اما واقعیت این است که به جز عده معدودی از هموطنان که به هر دلیلی به کنکاشی عمیق‌تر در این حوزه پرداخته‌اند، سایر شهروندان شاید چیزی بیشتر از انرژی هسته‌ای (در حد تولید برق در نیروگاه‌های هسته‌ای) و کاربرد آن در حوزه نظامی نمی‌دانند.
ازاین‌رو در این نوشته به صورت مختصر به چند کاربرد مهم دانش هسته‌ای اشاره می‌کنیم تا با اندکی تحلیل مشخص شود یکی از اصلی‌ترین دلایل مقابله همه‌جانبه کشورهای غربی و در رأس آن‌ها آمریکا با ایران در مسئله هسته‌ای، جلوگیری از دستیابی ایران به وارد کردن علوم هسته‌ای به زیرشاخه‌های اقتصاد است؛ چراکه تحت فشار قرار دادن کشوری که عمده درآمد آن وابسته به تک محصولی به نام نفت است بسیار آسان‌تر از کشوری خواهد بود که محصولات متنوعی برای عرضه دارد .
بهره‌وری بیشتر از منابع طبیعی با علوم هسته‌ای
براساس آمارهای مختلف جهانی ایران به لحاظ داشتن منابع طبیعی در بخش‌های گوناگون در زمره ۵ یا ۶ کشور نخست قرار دارد، اما به دلیل تحریم‌های اعمالی سیستم بهره‌برداری از این منابع بسیار عقب مانده و بهره‌وری کافی ندارند و در صورتی که به کمک دانش هسته‌ای، فناوری‌های نوین در این بخش‌ها به کار گرفته شوند بی‌شک می‌تواند ایران را به یکی از قدرت‌های اقتصادی برتر منطقه و جهان تبدیل کند.
بنابراین یکی از اصلی‌ترین حوزه‌هایی که به گفته کارشناسان در صورت تأمین پیش‌نیازهای اولیه بهترین جایگزین نفت خواهد بود حوزه کشاورزی است که در کنار نوسازی ماشین‌آلات و خروج از شیوه‌های سنتی کشت و موضوعاتی از این قبیل، استفاده از دانش هسته‌ای در بخش‌های مختلف حوزه کشاورزی می‌تواند جهش قابل‌توجهی داشته باشد که به برخی از مهم‌ترین موارد آن اشاره می‌کنیم.
اصلاح نباتات و بهبود محصولات
ایجاد جهش‌های مفید با استفاده از پرتوهای یونیزان: پرتوهای گاما یا نوترون می‌توانند سبب ایجاد جهش‌های ژنتیکی در گیاهان شوند که برخی از آن‌ها می‌تواند منجر به بهبود صفاتی مانند مقاومت به خشکی، آفات، افزایش بازدهی و کیفیت محصول شود. سازمان انرژی اتمی ایران در این زمینه فعالیت‌های تحقیقاتی قابل‌توجهی داشته و ارقام اصلاح‌شده‌ای را معرفی کرده است.
افزایش تولید با تکنیک نشانه‌گذاری ایزوتوپی در مطالعات تغذیه گیاهی: با استفاده از ایزوتوپ‌هایی مانند نیتروژن-۱۵ یا فسفر-۳۲ می‌توان جذب، توزیع و متابولیسم کودها و عناصر غذایی در گیاه را ردیابی کرد. این امر به بهینه‌سازی مصرف کود و افزایش کارایی جذب آن‌ها کمک می‌کند که مستقیم بر کاهش هزینه‌ها و افزایش تولید تأثیر می‌گذارد.
حفاظت از محصولات کشاورزی و بهداشت مواد غذایی
پاستوریزاسیون با پرتو: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور در بخش محصولات کشاورزی به‌ویژه محصولات باغی نگهداری محصولات است و هرساله بخش قابل‌توجهی از محصولات به دلیل کمبودهای موجود فاسد می‌شوند این در حالی است که پرتودهی مواد غذایی می‌تواند باکتری‌ها، قارچ‌ها و حشرات مضر را از بین ببرد، بدون اینکه مواد غذایی را فاسد کند. این روش، ماندگاری محصولات کشاورزی را افزایش داده و از ضایعات جلوگیری می‌کند که این خود یک صرفه‌جویی اقتصادی بزرگ است. ایران در این زمینه نیز تحقیقات و پروژه‌هایی را دنبال کرده است.
تشخیص آفات با ایزوتوپ: بی‌تردید یکی از چالش‌های جدی کشاورزان و باغداران مسئله آفات است؛ چراکه مقابله با آن هم هزینه گزافی دارد و هم افت کمی و کیفی محصولات را به دنبال دارد .از سوی دیگر در دنیایی که به دنبال حذف سموم شیمیایی از حوزه کشاورزی است فروش محصولاتی که هنوز به شیوه سنتی تولید شده‌اند سخت و گاهی غیرممکن است این در حالی است که از ایزوتوپ‌ها می‌توان برای ردیابی و کنترل جمعیت آفات کشاورزی استفاده کرد و دستیابی به این دانش می‌تواند منجر به ارتقای کمی و کیفی محصولات کشاورزی ایران شود.بهینه‌سازی مصرف آب و کود: با استفاده از روش‌های نشانه‌گذاری ایزوتوپی، می‌توان الگوی مصرف بهینه آب و کود را برای محصولات مختلف در مناطق گوناگون ایران تعیین کرد. این موضوع در شرایط کم‌آبی ایران حیاتی است و منجر به صرفه‌جویی قابل‌توجهی می‌شود.
