آذربایجان شرقی و به تبع آن تبریز به عنوان پایتخت فرش دستباف شناخته شده و سهم بسزایی در تولید و صادرات این هنر- صنعت ایفا می‌کند، به طوری که به گفته کارشناسان ۳۵ درصد از صادرات فرش دستباف کشور از این استان انجام می‌شود و این محصول تولیدی در اشتغال‌زایی، توسعه اقتصادی، ارزآوری و تولید ثروت برای کشور و این استان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده اما به گفته کارشناسان طی سال‌های اخیر صادرات فرش این استان سیر نزولی داشته است.
کارشناسان این حوزه، کم بودن حمایت مسئولان از صادرات فرش، نبود حمایت بیمه‌ای از قالیبافان، قیمت بالای مواد اولیه (پشم و نخ)، قیمت تمام شده بالا، رفع تعهد ارزی، نبود تنوع در طرح و رنگ و مقاوم نبودن رنگ در برابر نور را از دلایل سیر نزولی تولید و صادرات فرش دستباف تبریز و آذربایجان شرقی اعلام می‌کنند.
افت صادرات
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با ما می‌گوید: فرش دستباف تبریز به لحاظ نقش، ریز، رنگ، بافت و کثرت نقشه زبانزد عام و خاص بوده و مورد اقبال بازارهای جهانی است.
احد هِریسچیان با اشاره به نزول جایگاه صادراتی فرش دستباف ایران و به‌تبع آن آذربایجان شرقی، می‌افزاید: آمار گمرک ایران نشان‌دهنده افت میزان صادرات فرش دستباف در سال‌های اخیر است، به طوری که سال ۱۳۷۳ میزان صادرات فرش ایران به بازارهای جهانی ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بوده و اکنون به دلیل برگشت ارز این میزان به ۳۰ میلیون دلار رسیده است، ضمن آنکه بازارهای جهانی فرش را از دست داده‌ایم. در حالی که برگشت ۳۰ میلیون دلار ارز، رقم تأثیرگذاری در تشکیلات دولت نیست و اگر تعهد ارزی فرش را معاف می‌کردند حداقل می‌توانستیم بخشی از بازارهای جهانی فرش را حفظ کنیم. متأسفانه در حال حاضر عربستان به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده فرش ایرانی را از دست داده‌ایم، ضمن آنکه آمریکا بزرگ‌ترین خریدار فرش‌های بزرگ تکه ایرانی (تبریز) بود که به دلیل تحریم‌ها این بازار را هم از دست داده‌ایم و پس از این دو بازار، بازار فرش آلمان بود که این بازار هم به دست فرش هند، افغانستان و پاکستان افتاده است زیرا این کشورها متناسب با سلیقه روز آلمان فرش تولید می‌کنند.
ضرورت شناخت بازارهای جهانی
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش آذربایجان شرقی با تأکید بر ضرورت شناخت بازارهای جهانی و تطابق با نیازها و سلایق روز دنیا، اظهار می‌کند: ما هیئت‌هایی برای بررسی نیاز بازارهای جهانی نداریم، برای بهبود رتبه صادراتی فرش دستباف ایران باید راهکارهای اساسی ارائه شود تا بافندگان و تولیدکنندگان سلایق روز مشتریان را در نظر بگیرند.
سلیقه مشتریان
هِریسچیان به عنوان یک فعال صنفی در حوزه فرش که چند نسل پیش از او نیز در حوزه فرش و در این استان فعالیت داشته‌اند، بارها در مورد فعال‌سازی رایزنی بازرگانی‌های سراسر کشور پیشنهاد داده است، ادامه می‌دهد: این رایزنی‌ها هستند که در کشورهای خریدار بررسی می‌کنند چه تعداد فرش‌فروشی در این کشورها وجود دارد، چند فرش‌فروشی خریدار فرش‌های ایرانی هستند، مشتریان این فرش‌فروشی‌ها چه رنگ‌ها و چه طرح‌هایی را بیشتر می‌پسندند و توان خرید آن‌ها در چه محدوده قیمتی است، سپس این اطلاعات را در اختیار اتحادیه‌های فرش کشور قرار دهند تا به واسطه این اتحادیه، تولیدکنندگان بدانند تولیدات آن‌ها باید دارای چه ویژگی‌هایی بوده تا در بازارهای جهانی مشتری‌پسند باشد.
