کنار ساخت نیروگاه‌های جدید و با توجه به اینکه ما در ابتدای راه هستیم، آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد، استفاده بهینه از زمین است که در کشورهای اروپایی و آمریکایی تجربه خوبی از این موضوع با عنوان «فتوکشت» یا Agrovoltaic وجود دارد که یک روش ترکیبی از کشاورزی و فتوولتائیک (فرایند تولید برق از سلول خورشیدی) است. با پیگیری از جهاد کشاورزی و مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی مشخص شد این دو سازمان و مرکز هنوز در این‌باره تحقیقاتی انجام نداده‌اند و با توجه به ضرورت به کارگیری انرژی خورشیدی در سال‌های آینده در استان، بهتر است این نیروگاه‌ها با شیوه‌ای بهینه راه‌اندازی شوند. در این زمینه قدس خراسان گفت‌وگویی با امیر طالبی طرقبه، رئیس کمیته رفع موانع و اجرای بهینه پروژه‌ها خانه هم‌افزایی آب و انرژی و پژوهشگر حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر داشته که در ادامه می‌خوانید.
اگروولتائیک یا فتوکشت چیست و در چه کشورهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
فتو کشت یا Agrovoltaic فرایندی است که در کشورهای اروپایی و آمریکایی در چند سال اخیر رونق پیدا کرده و برای استفاده بهینه از زمین‌های کشاورزی مورد توجه است تا از این طریق هم بتوان به تأمین برق مورد نیاز مزرعه برای چاه آب کشاورزی پرداخت و هم از زمین استفاده بهینه داشت و محصول کشاورزی خود را تولید کرد و حتی در بخش‌های بهره‌وری تولید محصول را افزایش داده و سبب رشد و تولید بیشتر محصول شود. فتوکشت ابتدا یک فرایند آزمایشگاهی بود که توسط پژوهشگاه‌های کشاورزی با همکاری پژوهشگاه‌های تولید برق تجدیدپذیر انجام شد و نتایج مثبتی را بدست آورد و سپس به کشاورزان و مزرعه‌داران خورشیدی پیشنهاد شد تا ضمن اینکه به تولید برق مورد نیاز خود می‌پردازند، از آن زمین برای تولید محصولات کشاورزی نیز استفاده کنند و در نتیجه راندمان و بهره‌وری تولید را در هر دو زمینه برق و کشاورزی افزایش دهند.
اگروولتائیک در کشور ما چه وضعیتی دارد و آیا به آن توجه شده است؟
نیروگاه‌های خورشیدی در دنیا حدود ۱۵ سال است مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ به ویژه از زمان جنگ اوکراین و روسیه که موضوع انرژی در دنیا دستخوش تغییراتی شد، کشورهای مختلف اروپایی بیشتر به سمت تأمین برق از محل انرژی‌های تجدیدپذیر و نیروگاه خورشیدی رفتند و به مرور به فکر فتوکشت نیز افتادند. در کشور ما هم رونق صنعت نیروگاه‌های خورشیدی از سال ۱۳۹۵ شروع شد. تا پیش از این در ایران چیزی به نام نیروگاه خورشیدی بزرگ‌مقیاس نداشتیم و از اواسط دهه ۹۰ نیز که نیروگاه‌های خورشیدی راه افتادند، موضوع اگروولتائیک یا فتوکشت در دستور کار قرار نداشت.
این حوزه در کشور ما مورد غفلت واقع شده و تنها اقدام صورت گرفته این است که در مناطقی با دمای هوای بالا برای افزایش راندمان، زیر پنل‌ها چمن کاشته شده تا کمی شرایط دمایی محیط بهبود یابد و یا در برخی موارد نیز سطح زیر پنل را با رنگ سفید روشن می‌کنند تا میزان بازتابش نور خورشید برای پشت پنل‌ها افزایش یافته و راندمان تولید برق بالا برود؛ ولی در زمینه فتوکشت کاری انجام نشده است.
چه نوع محصولاتی در زیر پنل‌ها بهتر رشد می‌کنند؟
پژوهشگاه‌های کشاورزی در دنیا محصولات مختلف را بررسی می‌کنند تا متوجه شوند در این فضا و با توجه به ویژگی‌های زمین که سایه‌اندازی پنل‌های خورشیدی را داشته و دمایش نسبت به زمین‌های عادی کشاورزی در ساعت‌های اوج دما شاید بالاتر از بقیه زمین‌ها باشد و در بقیه ساعت‌ها نیز به دلیل سایه ایجاد شده توسط پنل خنک‌تر است، چه محصولاتی رشد و تولید بهتری دارند. به عنوان مثال در کشور فرانسه متوجه شدند کشت میم‌های انگور در زیر پنل‌های خورشیدی موجب افزایش بهره‌وری تا ۲۰۰ درصد شد. روی سایر محصولات نیز آزمایش‌هایی صورت گرفته و متناسب با شرایط اقلیمی هر کشور محصولات مختلف بررسی و بهترین آن‌ها انتخاب شده و الان در مزارع خورشیدی یا نیروگاه خورشیدی در حال کشت است.