کاربرد علم هسته‌ای در بخش معدن
براساس آمارهای موجود ایران ۷درصد ذخایر معدنی جهان را در اختیار دارد و جزو ۱۴ کشور برتر جهان از نظر ذخایر معدنی است که ارزش ذخایر آن بیش از ۷۷۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.اما با تمام این اوصاف در این بخش نیز مهم‌ترین چالش جدی به‌روز نبودن فرایندهاست که از شناسایی کانی‌ها تا استخراج و فراوری آن را شامل می‌شود که علوم هسته‌ای در این بخش‌ها می‌تواند تأثیر ویژه‌ای داشته باشد.
روش‌های ژئوفیزیک هسته‌ای: از این روش‌ها برای شناسایی و تعیین ذخایر معدنی مانند اورانیوم، طلا، مس و سایر فلزات ارزشمند استفاده می‌شود. دستگاه‌هایی مانند اسپکترومتر گاما می‌توانند توزیع عناصر رادیواکتیو طبیعی را در لایه‌های زمین اندازه‌گیری کنند که نشان‌دهنده وجود برخی کانی‌هاست.
برچسب‌گذاری ایزوتوپی: از ایزوتوپ‌های پایدار یا رادیواکتیو برای ردیابی حرکت سیالات و کانی‌ها در زیر زمین استفاده می‌شود که به درک بهتر فرایندهای تشکیل ذخایر معدنی کمک می‌کند.
توسعه معدن در ایران: استفاده از فناوری‌های هسته‌ای می‌تواند دقت اکتشافات را افزایش داده و منجر به کشف ذخایر جدید و بهره‌برداری بهینه از منابع موجود شود. این امر مستقیم به افزایش صادرات و تولید ناخالص داخلی کمک می‌کند.
کنترل کیفیت و فراوری مواد معدنی
آنالیز عنصری با استفاده از پرتو ایکس (XRF) و گاما: این روش‌ها به سرعت و با دقت بالا ترکیب شیمیایی مواد معدنی را مشخص می‌کنند و برای کنترل کیفیت مواد استخراج‌شده و محصولات فراوری شده بسیار مفید هستند. استفاده از نوار نقاله با آشکارسازهای هسته‌ای: برای جداسازی و دسته‌بندی مواد معدنی براساس چگالی یا ترکیبشان می‌توان از این سیستم‌ها استفاده کرد.
کاربرد علم هسته‌ای در بخش پزشکی
بی‌شک یکی از شناخته شده‌ترین حوزه‌های پرکاربرد علوم هسته‌ای برای هر شهروند عادی حوزه پزشکی و سلامت است و استفاده از دانش هسته‌ای در بخش‌های تجهیزات تشخیصی تا درمانی بسیار رایج شده است، بنابراین با توجه به وجود نیروی انسانی توانمند ایران می‌تواند به یکی از کشورهای تولیدکننده برخی داروهای خاص تبدیل شود همچنان که در بخش تولید داروهایی نظیر فاکتور ۸ شاهد هستیم.
تصویربرداری پزشکی هسته‌ای: استفاده از رادیوداروهای خاص که به بافت‌ها یا اندام‌های خاصی در بدن متصل می‌شوند و سپس با دستگاه‌هایی مانند PET Scan یا SPECT، تصاویری از عملکرد اندام‌ها و تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و اختلالات عصبی ارائه می‌دهند.
تست‌های آزمایشگاهی مبتنی بر ایمونواسی: بسیاری از کیت‌های تشخیصی در آزمایشگاه‌ها از واکنش‌های هسته‌ای برای اندازه‌گیری دقیق هورمون‌ها، داروها و سایر مواد در خون و ادرار استفاده می‌کنند .
رادیوتراپی : استفاده از پرتوهای یونیزان (مانند گاما یا پرتوهای شتاب‌دهنده) برای از بین بردن سلول‌های سرطانی. این روش یکی از اصلی‌ترین ابزارهای درمان سرطان است که متأسفانه در سال‌های اخیر مشکلات بسیاری برای وارد کردن این تجهیزات ایجاد کرده‌اند و دستیابی ایران به فناوری تولید این دستگاه‌ها می‌تواند ایران را به یکی از چند کشور معدود تولیدکننده این دستگاه‌ها تبدیل کند.
کلام آخر
دانش هسته‌ای به خودی خود یک «کالای جایگزین نفت» نیست؛ بلکه یک «فناوری توانمندساز» است. این فناوری می‌تواند به حوزه‌های دیگر کمک کند تا ارزش افزوده بیشتری ایجاد کرده، بهره‌وری را افزایش دهند و درنهایت، اتکای اقتصاد به نفت را کاهش دهند.
آنچه گفته شد تنها چند مصداق بارز از تأثیرگذاری دانش هسته‌ای بر اقتصاد کشور است و در بیان اهمیت آن شاید همین یک نکته کافی باشد که در سال‌های اخیر بیشترین مانور کشورهای غربی برای تحت فشار قرار دادن اقتصاد ایران روی فروش نفت بوده و هست، بنابراین واضح است که با توسعه علوم هسته‌ای در ایران مخالف باشند؛ چراکه در آن صورت مهم‌ترین ابزار فشار اقتصادی خود را از دست خواهند داد و تحریم اقتصادی که در شاخه‌های مختلف خود به علوم هسته‌ای مجهز شده سخت و شاید غیرممکن باشد.
نظر شما