شخصیت‌های همچون سلمان فارسی که افتخار ورود یک ایرانی به دایره اهل‌بیت(ع) را برای ایرانیان به یادگار گذاشت و راه اسلام‌خواهی در کنار وطن‌دوستی را یادشان داد. به مناسبت سالروز بزرگداشت این شخصیت با حجت‌الاسلام عبدالکریم پاک‌نیا، محقق و مؤلف سیره اهل‌بیت(ع) و نویسنده «ویژگی‌های سلمان فارسی» گفت‌وگو کرده‌ایم.
حق‌طلبی و همراهی (معیت با حق) در سیره جناب سلمان فارسی چه جایگاهی دارد و اساساً شخصیت و سیره او چه آموزه‌های مهمی را در خود جای داده است؟
جناب سلمان باوجود ولادت و رشد در خانواده مذهبیِ زرتشتی، به دنبال حق بود و درنهایت آن را نزد پیامبر(ص) یافت و در این حق‌طلبی و همراهی با حق تا جایی پیش رفت که رسول خدا(ص) درباره وی فرمودند: «سلمان از ما اهل بیت است» و نام سلمان به معنای سلامتی و تسلیم مقابل حق را برای وی انتخاب کردند. از ویژگی‌های جناب سلمان آن است که نخستین مفسر و مترجم ایرانی قرآن کریم است.
برترین ویژگی ایشان همان حق‌طلبی است، چنان‌که در شناخت حق و همراهی با آن و ولایت، هرگز کوتاهی و توقف نداشت. بنابر آیات و روایات، نکات بارزی درباره حق‌طلبی و حق‌گرایی جناب سلمان وجود دارد و نماد کامل تربیت شده در این باره است و به نوعی مصداق کامل و الگویی است که ایرانیان از وی یاد گرفته و شیعیان نمونه شدند. سلمان فارسی نقطه وحدت همه مسلمانان است، چراکه برخلاف برخی صحابی پیامبر(ص)، جناب سلمان موردپذیرش همه فرقه‌های اسلامی است. حضرت سلمان در کنار حق بود و از آن دست برنداشت و پس از رحلت پیامبر(ص)، همچنان بر حق‌طلبی اصرار داشت و با امیرالمؤمنین(ع) همراه بود.
از مهم‌ترین جلوه‌های حق‌طلبی در سیره ایشان چه بوده است؟
نام ایشان به معنای تسلیم در برابر حق، گویای برترین ویژگی سلمان فارسی است که مقابل پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) تسلیم و ولایت‌پذیر بود و از فرمان ولی و حجت خدا سر باز نمی‌زد. در تاریخ است وقتی حق ولایت امیرالمؤمنین(ع) گرفته و ایشان خانه‌نشین شدند از کسانی که مقابل غاصبان ایستاد و در پی احقاق حق امام علی(ع) برآمد، سلمان بود. او شکنجه‌ها دید و تلخی‌ها کشید اما از مقاومت دست برنداشت و از همراهی و حمایت حق (ولایت) کوتاه نیامد.
جناب سلمان چطور به چنین جایگاه بلندی در اسلام دست یافت و به رسول خدا(ص) تا این اندازه نزدیک شد؟
وقتی سلمان در پی سرچشمه ادیان توحیدی بود و از علمای مسیحی شنید این ریشه نزد پیامبر آخرالزمان است، دنبال نشانه‌ها برآمد و بی‌دلیل حرفی را نمی‌پذیرفت. او در نخستین مواجهه و دیدار با پیامبر(ص) آن نشانه‌ها شامل پذیرش هدیه، عدم پذیرش صدقه و وجود خال در میان دو کتف حضرت(ص) را بررسی کرد و پس از آن بود که ایمان آورد و از برترین یاران رسول خدا(ص) شد.پس از آنکه ایرانیان اسلام آوردند، سلمان که زبان فارسی را می‌دانست اسلام را به آن‌ها آموزش می‌داد، آیات قرآن را ترجمه می‌کرد، آیات و مبانی اسلام را توضیح می‌داد و مهم آنکه خود هم به این آموزه‌ها عامل بود، چنان‌که وقتی والی مدائن شد، ساده‌زیستی، مردم‌داری و خدمت به مردم را به ایرانیان آموخت. (مدائن آن زمان پایتخت ایران بود)جناب سلمان در عین بیان آموزه‌های اسلام و سنت نبوی، خود عامل به آن بود، چنان‌که شیخ مفید در شرح اوصاف آن جناب به تعهد و ثبات‌قدم وی تصریح کرده است. در موضوع حمایت از امیرالمؤمنین(ع) هم جناب سلمان بسیار کوشا و جدی بود و اعتقاد داشت بدون امام علی(ع) نمی‌توانست حقایق دین را دریابد. بنابر نقل برخی منابع، موضوع شهادت به ولایت امیرالمؤمنین(ع) در اذان را جناب سلمان آغاز کرد و پیامبر(ص) هم تصدیق کردند.