ویژگی این نوع کشت چیست؟
ویژگی مهم فتوکشت همان استفاده بهینه از زمین برای کشاورزی است؛ چون سایر فرایندها می‌توانستند به تولید برق ضربه زده یا مانع کار صحیح نیروگاه شوند و مزارع از طریق اگروولتائیک به صورت همزمان خورشیدی و کشاورزی شدند و ویژگی‌اش این است که هر مزرعه همزمان برق و انرژی مورد نیاز خود برای چاه کشاورزی، تجهیزات و ابنیه مزرعه را به همراه محصول کشاورزی‌اش تولید می‌کند. برای ساخت هر یک مگاوات نیروگاه یا مزرعه خورشیدی به تقریباً ۵/۱ هکتار زمین نیاز داریم و با توجه به اینکه در یک منطقه مرغوب زمین برای کشاورز بسیار ارزشمند است، بهره‌گیری از فتوکشت به دلیل داشتن دو کاربرد زمین، مزایای بسیار خوبی دارد.
مهم‌ترین چالش برای استفاده از این تکنولوژی چیست؟
عمده چالش این است که هنوز در مراکز تحقیقاتی کشور آزمایش نشده که این روش روی کدام محصولات کشاورزی ثمربخش و مثبت خواهد بود و موجب افزایش راندمان محصول و تولید بهتر میشود. برای این منظور باید پژوهشگاه‌های کشاورزی وارد عمل شوند و با توجه به ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور شروع به تست محصولات کنند. ابتدا باید تست‌های آزمایشگاهی داخل پژوهشگاه‌ها روی محصولات و با توجه به نوع و ویژگی محصولات هر استان صورت بگیرد. به نظر می‌رسد در استان خراسان، موضوع زعفران و پسته قابلیت بررسی دارد تا ببینیم آیا در چنین زمین دوکاربره‌ای، این محصولات افزایش تولید دارند یا عملکرد معکوس خواهند داشت. محصولات شاخص هر استان باید مورد بررسی قرار بگیرند تا کشاورز با خیال راحت و بدون هزینه هنگفت با راهنمایی جهاد کشاورزی و پژوهشگاه‌های کشاورزی، کشت محصول مناسب را در زیر پنل‌های مزرعه خورشیدی شروع کند. همچنین می‌توان شرایطی را فراهم کرد تا نیروگاه‌های ساخته شده یک کاربره در اختیار کشاورز قرار گیرند تا محصولات مناسب منطقه در آنجا کشت شوند. در استان ما نیز می‌توان در چند نقطه هدف، به صورت آزمایشی در زمینی که پسته و زعفران کشت میشود، پنل نصب کرد تا متوجه شویم این سایه مطلوب موجب افزایش تولید و بهره‌وری محصولات میشود یا خیر. همچنین به نظر می‌رسد این شیوه می‌تواند برای محصولات بوته‌ای همچون صیفی‌جات، خیار، گوجه و انگور مؤثر باشد.
استفاده از این نیروگاه‌ها به چه میزان حائز اهمیت است؟
شاید در شرایط کنونی که تنها یک‌درصد از برق کشور از محل انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین میشود، خیلی اهمیت نداشته باشد. هم‌اکنون حدود ۸۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی داریم که هزار و ۲۰۰ هکتار زمین را به خود اختصاص داده است. شاید این عدد در حال حاضر برای استفاده دوکاربره از زمین چندان چشمگیر نباشد؛ ولی وقتی به موضوع ۳۰ هزار مگاوات ساخت نیروگاه خورشیدی فکر می‌کنیم، به این معنی است که ۴۵ هزار هکتار زمین برای نصب و ساخت آن نیروگاه‌ها لازم بوده که عدد قابل توجهی است و اینجاست که دوکاربره بودن زمین و فتوکشت بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
محصولاتی که نیاز به آفتاب و نور کافی دارند، در زیر این پنل‌ها چه وضعیتی خواهند داشت؟
باید توجه داشت زاویه نصب نیروگاه‌های خورشیدی در کشور از ۲۶ تا ۳۴ درجه متفاوت است و به سمت جنوب نصب میشود. پنل‌های خورشیدی و ارتفاع سازه‌های پنل در همه نقاط دنیا از استاندارد مشخصی پیروی می‌کند و در ایران نیز باید به همین شکل باشد و به گونه‌ای است که بتوان در زیر پنل کشت کرد. باید از محصولاتی استفاده کنیم که ارتفاع خیلی بلندی نمی‌گیرند و به شکل بوته‌ای یا مانند زعفران به صورت گل کشت می‌شوند. از طرفی فواصل میان پنل‌های خورشیدی نیز استانداردهای خاص خود را دارد که مانع از سایه‌اندازی هر پنل روی پنل ردیف بعدی میشود تا تولید برق پنل کاهش نیابد. در نتیجه با توجه به نوع محصول در میزان نیاز به نور و آفتاب، می‌توان از بخش زیر پنل و مناطق میان هر پنل برای کشت استفاده کرد.
