نظام توزیع یارانه سوخت در ایران، سال‌هاست که به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی حوزه انرژی و عدالت اجتماعی مطرح است. سهمیه‌بندی بنزین بر مبنای مالکیت خودرو، موجب شده است که بسیاری از خانوارهای فاقد خودرو از یارانه سوخت بی‌بهره بمانند، در حالی‌که گروهی دیگر، با داشتن چندین خودرو، سهم بیشتری از این یارانه عمومی دریافت می‌کنند.
در همین زمینه، طرح تخصیص بنزین بر اساس کد ملی افراد، به‌عنوان راهکاری نوین برای توزیع عادلانه‌تر یارانه، مدیریت مصرف، و ارتقاء امنیت اجتماعی در برابر بحران‌های احتمالی مطرح شده است. محمد میرزایی، نماینده مردم تکاب و شاهین‌دژ در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با قدس آنلاین، به تبیین ضرورت‌ها، مزایا و ابعاد اجتماعی این طرح می‌پردازد.
میرزایی، با اشاره به ساختار فعلی توزیع یارانه بنزین گفت: آنچه امروز در کشور به‌عنوان سهمیه‌بندی بنزین اعمال می‌شود، در واقع بر اساس خودرو است، نه انسان. یعنی هر کسی که یک یا چند خودرو دارد، به همان نسبت از یارانه بنزین بهره‌مند می‌شود؛ اما کسی که خودرو ندارد؛ حتی اگر نیازمند یا دارای رفت‌وآمد شغلی روزانه باشد؛ هیچ‌گونه سهمی از این یارانه ندارد. این مدل، علاوه بر آنکه ناعادلانه است، باعث تشویق به مصرف بیشتر، نگهداری خودروهای غیرضروری و سوداگری در بازار خودرو شده است.
عدالت در توزیع یارانه یکی از ارکان پایداری اجتماعی است
وی ادامه داد: آمار رسمی نشان می‌دهد که حدود نیمی از خانوارهای ایرانی، فاقد خودرو هستند. یعنی از یارانه بزرگی که تحت عنوان بنزین توزیع می‌شود، عملاً هیچ بهره‌ای نمی‌برند. این در حالی است که خانواده‌ای با چند خودرو، حتی اگر نیاز واقعی نداشته باشد، چند برابر یارانه دریافت می‌کند. این تفاوت فاحش نه‌تنها غیرمنصفانه است، بلکه به‌تدریج شکاف اجتماعی را عمیق‌تر می‌کند و اعتماد عمومی را نسبت به نظام حمایتی کشور کاهش می‌دهد.
نماینده مجلس با تأکید بر اینکه عدالت در توزیع یارانه یکی از ارکان پایداری اجتماعی است، افزود: طرح تخصیص بنزین بر اساس کد ملی افراد می‌تواند نقطه پایانی بر این نابرابری باشد. در این مدل، هر شهروند ایرانی به‌عنوان یک فرد، سهمیه مشخصی از بنزین یارانه‌ای دریافت می‌کند. مالکیت خودرو دیگر ملاک نیست. هر کس می‌تواند سهم خود را مصرف کند، ذخیره نماید یا به دیگران واگذار کند. این سازوکار باعث می‌شود تا سهم بنزین هر فرد محفوظ بماند و حتی در آینده به ارزش اقتصادی تبدیل شود.
وی با اشاره به مزیت مهم این مدل در شرایط بحرانی تصریح کرد: تجربه‌های گذشته نشان داده که در شرایط جنگ، ناامنی یا کمبود سوخت، یکی از بحران‌های رایج، تشکیل صف‌های طولانی در جایگاه‌های بنزین است. صف‌هایی که خود می‌توانند منبع ناامنی، نارضایتی و هرج‌ومرج شوند. اما اگر افراد بدانند که سهمیه‌شان محفوظ است و از بین نمی‌رود، هم از نظر روانی احساس امنیت خواهند داشت، و هم نیازی به هجوم بی‌دلیل به پمپ‌بنزین‌ها نخواهند داشت. بنزین به کد ملی، فقط یک مدل توزیع نیست؛ نوعی سرمایه‌گذاری بر آرامش اجتماعی و امنیت ملی است.
