به گزارش قدس خراسان، خراسان رضوی با تنوع اقلیمی، زیستگاه بسیاری از گیاهان دارویی است، اما بهره‌برداری بی‌رویه و تغییرات اقلیمی برخی گونه‌ها را در معرض انقراض قرار داده؛ پرسش اینجاست که چه اقداماتی برای حفاظت از آن‌ها انجام می‌شود؟ در این باره رئیس اداره امور مراتع منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار ما اظهار کرد: وظیفه اداره کل منابع طبیعی ساماندهی گیاهان دارویی در سطح عرصه‌های منابع ملی و مراتع است. به برداشت گیاهان دارویی اصرار نداریم و هر جا صاحبان عرفی، مردم و ساکنان محلی به سمت برداشت گیاهان دارویی و صنعتی آن رفته‌اند، به ساماندهی این نقاط با کمک خود مردم پرداخته‌ایم؛ زیرا تجربه نشان داده هر جا مردم به سمت برداشت گونه‌های دارویی در مراتع رفته‌اند، این بخش‌ها تخریب شده است.
محمدحسین پورعباس گفت: برای جلوگیری از این اتفاق در قالب طرح‌های تلفیقی، طرحی با مشارکت مردم و بهره‌برداران عرفی که دامداران و مرتعداران شناسایی شده هستند، تهیه شده و ویژگی خاص طرح‌ها این است که همه ظرفیت‌های داخل عرصه مانند گیاهان دارویی، آبزی‌پروری، زنبورداری و حتی میراث فرهنگی مورد شناسایی قرار می‌گیرند و احصا می‌شوند. سپس پروژه‌های پیش‌بینی شده مربوط به مرتع‌داری تلفیقی به دامداران، بهره‌برداران و مرتعداران عرفی به صورت ۱۵ یا ۳۰ ساله واگذار می‌شود تا به اجرا برسند ضمن آنکه عواید و بهره‌برداری بهینه به مرتعداران مردمی واگذار می‌شود و باید حفاظت لازم را به عمل بیاورند.
وی تعداد گیاهان دارویی در سطح خراسان رضوی را بیش از ۲۵۰ گونه گیاهی و صنعتی برشمرد و افزود: از این میزان ۵۰ گونه مورد برداشت و بهره‌برداری قرار می‌گیرد و دارای شاخصه‌های اقتصادی است که از جمله آن‌ها می‌توان به باریجه، اسطوخودوس، ریواس، کلپوره وسایر گیاهان دارویی اشاره کرد.
برداشت گیاهان دارویی با ریشه، خطر انقراضشان را تشدید می‌کند
رئیس اداره امور مراتع منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی درباره وجود گونه‌های در معرض انقراض عنوان کرد: در حال حاضر اجازه برداشت ریواس داده نمی‌شود مگر اینکه در قالب طرح باشد تا از انقراض گونه جلوگیری شود. آنغوزه یک گونه اقتصادی است که فوق‌العاده مورد پسند جامعه روستاییان و بهره‌برداران قرار دارد و جزو گونه‌هایی است که هر ۶ یا ۷ سال یک بار گل می‌دهند و سپس به طور کامل از بین می‌روند. از خانواده گیاهان چتریان است و از کما، باریجه و آنغوزه می‌توان به عنوان نمونه یاد کرد. باید گفت به هیچ عنوان خارج از طرح اجازه برداشت داده نمی‌شود مگر اینکه شرایط بارندگی و وضعیت پوشش گیاهی به حدی باشد که امکان برداشت به وجود بیاید و اجازه برداشت داده شود و دوباره عرصه در فرایند احیا و اصلاح قرار
بگیرد.
پورعباس در پاسخ به این پرسش که گونه‌هایی مانند ریواس که در بازار یا کنار جاده به فروش می‌رسند، از چه مراتعی برداشت می‌شوند، توضیح داد: دولت اجازه برداشت به عنوان خوراک خانوار را داده؛ اما مصرف تجاری بی‌شک نیاز به مجوز منابع طبیعی دارد؛ زیرا این موارد از گونه‌های مشروط است که حتماً باید در قالب طرح و پروژه تعریف شده برداشت شود و اگر برداشتی از مراتع اتفاق می‌افتد، باید حق طبعیت هم مدنظر قرار بگیرد. برداشت ریشه ریواس به صورت کلی ممنوع است؛ زیرا اگر این گیاه با ریشه برداشت شود، به شدت در خطر قرار می‌گیرد و تنها ساقه آن تحت شرایطی قابل برداشت است. باید گفت در یکی دو سال اخیر مجوز برداشت ریواس داده نشده و ریواس‌هایی که در بازار خرید و فروش می‌شوند، یا به شکل برداشت خانوار است یا برداشت غیرمجاز که در صورت مشاهده با آنان برخورد
خواهد شد.
۴منطقه ممنوعه برداشت گیاهان دارویی
وی درباره مراتع ممنوع شده برای برداشت گیاهان دارویی و گونه‌های گیاهی گفت: در حال حاضر افزون بر مراتع نیشابور و کوهسرخ، دشتی در جنوب خراسان و در گناباد حدود ۴ تا ۵ هکتار برای برداشت ریواس ممنوع شده و برای مواردی که در بازار دیده می‌شود، مکاتبات صورت گرفته تا دستگاه‌های مربوط برخورد قاطع داشته باشند. علاوه بر اینکه برخورد با برداشت‌کنندگان دستورالعمل بوده، وظیفه منابع طبیعی حفاظت از پوشش گیاهی و مراتع است.
