گفته می شود پروژه احداث راه‌آهن شلمچه – بصره از حدود ۴۰ سال پیش طراحی شده است. در مورد عملیات اجرایی آن نیز گفته می‌شود از حدود ۲۰ سال پیش تلاش‌ها در این راستا آغاز شد و برای اولین بار در سال ۱۳۹۰ یک تفاهم‌نامه برای احداث خط ریلی مذکور میان دو کشورایران و عراق منعقد شد.
این تفاهم‌نامه به دلایلی از جمله پایبند نبودن طرفین به مفاد تفاهم و نیز بحران داعش در عراق به مرحله اجرا نرسید. با تغییر دولت در ایران و روی کار آمدن دولت‌های یازدهم و دوازدهم به دلیل اهمیت پروژه مذکور، اجرای آن مجدداً در دستور کار قرار گرفت و در سال ۹۳ یک تفاهم‌نامه جدید میان دو دولت به امضا رسید. بااین‌حال به دلیل عدم ایفای تعهدات از سوی دولت عراق این تفاهم نیز حاصلی نداشت. در سال‌های ۹۶ و ۹۹ نیز تفاهم‌نامه‌هایی میان دو طرف شکل گرفت که هیچ‌کدام نتایجی درپی نداشت.
در سال‌های بعد تلاش شد تا با برطرف‌کردن موانع، این پروژه ملی و بر زمین‌مانده وارد فاز اجرایی گردد و با سفر وزیر وقت راه و شهرسازی ایران در دی‌ماه ۱۴۰۰ به عراق یک توافق جدید میان طرفین شکل گرفت. این توافقنامه دارای یک زمان‌بندی مشخص بود و یکی از بندهای آن این بود که طی یک ماه پس از توافق، عملیات اجرایی شروع شود.
طبق توافق، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و شرکت راه‌آهن عراق به طور مشترک این پروژه را اجرا می‌کنند». در نهایت پس از حدود ۲ سال در ۱۱ شهریورماه ۱۴۰۲ با حضور محمد مخبر، معاون اول وقت ریاست جمهورری ایران و شیاع‌السودانی، نخست‌وزیر عراق، عملیات اجرایی احداث این خط ریلی آغاز شد و مقرر شد این پروژه در طی ۱۸ ماه به بهره‌برداری برسد.
بنا بر گفته کارشناسان تأخیر در اجرای این پروژه ضمن افزایش هزینه‌ها، سبب ازدست‌رفتن منافع اقتصادی آن برای کشور و همچنین تضعیف جایگاه ایران در رقابت منطقه‌ای با رقبا می‌شود.
با سقوط حکومت صدام در سال ۲۰۰۳ و روی کارآمدن حکومتی جدید در این کشور همسایه، روابط آن با ایران به دلیل درهم تنیدگی‌های فرهنگی و مذهبی و نیز جغرافیایی، به طور مستمر افزایش یافت. به‌گونه‌ای که این کشور همسایه در حال حاضر نخستین مبدا گردشگری ایران محسوب می‌شود.
همچنین تجارت دو جانبه نیز با وجود فشارها و تحریم‌های آمریکا از ۶۰۰ میلیون دلار در اوایل دهه ۸۰ به بیش از ۱۲ میلیارد دلار در سال‌های اخیر رسیده است. این درحالی است که به گفته مسئولان امکان افزایش تجارت بین دو کشور تا ۲۰ میلیارد دلار نیز وجود دارد.
میزان تبادلات تجاری بین ایران و عراق ۱۳۸۳-۱۴۰۳(میلیارد دلار)
شایان ذکر است لازمه رسیدن به این حجم از تجارت وجود زیرساخت‌های مناسب ارتباطی از جمله خطوط ریلی است چراکه خطوط ریلی علاوه بر افزایش امنیت و حجم تجارت، در افزایش سرعت رساندن اقلام به مقاصد صادراتی و وارداتی و کاهش هزینه‌ها نیز مؤثر هستند. بااین‌حال باوجود برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته توسط مسئولین و تعریف پروژه‌های مشترک برای اتصال ریلی بین طرفین از جمله کرمانشاه-بغداد، تهران-سنندج- باشماق-سلیمانیه و شلمچه-بصره هنوز هیچ یک از این پروژه‌ها به بهره برداری نرسیده است.