موانع تولید
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش آذربایجان شرقی در خصوص موانع تولید فرش در تبریز و آذربایجان شرقی می‌گوید: تولید باید در مقابل صادر باشد، متأسفانه در سال‌های اخیر به دلایل مختلف از جمله افزایش هزینه تمام شده تولید که موجب کاهش مصرف داخلی شده، عدم پوشش بیمه قالیبافان و عدم معافیت ارزی صادرات فرش اگر تولیدکننده فرشی را تولید کند بی‌تردید روی دست او خواهد ماند، از این رو به تدریج کارگاه‌های تولید فرش در این استان یکی پس از دیگری جمع شده است و همان تعداد اندک باقیمانده نیز به دلایل مختلف از جمله سختگیری‌های بیمه تأمین اجتماعی برای پوشش بیمه قالیبافان، هزینه‌های مالیات و... سودآوری این کارگاه‌ها را به حداقل ممکن کاهش داده تا جایی که تولیدکنندگان قادر به تأمین هزینه‌های جانبی بیمه، مالیات، عوارض شهرداری و تعهدات ارزی نیستند و تولید برای آن‌ها مقرون به صرفه نیست.
توان اندک بازارهای داخلی
هِریسچیان با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر بازارهای داخلی توان خرید فرش ایرانی را ندارند، ادامه می‌دهد: دولت باید مسیر صادرات فرش ایرانی به بازارهای جهانی را باز کند تا کارگاه‌های تولید فرش فعال شوند. ضمن آنکه ضرورت دارد مکاتباتی با سازمان تأمین اجتماعی انجام شود تا قوانین دست و پاگیری که مانع اجرای بیمه قالیبافان می‌شود، برطرف شود.
این مسئول در خصوص سهم واردات برای تأمین مواد اولیه تولید فرش در آذربایجان شرقی می‌گوید: برای اینکه فرش دستباف ایران مانند ۱۰۰ سال گذشته در دنیا زبانزد شود، باید مواد اولیه به کار رفته در تولید آن از کیفیت بالایی برخوردار باشد.
به گفته رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش آذربایجان شرقی در حال حاضر مواد اولیه تولید فرش به طور کامل از طریق واردات تأمین می‌شود -البته در ۲۰ سال پیش کارگاه‌های پرورش کرم ابریشم - تولید ابریشم- در رشت و مشهد فعال بود، اما در سال‌های اخیر این کارگاه‌ها تعطیل شده و مجموع ابریشم مصرفی در تولید فرش دستباف کشور وارداتی از چین است، پشم هم به دلیل اینکه نژاد گوسفندهای ایرانی چندرنگ است، از اروگوئه و ژاپن وارد می‌شود، چون پشم گوسفندان این کشورها سفید و بلند است- که با توجه به هزینه گمرک و اینکه این مواد با ارز خریداری می‌شود، بنابراین افزون بر اینکه هزینه اولیه تولید در این شرایط بسیار گران تمام می‌شود، با توجه به نبود بازار داخلی و محدود بودن صادرات فرش، تولید این کالا مقرون به صرفه نیست.
شناسنامه فرش تبریز
هِریسچیان در خصوص شناسنامه فرش تبریز اظهار می‌کند: برخی از فعالان حوزه فرش آذربایجان شرقی که تولیدکننده هستند، افزون بر اینکه تولیداتشان را به نام خود ثبت می‌کنند، ویژگی‌های فرششان اعم از تاریخ تولید، انواع رنگ به کار رفته در بافت فرش، نوع و اصالت پشم مصرفی، بافت و همچنین تعداد رج‌های فرش را در شناسنامه آن ثبت می‌کنند و تلاش می‌شود از طریق اتحادیه‌ها همه تولیدکنندگان فرش در آذربایجان شرقی برای تولیدات خود شناسنامه تهیه کنند و هنگام فروش آن را به خریدار تحویل دهند.
تنوع نقشه های فرش تبریز
وی در خصوص شنیده‌هایی مبنی بر دیده شدن نقشه‌های فرش هندی و پاکستانی در برخی از کارگاه‌های فرش تبریز می‌گوید: به هیچ عنوان این موضوع صحت ندارد زیرا تعدد طراحان بنام و تنوع نقشه‌های فرش در تبریز آن قدر زیاد است که هیچ بافنده‌ای سراغ طرح‌ها و نقشه‌های غیرتبریزی نمی‌رود. احتمال اینکه طرح برخی از طراحان الهام گرفته از طبیعت باشد که به نظر برسد شبیه طرح‌های هندی، پاکستانی و یا حتی چینی است، اما با اطمینان می‌توان گفت در هیچ کارگاهی از نقشه‌های فرش غیرتبریز استفاده نمی‌شود.
به گفته هریسچیان با وجود آنکه اصفهان طراحان فرش بنامی دارد باز هم قالیبافان آذربایجان شرقی ترجیح می‌دهند از نقشه طراحان تبریزی استفاده کنند تا اصالت فرش تبریز حفظ شود، بنابراین محال است بافندگان فرش این استان از نقشه‌های فرش هندی، پاکستانی و یا چینی استفاده کنند.
نظر شما