با توجه به اینکه جناب سلمان اهل کاوش و بررسی و جست‌وجوی حق بود آیا از نظر علمی هم مورد وثوق و اعتنای رسول خدا(ص) قرار داشت؟
از پیامبر(ص) روایت است که فرمودند: «یا علی! سید و آقای بشر حضرت آدم(ع) است، سید عرب، محمد(ص) و سید فارسیان، سلمان است». سلمان مرجع علمی یاران پیامبر(ص) به شمار می‌رفت و وقتی حضرت امیر(ع) حضور نداشتند، وی پاسخگوی سؤالات دینی بود.
از جلوه‌های مهم الگوبخش سیره سلمان، انتخاب آگاهانه است. در سوره زمر آیات ۱۷ و ۱۸ می‌فرماید: «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ؛ پس به بندگانم مژده بده آنان که سخن را می‌شنوند و از بهترینش پیروی می‌کنند» مفسرانی همچون علاءالدین بغدادی می‌گویند از مصادیق کامل این آیه جناب سلمان است که آگاهانه مسیر خود را پیدا کرد. یا ابن‌عباس در تفسیری از سوره مبارکه عصر می‌گوید: از مصادیق تفسیر آیه ۳ سوره عصر «إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ» حضرت امیرالمؤمنین(ع) و سلمان فارسی هستند که خسران در زندگی‌شان راه نداشت و اهل ایمان و عمل صالح بودند.
آیا تأثیر شخصیت و سیره سلمان فارسی بر اسلام و ایران در زمان حیات ایشان محصور شده یا قرار است تاریخ از آن بهره‌مند باشد؛ چه مسیری در این باره فراهم شده است؟
از ویژگی‌های برجسته در سیره جناب سلمان، مهدی‌باوری آن حضرت و شوق فراوان به دولت کریمه و دیدار امام مهدی(عج) است و به پیامبر(ص) عرض کرد: دوست دارم از یاران مهدی(عج) باشم. در روایاتی آمده وی از اعضای دولت حضرت مهدی(عج) خواهد بود و بنابر اعتقادات شیعی، آن جناب با حضرت حجت(عج) رجعت خواهد کرد و ائمه(ع) ما به این مهم تصریح دارند. بنابر نقل کتاب شریف دلائل الامامه، پیامبر(ص) درباره عصر ظهور به سلمان فرمودند: «حقیقتاً تو و امثال تو که با معرفت، فرزندم مهدی(عج) را دوست دارید، او را درک خواهید کرد». امام صادق(ع) نیز در روایتی می‌فرمایند: «از پشت شهر کوفه ۲۷ مرد همراه حضرت قائم(عج) بیرون می‌آیند که ۱۵ نفر از آن‌ها از قوم موسی(ع) هستند که به حق هدایت و عدالت را اجرا می‌کنند و هفت نفر از اصحاب کهف هستند و پس از آن یوشع بن نون، سلمان فارسی، ابودجانه انصاری، ابوذر، مقداد و...» که این‌ها از مدیران ارشد حضرت حجت(عج) هستند.
آیا در سیره جناب سلمان جلوه‌های الگوبخش وطن‌دوستی برای امروز ما هم وجود دارد؟
جناب سلمان فارسی بهترین الگو برای ایرانیان در وطن‌دوستی و دین‌باوری است، اینکه رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: ایران با اسلام شناخته می‌شود و این کشور مهد پرورش مسلمانان و شیعیان بوده و است، در سیره جناب سلمان به عنوان یک ایرانی اسلام‌باور و عامل کاربردی عینیت یافته است؛ لذا پیامبر(ص) همان زمان خبر دادند اگر شما دین ما را حمایت نکنید گروهی چنین خواهند کرد و آن‌ها همان یاران سلمان هستند. در اهتزاز پرچم شیعه، جناب سلمان الگوی ماست و در این باره به قدری پیشرو بود که پیامبر(ص) فرمودند: «سلمان از ما اهل بیت است» و جالب آنکه رسول خدا(ص) درباره اقوام خود همچون زبیر چنین تعبیری نداشتند؛ این نشان می‌دهد جناب سلمان به عنوان یک ایرانی چقدر رشد روحی، معنوی و اخلاقی در مکتب نبوی داشته که به چنین وصفی آراسته شده است. گفته شده سلمان همه درجات ده‌گانه ایمان را داشت و در تاریخ ایران برای بسیاری از شخصیت‌های اثرگذار به عنوان ایرانی مسلمان به تمام معنا، الگو بوده و هست. شهدای اقتدار و دیگر شهدا همه رهروان راهی هستند که جناب سلمان در تاریخ ایران گشوده است. این یعنی هم می‌توان ایرانی به تمام معنا بود هم مسلمانی اثرگذار و تاریخ‌ساز. امام رضا(ع) می‌فرمایند: «از مرام‌های اهل یقین (مؤمنان) دوست داشتن کسانی مثل سلمان فارسی است». این، ضرورت شناخت شخصیت و سیره جناب سلمان را برای ما ایرانیان دوچندان می‌کند.
نظر شما