پوکی استخوان به عنوان یکی از بحران‌های خاموش سلامت، در حال تبدیل شدن به یک چالش جدی برای نظام سلامت ایران است. طبق آمارهای رسمی، حدود نیمی از جمعیت بالای ۵۰ سال کشور با کاهش تراکم استخوان روبه‌رو هستند و نزدیک به یک‌سوم آنان به پوکی استخوان مبتلا شده‌اند. عوامل متعددی چون کاهش مصرف لبنیات، سبک زندگی کم‌تحرک، فقر تغذیه‌ای و روند سالمندی جمعیت در گسترش این بیماری نقش دارند.

نوشین فهیم‌فر، رئیس مرکز تحقیقات پوکی استخوان دانشگاه علوم پزشکی تهران، با بیان اینکه این بیماری خاموش اغلب بدون علامت تا زمان بروز شکستگی پیش می‌رود، می‌گوید: حدود ۳۸ درصد زنان و ۲۵ درصد مردان بالای ۵۰ سال در کشور به پوکی استخوان مبتلا هستند. از سوی دیگر، بیش از ۵۰ درصد این گروه سنی دچار کاهش تراکم استخوان‌اند و در مرحله پیش از پوکی استخوان قرار دارند.

استخوان بافتی زنده است که تا سن ۳۰ سالگی در حال ساخته‌شدن و تقویت است. پس از آن روند تحلیل استخوان آغاز می‌شود. به گفته فهیم‌فر، عدم تشکیل «حداکثر توده استخوانی» در دوران جوانی و نوجوانی، زمینه‌ساز شروع زودهنگام بیماری در سالمندی است.

از مهم‌ترین عوارض پوکی استخوان، شکستگی‌های استخوانی به‌ویژه در ناحیه لگن، ستون فقرات و ساعد است که می‌تواند به درد مزمن، کاهش کیفیت زندگی و از دست دادن استقلال فردی منجر شود. احتمال شکستگی دوم پس از شکستگی اول تا سه برابر افزایش می‌یابد و در مورد شکستگی‌های مهره‌ای، این خطر حتی چهار برابر می‌شود.

طبق بررسی‌های انجام شده، بار اقتصادی بیماری پوکی استخوان نیز قابل توجه است. فقط در سال ۱۳۹۷، هزینه‌های ناشی از آن در ایران ۳۹۲ میلیون دلار برآورد شد. در سطح بین‌المللی نیز کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۰ بیش از ۲۹ میلیارد یورو بابت آن هزینه کردند. روند جهانی نیز نگران‌کننده است؛ پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، تعداد شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در اروپا به بیش از ۳.۳ میلیون مورد برسد که رشدی ۲۳ درصدی را نشان می‌دهد. در خاورمیانه، با افزایش سالمندان، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ تعداد شکستگی‌های لگن تا چهار برابر افزایش یابد.

کمبود مصرف کلسیم و ویتامین D دو عامل اساسی در شیوع بالای این بیماری هستند. در حالی که بدن برای ساخت و حفظ استخوان‌ها به کلسیم نیاز دارد، حدود ۷۵ درصد زنان و ۴۸ درصد مردان بالای ۵۰ سال در ایران کلسیم کافی دریافت نمی‌کنند. مهم‌ترین منبع کلسیم، لبنیات است، اما سرانه مصرف لبنیات در کشور تنها ۷۰ کیلوگرم در سال است؛ در حالی که میانگین جهانی حدود ۱۶۰ کیلوگرم است. در برخی کشورهای اروپایی این رقم از ۳۵۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم نیز فراتر می‌رود.

کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب، مصرف دخانیات و الکل، کمبود ویتامین D، مصرف برخی داروها و بیماری‌های مزمن نیز از دیگر عوامل موثر در کاهش تراکم استخوانی به شمار می‌آیند. ویتامین D برای جذب کلسیم ضروری است و باید از طریق نور خورشید، تغذیه یا مکمل‌ها تأمین شود.

با توجه به این شرایط، متخصصان بر لزوم آموزش، غربالگری زودهنگام، اصلاح سبک زندگی، مصرف منظم لبنیات، افزایش تحرک بدنی و دریافت کافی کلسیم و ویتامین D تأکید دارند. پیشگیری، آگاهی و تغییر سبک زندگی، مهم‌ترین گام‌ها در کاهش بار بیماری پوکی استخوان در کشور به شمار می‌آیند.