تألیفاتی که یکی از معروف‌ترین و محبوب‌ترینشان با نام امام رضا(ع) گره خورده است. اثری به نام عیون اخبارالرضا(ع) که شیخ صدوق به زبان عربی نوشته و از روزگاری که او کتاب را تألیف کرده، تا روزگار ما همچنان معتبرترین و کامل‌ترین اثر مرجع در حوزه زندگانی و سخنان امام هشتم شیعیان است.
حکایتی از سر دلدادگی و ارادت
اثری که داستان شکل‌گیری آن هم حکایتی از سر دلدادگی و ارادت دارد. آمده است در دوران شیخ صدوق حاکمی شیعی به نام صاحب بن عباد دیلمی بوده است. وزیر و صاحب‌منصبی که ذوق شاعری داشته و چند شعر در مدح امام رضا(ع) نیز سروده است. او این اشعار را به شیخ صدوق هدیه می‌کند و شیخ به پاس این عمل، کتاب عیون اخبارالرضا(ع) را تألیف کرده و به او هدیه می‌دهد. شرح این ماجرا را شیخ در مقدمه کتاب آورده و در این باره می‌نویسد: «هدیه‌ای بهتر از این کتاب که از معارف بی‌کران امام رضا(ع) تألیف شده نیافتم تا در پاسخ دو قصیده ابن‌عباد بفرستم». (عیون اخبارالرضا(ع)، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴) همچنین در همین مقدمه، شیخ سه روایت از امام رضا(ع) و امام صادق(ع) در باب اهمیت سرودن شعر در رسا و ثنای اهل‌بیت(ع) می‌آورد. براساس روایت امام رضا(ع) خداوند برای سراینده با ایمانی که در مدح اهل‌بیت(ع) شعری بسراید، شهری بزرگ‌تر از دنیا بنا خواهد کرد که تمام فرشتگان مقرب الهی و پیامبران، او را در آن خانه زیارت خواهند کرد.
اما خود اثر که در ۶۹ باب تنظیم شده در موضوع‌هایی مانند فقه، اخلاق، سیره و علم کلام از مهم‌ترین منابع شیعه است. فحوای کلی این اثر را می‌توان در چهار دسته خلاصه کرد:
۱- حدیث و سخنان مربوط به امام علی بن‌موسی‌الرضا(ع). ۲- بیان و متن جلسات و نشست‌هایی که در زمان مأمون، خلیفه عباسی میان امام رئوف(ع) و علما و اندیشمندان زمان در قالب مناظره صورت گرفته است.
۳- مجموعه روایاتی از ائمه اطهار(ع) پیش از امام رضا(ع) که ایشان از زبان پدرانشان نقل فرموده‌اند.
۴- مناظرات پدران بزرگوار امام علی بن موسی‌الرضا(ع) با اندیشمندان زمانه خودشان.
مرجعی برای آیندگان
درباره این اثر پژوهش‌های زیادی صورت گرفته است، چه در اعتبارسنجی و سندیت خود اثر و چه در مورد فحوا و استنادات روایی آن که مجموعه این پژوهش‌ها برای عموم در دسترس هستند. همچنین از باب استحکام سلسله سند اعتبار زیادی دارد، کما اینکه آثار و کتب زیادی نیز در مورد تفسیر و شرح این اثر به چاپ رسیده است. خالی از لطف نیست که بدانید در مدح این کتاب شعری هم سروده شده است و اهل ذوق و دانش به این اثر به خودی خود بها داده و آن را ستایش کرده‌اند. این اثر مانند سایر کتب شیخ صدوق دارای اعتبار ویژه‌ای است و پس از تألیف مورد استناد کتب بعدی خود قرار گرفته است. به دلیل اهمیت اثر، مسلم است ترجمه‌های متعددی بر آن صورت گرفته است. عیون‌الاخبار در ۱۵ کتاب شرح و بیش از ۱۰کتاب ترجمه شده و بارها در کشورهای مختلف اسلامی چاپ شده است. از جمله مترجمان این کتاب می‌توان به این شخصیت‌ها اشاره کرد: علی بن طیفور بسطامی، محمدصالح بن محمدباقر قزوینی، محمدباقر ساعدی خراسانی (درگذشته به سال ۱۳۸۲ شمسی)، علامه مجلسی (صرفاً بخش‌هایی از متن) و... اما یکی از مشهورترین ترجمه‌های آن مربوط به آقا نجفی اصفهانی است که شاگرد میرزای شیرازی بود و علاقه‌مند به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی.
از نسخ خطی تا نسخه موبایلی
خوب است بدانیم یکی از قدیمی‌ترین نسخ خطی «عیون اخبارالرضا(ع)» با قدمت حدود ۶۶۰ سال در مخزن نسخ خطی گنجینه رضوی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. درباره این نسخه خطی ارزشمند آمده است خط این نسخه، متمایل به ریحان است که به دست ابراهیم بن علی بن ابراهیم طبری آملی در سال ۷۷۶ هجری کتابت شده است.
این کتاب در ابتدا در سال ۱۲۷۵هـ.ق در تهران چاپ سنگی و سپس به صورت متداوم در نجف و قم چاپ شد. سال ۱۳۱۷(هـ ق) حاج نجم‌الدوله در تهران آن را به چاپ رساند. باید این نکته را نیز گفت که سیدنعمت‌الله جزایری، شرحی بر این کتاب به نام «لوامع الانوار» نوشت. این اثر به دلیل استقبال زیاد تاکنون نیز به صورت گسترده در حال چاپ است که از آثار دهه‌های اخیر می‌توان به کتاب عیون اخبارالرضا(ع) ترجمه حمید رضا مستفید و به تصحیح استاد علی اکبر غفاری که در دو جلد چاپ شده، اشاره کرد. همچنین انتشارات به‌نشر گزیده‌ای از این اثر را به عنوان «چشمه‌های بهشت» در پنج دفتر و درمجموع ۳۱ فصل منتشر کرده است. این اثر به زبانی ساده و نثری روان سعی کرده میان روایات این مجموعه ارزشمند و مخاطب ارتباط بهتری برقرار کند. درخصوص ویژگی این چاپ می‌توان گفت برای آنکه مخاطب بتواند بهتر با روایات گوناگون و منتشر در سرتاسر اثر ارتباط برقرارکند، مجموعه روایات مرتبط با یک موضوع در کنار هم قرار گرفته تا انسجامی بیشتر در مطالب وجود داشته باشد.
در پایان اگر بخواهیم متناسب با زندگی امروز توصیه‌ای برای دسترسی بهتر به محتوای این اثر داشته باشیم به شما پیشنهاد می‌کنیم نرم‌افزار موبایلی کتاب عیون اخبارالرضا(ع) اثر شیخ صدوق را روی گوشی خود نصب کنید تا بتوانید در دریای معارف رضوی این کتاب با سهولت بیشتری سیر کنید.
نظر شما