این مقاله تلاشی پژوهشی و جامع برای تحلیل جایگاه دو شخصیت برجسته مسیحی، در سنت اسلامی است که با رویکردی متن‌محور و مقایسه‌ای، نگاشته شده است.
توجه به تفاوت دیدگاه‌های شیعه و اهل سنت، استفاده از منابع تفسیری و تاریخی، و طرح مباحث عرفانی، به این مقاله عمق و غنای علمی، بخشیده است.
نویسنده در این مقاله کوشیده تا تصویری جامع از جایگاه دو شخصیت مهم تاریخ مسیحیت، یعنی پطرُس (شمعون صفا) و پولُس را در سنت اسلامی، ارائه دهد.
این پژوهش بر اساس دسته‌بندی منابع اسلامی همچون قرآن و تفاسیر، متون حدیثی، آثار کلامی، منابع تاریخی و جغرافیایی و همچنین مأثورات عرفانی، تنظیم شده است.
هدف مقاله، شناخت نحوه بازتاب این دو چهره در ادبیات اسلامی، بدون داوری ارزشی، بلکه با تمرکز بر بازتاب‌های روایی و تفسیری است.

پطرُس در سنت اسلامی

پطرُس که در منابع اسلامی عمدتاً با نام شَمعون (شمعون صفا) شناخته می‌شود، شخصیتی محترم و موردتوجه است.
در تفاسیر قرآنی نیز، مفسران برخی آیات (مانند آیات ۱۳ و ۱۴ سوره یس) را مربوط به مأموریت شَمعون می‌دانند که در قالب یکی از سه رسول به شهر انطاکیه فرستاده شد. علاوه بر منابع تفسیری و حدیثی، آثار عرفانی نیز جایگاهی ویژه برای پطرس قائل شده‌اند و او را دارای مراتب معنوی بلند و حتی از مصادیق «انسان کامل» دانسته‌اند که در سنت عرفانی اسلامی جایگاهی بسیار والا دارد.

پولُس در متون اسلامی

پولُس که در آثار اسلامی بیشتر با نام بولُس شناخته می‌شود، چهره‌ای پر حضور در روایات و تفاسیر اسلامی است. متون اسلامی زندگی او را بر پایه منابع مسیحی و عهد جدید بازخوانی کرده و در آن به تحول فکری او از یک یهودی متعصب به مروج مسیحیت، پرداخته‌اند.
در بخش‌هایی از تفاسیر، به نقش او در انتقال آموزه‌های مسیحی به نواحی غربی و مشارکتش در گسترش تعالیم دینی، اشاره شده است.
همچنین گزارش‌هایی درباره فعالیت‌های تبلیغی او، سفرهای دینی، و نگارش نامه‌هایی به جوامع مسیحی در منابع اسلامی آمده که نشان‌دهنده شناخت دقیق مسلمانان از زندگی و نقش دینی اوست.
در برخی روایات، به ویژه در آثار کلامی، از تغییراتی محتوایی یاد می‌شود که، پولس در برخی آموزه‌های دینی ایجاد کرده است.
نویسنده مقاله این روایات را به‌صورت تحلیلی گردآوری کرده و نشان داده که مسلمانان چگونه بر اساس منابع خود، اقدامات دینی و تبلیغی پولس را تفسیر کرده‌اند.

مقایسه دو شخصیت و نتیجه‌گیری

مقاله به‌خوبی نشان می‌دهد که پطرس و پولس، هر دو در سنت اسلامی حضوری پررنگ دارند، اما نقش‌ها و برداشت‌ها از آنان، متفاوت است.
پطرس بیشتر در جایگاه یک حامی شریعت، نگهبان آموزه‌های حضرت عیسی و یک شخصیت روحانی مطرح می‌شود. در مقابل، پولس بیشتر به‌عنوان مفسری فعال و مؤثر در تحولات فکری مسیحیت شناخته می‌شود که تأثیر او در شکل‌گیری جریان‌های جدید دینی، محل توجه متکلمان و مفسران مسلمان، قرار گرفته است.
از نکات قابل‌توجه مقاله، تأکید بر ریشه‌های این روایات است که برخی از آنها برگرفته از عهد جدید بوده و برخی دیگر متأثر از سنت‌های شفاهی و احتمالاً داستان‌های تاریخی ایران باستان. نویسنده در جمع‌بندی خود به این نکته اشاره می‌کند که گرچه قرآن مستقیماً از این دو نام نمی‌برد، اما سنت اسلامی در شاخه‌های گوناگون، به‌ویژه تفاسیر و روایات، بادقت به این شخصیت‌ها، پرداخته است.
شایان‌ذکر است، Spektrum Iran یک مجله دوسالانه با داوری دو سو کور است که در حوزه فرهنگ ایرانی و تمدن اسلامی - ایرانی پژوهش‌های اصیل را به زبان انگلیسی منتشر می‌کند. این مجله با همکاری کرسی یونسکو در تهران فعالیت داشته و دسترسی آزاد (Open Access) دارد.