سناریوی جنگ می‌تواند ابعادی از بی‌نظمی را رقم بزند که فراتر از مرزهای منطقه و حتی بیشتر از تأثیر مستقیم بر اقتصاد کشورهای درگیر مانند ایران، کل سیستم اقتصادی جهان را در معرض خطر قرار دهد. این یادداشت به بررسی تبعات اقتصادی این سناریو برای جهان می‌پردازد و چرایی سنگین‌تر بودن این عواقب برای دیگر کشورها را توضیح می‌دهد.

دنیا در صف نفت

خاورمیانه، قلب تپنده انرژی جهان است. هرگونه درگیری نظامی گسترده در این منطقه، به ویژه با حضور بازیگران کلیدی نفتی، بلافاصله منجر به اختلال در عرضه نفت و گاز خواهد شد. تنگه‌های حیاتی مانند هرمز، که مسیر عبور بخش عظیمی از نفت جهان هستند، در صورت ناامن شدن، قیمت نفت را به سطوحی غیرقابل تصور پرتاب خواهند کرد.

کشورهای صنعتی و مصرف‌کننده بزرگ نفت، نظیر کشورهای اروپایی، ژاپن، هند و چین، به شدت به واردات انرژی وابسته هستند. جهش ناگهانی قیمت نفت و گاز، هزینه‌های تولید و حمل‌ونقل را به طور فاجعه‌باری افزایش می‌دهد، تورم را به اوج می‌رساند و رکود اقتصادی عمیقی را رقم می‌زند. این کشورها، برخلاف ایران که خود صادرکننده نفت است (با وجود تحریم‌ها)، هیچ سپر دفاعی در برابر این شوک انرژی ندارند و اقتصادشان در صف طولانی خرید نفت به سرعت فلج خواهد شد.

صنایع پتروشیمی، حمل‌ونقل، تولید و کشاورزی، همگی به شدت به انرژی وابسته هستند. افزایش سرسام‌آور قیمت سوخت، زنجیره‌های تأمین جهانی را مختل کرده، تولید را کاهش داده و در نهایت، به کمبود کالا و افزایش قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان نهایی منجر می‌شود.

فرار سرمایه و بی‌ثباتی مالی جهانی

جنگ، مهم‌ترین عامل فرار سرمایه و سلب اعتماد سرمایه‌گذاران است. هرگونه درگیری نظامی در خاورمیانه، به خصوص با تبعات بین‌المللی آن، بازارهای مالی جهان را به شدت متلاطم خواهد کرد.

سقوط بازار سهام: بورس‌های جهانی دچار ریزش‌های شدید خواهند شد زیرا سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های امن مانند طلا یا اوراق قرضه دولتی کشورهای با ثبات‌تر (هرچند با ریسک کمتر) سرازیر می‌شوند.

افزایش نااطمینانی: کسب‌وکارها از سرمایه‌گذاری جدید خودداری کرده و مصرف‌کنندگان نیز دست نگه می‌دارند که این خود به رکود دامن می‌زند.

اثر دومینو بر بانک‌ها: بانک‌هایی که به منطقه یا شرکت‌های آسیب‌دیده از شوک انرژی وام داده‌اند، با ریسک نکول مواجه شده و احتمال یک بحران بانکی جهانی دور از ذهن نخواهد بود.

اختلال در زنجیره‌های تأمین جهانی

خاورمیانه تنها مسیر عبور انرژی نیست، بلکه بخشی از مسیرهای حیاتی تجارت جهانی را نیز شامل می‌شود. مسدود شدن یا ناامنی مسیرهای دریایی، به ویژه کانال سوئز (که ارتباط اروپا و آسیا را برقرار می‌کند)، منجر به افزایش سرسام‌آور هزینه‌های حمل‌ونقل و زمان تحویل کالاها خواهد شد.

کمبود کالا و افزایش قیمت: از قطعات الکترونیکی تا مواد اولیه، هرگونه اختلال در زنجیره تأمین، منجر به کمبود کالا در بازارهای جهانی و افزایش شدید قیمت‌ها خواهد شد. این امر به صورت مستقیم بر زندگی روزمره مردم در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد.
افزایش تورم جهانی: هرچند تورم داخلی ایران نیز متأثر خواهد شد، اما بسیاری از کشورهای دنیا، با واردات بخش قابل توجهی از نیازهای خود، دچار تورمی بی‌سابقه و غیرقابل کنترل خواهند شد.

چرا تبعات برای دیگر کشورها سنگین‌تر است؟

در حالی که ایران به طور مستقیم درگیر جنگ خواهد بود و متحمل آسیب‌های جانی و مالی فراوانی می‌شود، اما سال‌هاست که تحت تحریم‌های شدید اقتصادی قرار دارد. این تحریم‌ها، تا حدودی اقتصاد ایران را به سمت خودکفایی نسبی و مقاومت در برابر شوک‌های خارجی سوق داده است. به عبارت دیگر، اقتصاد ایران (به دلیل تحریم‌های قبلی) تا حدودی از نظام مالی و تجاری جهانی ایزوله شده است. این ایزوله‌سازی، هرچند به قیمت رشد کندتر تمام شده، اما در زمان بحران جهانی، می‌تواند مانند یک نوع "عایق" عمل کند.

در مقابل، اقتصادهای توسعه‌یافته و در حال توسعه جهانی، به شدت به یکدیگر وابسته و به زنجیره‌های تأمین و بازارهای مالی جهانی متصل هستند. هرگونه شوک از خاورمیانه، به سرعت مانند دومینو به سراسر جهان سرایت کرده و اقتصادهای وابسته را به شدت متأثر می‌سازد. از رکود عمیق و بیکاری گسترده گرفته تا تورم بی‌سابقه و بحران‌های مالی، تبعات جنگ می‌تواند برای کشورهای واردکننده انرژی و وابسته به تجارت جهانی، بسیار ویرانگرتر باشد.

جنگ در خاورمیانه، بیش از آنکه یک بحران منطقه‌ای باشد، یک فاجعه اقتصادی با ابعاد جهانی است. در حالی که ایران به عنوان کشور درگیر، متحمل آسیب‌های مستقیم و سنگینی خواهد شد، اما ساختار اقتصاد جهانی نشان می‌دهد که کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای واردکننده انرژی و وابسته به تجارت آزاد، ممکن است با تبعاتی به مراتب عمیق‌تر و گسترده‌تر مواجه شوند که کل نظم اقتصادی جهان را به چالش بکشد. این یادداشت تأکیدی است بر ضرورت تلاش‌های بین‌المللی برای جلوگیری از گسترش تنش‌ها و یافتن راهکارهای دیپلماتیک برای حفظ ثبات در این منطقه حیاتی.