پهنه‌بندی گیاهان دارویی نیازمند اعتبار است
رئیس اداره امور مراتع منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی به ممنوعیت مراتع کلات اشاره کرد و ادامه داد: در این منطقه به دلیل کاهش بارندگی‌ها و برداشت‌های بیش از اندازه، برداشت گونه‌های گیاهی در منطقه کلات ممنوع شده و مجوزی صادر نشده است.
پورعباس افزود: پهنه‌بندی گیاهان دارویی در دستور کار است و نیاز به اعتبار دارد. پهنه‌بندی گیاهان دارویی هنوز اجرایی نشده و گونه‌هایی مانند اسفند، مریم‌نخودی، خارشتر، آنغوزه تلخ و شیرین، کاکوتی، باریجه، کتیرا و چند گونه دیگر در دسته گیاهان در معرض انقراض قرار می‌گیرند و برداشت آن‌ها باید در قالب طرح تلفیقی و با نظارت صورت بگیرد. در برخی گیاهان مانند زیره سیاه، پرسیاوشان، انواع قارچ خوراکی، ریشه کاسنی، ریشه ریواس و انواع ریشه‌ها برداشت کلاً ممنوع است حتی در قالب طرح هم امکان برداشت وجود ندارد چون اگر برداشت شود، دیگر جایگزینی به وجود نمی‌آید.
وی درباره برداشت گیاهان دارویی خاطرنشان کرد: برداشت گیاهان دارویی فقط در کوهپایه‌های محدوده مرز میان کوهسرخ و میان‌جلگه و قسمتی از نیشابور در بخش بار و کدکن در قالب طرح مشخص شده و اجازه برداشت محدود به بهره‌برداران داده شده تا با توجه به طرح، برداشت توسط افراد محلی اتفاق بیفتد و انعقاد قرارداد در دست اقدام است. به عنوان مثال درباره آنغوزه اقبال عمومی وجود دارد و با مشارکت مردم، طرح مرتع‌داری تهیه و در کمیته فنی استان مصوب شده تا ذی‌نفعان منطقه برداشت و حفاظت را انجام دهند و با نظارت منابع طبیعی احیا هم اتفاق بیفتد.
رئیس اداره امور مراتع منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی درباره کشت گونه‌های گیاهی در معرض انقراض توضیح داد: طرح‌های تلفیقی که تهیه می‌شود، در داخل طرح اصلاح و احیای عرصه رویشگاهی با همان گونه‌های مختص به منطقه صورت می‌گیرد و از انتقال گونه‌ها تا حد ممکن جلوگیری می‌کنیم تا بذر و گیاه هر منطقه در داخل آن منطقه حفظ شود؛ زیرا از لحاظ شرایط اکولوژیکی و سازگاری، هر گیاهی نسبت به منطقه خود سازگارتر است و در هر صورت حفاظت گونه‌های گیاهی به ویژه در خطر انقراض مورد تأکید قرار دارد که مردم و به ویژه بهره‌برداران باید توجه خاص داشته باشند.
سرمایه‌گذاران درباره آنغوزه ورود کنند
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در این باره گفت: گیاه خاص منقرض شده نداریم؛ اما در مجموع در حال حرکت به سمتی هستیم که از سطح زیر کشت گیاهان پر آب‌طلب به سمت گیاهان کم آب‌طلب برویم.
محمد رجب‌زاده تشریح کرد: در بخش گیاهان دارویی مثل زیره سبز که از قدیم در خراسان رضوی کشت می‌شد، سال گذشته ۵۰۰ هکتار زیره سبز در استان کشت شد. همچنین آنغوزه یکی دیگر از گیاهان پردرآمد است که نیاز آبی کمی دارد و از عرصه‌های طبیعی به عرصه‌های زراعی در استان منتقل شده و در حال حاضر ۸۵۰ هکتار زیر کشت آنغوزه قرار دارد.
وی در خصوص فراوری گیاهان دارویی به ویژه آنغوزه و ایجاد ارزش افزوده از این گیاه اظهار کرد: تولید این گیاه چون هنوز مقدار قابل توجهی نیست و مصرف داخلی زیادی ندارد، فراوری آن چندان محقق نشده؛ اما در بخش صادرات به افغانستان و سپس به کشورهای دیگر مانند هند می‌رود. از محققان و سرمایه‌گذاران می‌خواهیم به آنغوزه و سایر گیاهان دارویی ورود کنند.
خراسان رضوی با داشتن بیش از ۲۵۰ گونه گیاه دارویی، با خطر انقراض برخی گونه‌ها مانند ریواس، آنغوزه و باریجه مواجه است که برداشت بی‌رویه، تغییرات اقلیمی و نبود نظارت کافی، دلایل اصلی این تهدید به شمار می‌آیند و تنها راه حفاظت، اجرای طرح‌های تلفیقی با مشارکت بهره‌برداران محلی و ممنوعیت برداشت خارج از این چارچوب است که مشارکت همزمان مردم و مسئولان را می‌طلبد.
نظر شما