دکتر محمدرضا فخر روحانی، یکی از اساتید برجسته دانشگاه قم، در دومین جلسه از سلسله وبینارهای بین‌المللی «گفتمان عاشورا و زیارت در آیینه پژوهش» که سه‌شنبه، دهم تیرماه، با موضوع «زیارت در آیینه زبان و ادبیات» و به همت بنیاد پژوهش‌های اسلامی و معاونت امور بین‌الملل آستان قدس رضوی، برگزار شد، به تبیین و واکاوی نشانه‌شناسی و معناشناسی زیارت‌نامه‌ها در فرهنگ شیعی، پرداخت.
دعا، زبان مشترک تمام ادیان
وی با تأکید بر این که دعا ریشه در عمق جان تمام ادیان دارد، گفت: هیچ دینی در جهان نیست که مفهومی به نام نیایش نداشته باشد. حتی در دورافتاده‌ترین اقوام، نیایش به شکلی از پرستش در برابر وجودی متعالی، وجود دارد.
دکتر روحانی، افزود: در قرآن کریم، سلام نماد ارتباط الهی است؛ چه آنجا که خداوند بر پیامبران سلام می‌فرستد و چه آن‌گاه که پیامبران بر خود و دیگران سلام می‌گویند. این ساختار معنایی در زیارت‌نامه‌ها نیز کاملاً پررنگ است. سلام پیش از نوشیدن آب بر امام حسین(ع)، نمونه‌ای از این پیوند روحی است.
سه عنصر کلیدی در اندیشه و عمل شیعی
روحانی با بیان اینکه «سلام»، «صلوات» و «زیارت» سه عنصر کلیدی در اندیشه و عمل شیعی هستند، اظهار کرد: صلوات تنها مختص پیامبر اسلام(ص) نیست. در مفاتیح‌الجنان، صلوات‌هایی از امام حسن عسکری(ع) آمده که دلالت بر عمق معرفتی این واژگان، دارد.
او در ادامه با مروری بر تاریخچه زیارت‌نامه‌ها تصریح کرد: جمع‌آوری متون زیارتی از زمان پیامبر(ص) آغاز شده است. زیارت‌نامه‌هایی مانند «زیارت امین‌الله» دربردارنده امام‌شناسی و اصول عقیدتی هستند. زیارت جامعه نیز به‌صورت عام و کامل طراحی شده تا بتوان برای دیگر ائمه نیز، قرائت کرد.
هدف زیارت؛ شناخت مزور و تقرب به خداوند
دکتر روحانی گفت: زیارت صرفاً انجام یک عمل عبادی نیست، بلکه نوعی تجدید عهد با اهل‌بیت(ع) است. در متون زیارتی همچون زیارت جامعه کبیره، شناخت شخصیت مزور و ارتباط عاطفی و معنوی زائر با او برجسته است. این پیوند به تقرب انسان به خداوند می‌انجامد.
او با تأکید بر این که امامان شیعه هیچ‌گاه در مورد زیارت تقیه نکردند، گفت: امامان با وجود فشارها، زیارت را با صراحت آموزش می‌دادند. زیارت عاشورا نمونه‌ای است که هم لعن و هم سلام را در خود دارد و بیان‌گر استمرار تاریخی تولی و تبری، در فرهنگ شیعه است.
زیارت، عامل تمدن‌سازی شیعی
این استاد دانشگاه ادامه داد: ائمه اطهار(ع) تنها به فرهنگ‌سازی اکتفا نکردند، بلکه هدف آن‌ها تمدن‌سازی بود. در بسیاری از زیارت‌نامه‌ها، اشارات قرآنی، عناصر امام‌شناسی و اصول دین به چشم می‌خورد که زائر را نسبت به جایگاه خود و مزور آگاه می‌سازد.
دکتر روحانی با اشاره به زیارت‌نامه‌ها به‌عنوان ابزار تجدید عهد با امام زمان(عج)، گفت: این متون هم‌زمان هم نشانه ارادت و هم تبری از دشمنان اهل‌بیت(ع) است. زیارت عاشورا نمونه‌ای شاخص از این استمرار تاریخی است که امروز نیز در برابر ظلم و دشمنی علیه شیعه، کاربرد معنایی دارد.
وی زیارت اربعین را نماد انسجام و همبستگی امت اسلامی خواند و گفت: این مناسک فراتر از یک آیین مذهبی است و نشانه‌ای از انسجام عاطفی، فرهنگی و حتی تمدنی شیعه در جهان اسلام است.
ترجمه زیارت‌نامه‌ها، رسالتی دقیق و متعهدانه
استاد حوزه علمیه قم بر لزوم ترجمه صحیح، وفادارانه و همراه با شناخت اعتقادی زیارت‌نامه‌ها تأکید کرد و گفت: مترجم باید نه‌تنها از تفاسیر مرتبط با زیارت‌نامه‌ها آگاه باشد بلکه با اخلاص کامل نسبت به این متون برخورد کند. در بسیاری از موارد، نیاز است توضیحات لازم به‌صورت پاورقی و درون‌متنی، درج شود.
دکتر روحانی در پایان خاطرنشان کرد: نگاه امیدبخش در پایان اغلب زیارت‌نامه‌ها با ذکر ظهور امام زمان(عج)، مخاطب را به آینده‌ای روشن و نجات‌بخش رهنمون می‌کند. این نگاهی است که امید و پایداری را در دل زائران زنده نگاه می‌دارد.
نظر شما