در این میان بهره‌برداری از پروژه خط ریلی شلمچه-بصره به علت هزینه و مسافت کم نسبت به سایر خطوط ریلی توافق شده در بین طرفین، در اولویت بهره برداری قرار دارد؛ چرا که بهره برداری از این مسیر تنها نیازمند ۳۳ کیلومتر ریل گذاری، احداث پل و ۱۶ کیلومتر مین روبی در خاک عراق بوده و در طرف ایران، خط ریلی تا نقطه صفر مرزی متصل است.
همان طور که عنوان شد؛ سنگ بنای این پروژه با وجود فراز و نشیب‌های مختلف و پس از حدود ۲۰ سال در شهریور ۱۴۰۲ توسط محمد شیاع سودانی نخست وزیر عراق و محمد مخبر معاون اول سابق ریاست جمهوری گذاشته شد؛ طی توافقات انجام شده بین طرفین قرار بود طی ۱۸ ماه به بهره برداری برسد.
طرف عراقی در این توافق عهده‌دار ریل گذاری و همچنین طرف ایرانی متعهد به انجام مین روبی ۱۶ کیلومتر ابتدائی این مسیر و احداث پل متحرک ۸۰۰ متری بر روی شط العرب شد. با این حال پس از گذشت ۲۰ ماه از زمان وعده داده شده در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ درحالی سیدمصطفی داودی معاون فنی حمل‌و نقل راه آهن جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه‌ای از به پایان رسیدن مین روبی در زمانی زودتر از موعد تعیین شده خبر می‌دهد که قرار بود این پروژه دو ماه قبل به اتمام برسد.
علاوه بر آن احداث پل بر روی شط العرب نیز در مرحله شمع کوبی بوده و ریل گذاری توسط دولت عراق نیز هنوز شروع نشده است. تاخیر در افتتاح این پروژه باعث می‌شود که علاوه بر افزایش هزینه ساخت، ایران در رقابت با کشورهای دیگر چون ترکیه که در حال گسترش نفوذ خود در عراق هستند عقب افتاده و همچنین از منافع اقتصادی این خط ریلی‌بهره بماند. حال باید دید آیا دولت چهاردهم می‌تواند طلسم بهره‌برداری از ان پروژه راهبردی را بشکند؟
برکات خط آهن شلمچه
یکی از آثار راهبرد این خط آهن امکان دسترسی ایران به بازار کشورهای عربی است طبیعتاً هر چه زیرساخت های انتقال کالا بیشتر فراهم باشد امکان بیشتری برای رونق تجارت فراهم می شود.
اتصال خط‌آهن شلمچه-بصره هم چنین منجر به ظرفیت جابجایی سالانه ۳ میلیون نفر زائر می شود و یکی از مهمترین اهداف از احداث این خط آهن انتقال زائران ایرانی به عتبات مقدس در نجف و کربلا و بالعکس است.
تکمیل راه آهن شلمچه- بصره در حقیقت طرح اتصال حرمین است که خط مستقیم انتقال زائران از عتبات عالیات و نجف اشرف تا آستان قدس رضوی و بالعکس را فراهم می سازد. طبق اظهارات مدیرعامل راه آهن ایران نیز در صورت اتصال خط ریلی شلمچه-بصره، از مبدأ مشهد، تهران و قم، مردم ایران به طور مستقیم تا کربلای معلی، طی مسیر دارند و زائرین عراقی نیز می‌توانند به این شهر ها دسترسی پیدا کنند.
نظر شما