مواجه با بحران واردات و فشار ارزی در غیاب مدیریت مصرف سوخت
میرزایی با اشاره به وضعیت جهانی قیمت سوخت، گفت: کشور ما به‌دلیل یارانه‌های سنگینی که به انرژی می‌دهد، هنوز قیمت بنزین بسیار پایینی دارد. برای مقایسه، کافی است نگاه کنیم به ترکیه؛ در حال حاضر، قیمت هر لیتر بنزین در ترکیه بیش از صد هزار تومان است. اگر مصرف سوخت در ایران کنترل نشود و تولید داخلی پاسخگو نباشد، ما نیز دیر یا زود با بحران واردات و فشار ارزی مواجه خواهیم شد.
وی افزود: علاوه بر مسئله عدالت و امنیت، یک نکته مهم دیگر در این طرح، اصلاح رفتار مصرفی جامعه است. در حال حاضر، چون سوخت ارزان و در دسترس است، بسیاری از مردم انگیزه‌ای برای استفاده از دوچرخه، حمل‌ونقل عمومی یا بهینه‌سازی سفرهای خود ندارند. نتیجه این وضعیت، نه‌فقط مصرف بالا، بلکه آلودگی هوا، ترافیک، و فرسایش زیرساخت‌های شهری است. اگر بنزین ارزشمند شود و به‌صورت شفاف در اختیار افراد قرار گیرد، مردم خود برای صرفه‌جویی انگیزه پیدا می‌کنند.
نماینده مردم تکاب و شاهین‌دژ در ادامه گفت: از زاویه اقتصادی نیز این طرح مزیت دارد. هر فرد می‌تواند مازاد سهمیه خود را بفروشد و این یعنی بنزین از یک کالای مصرفی، به یک دارایی قابل مبادله تبدیل می‌شود. این خود به مردم امکان می‌دهد که در شرایط سخت اقتصادی، یک منبع درآمد جانبی نیز داشته باشند. این مدل می‌تواند اقتصاد خرد خانوار را تقویت کند و تعامل میان شهروندان را در قالب یک بازار شفاف و قانونی شکل دهد.
وی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از پیامدهای منفی مدل فعلی، افزایش زمینه برای قاچاق سوخت است. زمانی که یارانه به سوخت اختصاص می‌یابد و نه به مصرف‌کننده واقعی، امکان انحراف در زنجیره توزیع و خروج غیرقانونی بنزین از کشور به‌مراتب بیشتر می‌شود. در مناطق مرزی، اختلاف فاحش قیمت سوخت میان ایران و کشورهای همسایه، انگیزه بالایی برای قاچاق ایجاد کرده است. اما در طرح «بنزین به کد ملی»، چون سهمیه به‌طور مستقیم به فرد اختصاص می‌یابد و قابلیت رصد، کنترل و حتی معامله رسمی دارد، مسیرهای غیرقانونی تضعیف و نظام توزیع به سمت شفافیت و کنترل‌پذیری بیشتر حرکت می‌کند. این تحول می‌تواند به‌صورت طبیعی، یکی از مؤثرترین راهکارهای مقابله با قاچاق سوخت در کشور باشد.
حرکت همه کشورها به سمت هدفمندی یارانه‌ها و مصرف هوشمند انرژی
وی تأکید کرد: در جهانی که همه کشورها به سمت هدفمند کردن یارانه‌ها، مصرف هوشمند انرژی، و حمایت عادلانه از مردم حرکت می‌کنند، ما نیز باید نظام توزیع سوخت خود را به‌روز کنیم. تخصیص بنزین بر اساس کد ملی، همزمان عدالت را برقرار می‌کند، مصرف را منطقی می‌سازد، و کشور را برای شرایط بحرانی آماده‌تر می‌سازد. این طرح نه یک فشار به مردم، بلکه یک بازگشت به انصاف و عقلانیت است. امیدواریم با همراهی دولت، مجلس و مردم، بتوانیم آن را به‌درستی و با موفقیت اجرا کنیم.
وی افزود: به طور خلاصه ؛ توزیع بنزین بر اساس کد ملی، با هدف بازگرداندن یارانه سوخت به مردم، می‌تواند هم عدالت اجتماعی را برقرار کند، هم مصرف را منطقی سازد و هم کشور را در برابر بحران‌ها و قاچاق سوخت مقاوم‌تر کند.
نظر شما