اگروولتائیک یا فتوکشت چیست و در چه کشورهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
فتو کشت یا Agrovoltaic فرایندی است که در کشورهای اروپایی و آمریکایی در چند سال اخیر رونق پیدا کرده و برای استفاده بهینه از زمین‌های کشاورزی مورد توجه است تا از این طریق هم بتوان به تأمین برق مورد نیاز مزرعه برای چاه آب کشاورزی پرداخت و هم از زمین استفاده بهینه داشت و محصول کشاورزی خود را تولید کرد و حتی در بخش‌های بهره‌وری تولید محصول را افزایش داده و سبب رشد و تولید بیشتر محصول شود. فتوکشت ابتدا یک فرایند آزمایشگاهی بود که توسط پژوهشگاه‌های کشاورزی با همکاری پژوهشگاه‌های تولید برق تجدیدپذیر انجام شد و نتایج مثبتی را بدست آورد و سپس به کشاورزان و مزرعه‌داران خورشیدی پیشنهاد شد تا ضمن اینکه به تولید برق مورد نیاز خود می‌پردازند، از آن زمین برای تولید محصولات کشاورزی نیز استفاده کنند و در نتیجه راندمان و بهره‌وری تولید را در هر دو زمینه برق و کشاورزی افزایش دهند.
اگروولتائیک در کشور ما چه وضعیتی دارد و آیا به آن توجه شده است؟
نیروگاه‌های خورشیدی در دنیا حدود ۱۵ سال است مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ به ویژه از زمان جنگ اوکراین و روسیه که موضوع انرژی در دنیا دستخوش تغییراتی شد، کشورهای مختلف اروپایی بیشتر به سمت تأمین برق از محل انرژی‌های تجدیدپذیر و نیروگاه خورشیدی رفتند و به مرور به فکر فتوکشت نیز افتادند. در کشور ما هم رونق صنعت نیروگاه‌های خورشیدی از سال ۱۳۹۵ شروع شد. تا پیش از این در ایران چیزی به نام نیروگاه خورشیدی بزرگ‌مقیاس نداشتیم و از اواسط دهه ۹۰ نیز که نیروگاه‌های خورشیدی راه افتادند، موضوع اگروولتائیک یا فتوکشت در دستور کار قرار نداشت.
این حوزه در کشور ما مورد غفلت واقع شده و تنها اقدام صورت گرفته این است که در مناطقی با دمای هوای بالا برای افزایش راندمان، زیر پنل‌ها چمن کاشته شده تا کمی شرایط دمایی محیط بهبود یابد و یا در برخی موارد نیز سطح زیر پنل را با رنگ سفید روشن می‌کنند تا میزان بازتابش نور خورشید برای پشت پنل‌ها افزایش یافته و راندمان تولید برق بالا برود؛ ولی در زمینه فتوکشت کاری انجام نشده است.
چه نوع محصولاتی در زیر پنل‌ها بهتر رشد می‌کنند؟
پژوهشگاه‌های کشاورزی در دنیا محصولات مختلف را بررسی می‌کنند تا متوجه شوند در این فضا و با توجه به ویژگی‌های زمین که سایه‌اندازی پنل‌های خورشیدی را داشته و دمایش نسبت به زمین‌های عادی کشاورزی در ساعت‌های اوج دما شاید بالاتر از بقیه زمین‌ها باشد و در بقیه ساعت‌ها نیز به دلیل سایه ایجاد شده توسط پنل خنک‌تر است، چه محصولاتی رشد و تولید بهتری دارند. به عنوان مثال در کشور فرانسه متوجه شدند کشت میم‌های انگور در زیر پنل‌های خورشیدی موجب افزایش بهره‌وری تا ۲۰۰ درصد شد. روی سایر محصولات نیز آزمایش‌هایی صورت گرفته و متناسب با شرایط اقلیمی هر کشور محصولات مختلف بررسی و بهترین آن‌ها انتخاب شده و الان در مزارع خورشیدی یا نیروگاه خورشیدی در حال کشت است.
ویژگی این نوع کشت چیست؟
ویژگی مهم فتوکشت همان استفاده بهینه از زمین برای کشاورزی است؛ چون سایر فرایندها می‌توانستند به تولید برق ضربه زده یا مانع کار صحیح نیروگاه شوند و مزارع از طریق اگروولتائیک به صورت همزمان خورشیدی و کشاورزی شدند و ویژگی‌اش این است که هر مزرعه همزمان برق و انرژی مورد نیاز خود برای چاه کشاورزی، تجهیزات و ابنیه مزرعه را به همراه محصول کشاورزی‌اش تولید می‌کند. برای ساخت هر یک مگاوات نیروگاه یا مزرعه خورشیدی به تقریباً ۵/۱ هکتار زمین نیاز داریم و با توجه به اینکه در یک منطقه مرغوب زمین برای کشاورز بسیار ارزشمند است، بهره‌گیری از فتوکشت به دلیل داشتن دو کاربرد زمین، مزایای بسیار خوبی دارد.
مهم‌ترین چالش برای استفاده از این تکنولوژی چیست؟
عمده چالش این است که هنوز در مراکز تحقیقاتی کشور آزمایش نشده که این روش روی کدام محصولات کشاورزی ثمربخش و مثبت خواهد بود و موجب افزایش راندمان محصول و تولید بهتر میشود. برای این منظور باید پژوهشگاه‌های کشاورزی وارد عمل شوند و با توجه به ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور شروع به تست محصولات کنند. ابتدا باید تست‌های آزمایشگاهی داخل پژوهشگاه‌ها روی محصولات و با توجه به نوع و ویژگی محصولات هر استان صورت بگیرد. به نظر می‌رسد در استان خراسان، موضوع زعفران و پسته قابلیت بررسی دارد تا ببینیم آیا در چنین زمین دوکاربره‌ای، این محصولات افزایش تولید دارند یا عملکرد معکوس خواهند داشت. محصولات شاخص هر استان باید مورد بررسی قرار بگیرند تا کشاورز با خیال راحت و بدون هزینه هنگفت با راهنمایی جهاد کشاورزی و پژوهشگاه‌های کشاورزی، کشت محصول مناسب را در زیر پنل‌های مزرعه خورشیدی شروع کند. همچنین می‌توان شرایطی را فراهم کرد تا نیروگاه‌های ساخته شده یک کاربره در اختیار کشاورز قرار گیرند تا محصولات مناسب منطقه در آنجا کشت شوند. در استان ما نیز می‌توان در چند نقطه هدف، به صورت آزمایشی در زمینی که پسته و زعفران کشت میشود، پنل نصب کرد تا متوجه شویم این سایه مطلوب موجب افزایش تولید و بهره‌وری محصولات میشود یا خیر. همچنین به نظر می‌رسد این شیوه می‌تواند برای محصولات بوته‌ای همچون صیفی‌جات، خیار، گوجه و انگور مؤثر باشد.
استفاده از این نیروگاه‌ها به چه میزان حائز اهمیت است؟
شاید در شرایط کنونی که تنها یک‌درصد از برق کشور از محل انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین میشود، خیلی اهمیت نداشته باشد. هم‌اکنون حدود ۸۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی داریم که هزار و ۲۰۰ هکتار زمین را به خود اختصاص داده است. شاید این عدد در حال حاضر برای استفاده دوکاربره از زمین چندان چشمگیر نباشد؛ ولی وقتی به موضوع ۳۰ هزار مگاوات ساخت نیروگاه خورشیدی فکر می‌کنیم، به این معنی است که ۴۵ هزار هکتار زمین برای نصب و ساخت آن نیروگاه‌ها لازم بوده که عدد قابل توجهی است و اینجاست که دوکاربره بودن زمین و فتوکشت بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
محصولاتی که نیاز به آفتاب و نور کافی دارند، در زیر این پنل‌ها چه وضعیتی خواهند داشت؟
باید توجه داشت زاویه نصب نیروگاه‌های خورشیدی در کشور از ۲۶ تا ۳۴ درجه متفاوت است و به سمت جنوب نصب میشود. پنل‌های خورشیدی و ارتفاع سازه‌های پنل در همه نقاط دنیا از استاندارد مشخصی پیروی می‌کند و در ایران نیز باید به همین شکل باشد و به گونه‌ای است که بتوان در زیر پنل کشت کرد. باید از محصولاتی استفاده کنیم که ارتفاع خیلی بلندی نمی‌گیرند و به شکل بوته‌ای یا مانند زعفران به صورت گل کشت می‌شوند. از طرفی فواصل میان پنل‌های خورشیدی نیز استانداردهای خاص خود را دارد که مانع از سایه‌اندازی هر پنل روی پنل ردیف بعدی میشود تا تولید برق پنل کاهش نیابد. در نتیجه با توجه به نوع محصول در میزان نیاز به نور و آفتاب، می‌توان از بخش زیر پنل و مناطق میان هر پنل برای کشت استفاده کرد.
نظر شما