واقعیت آن است آثار با محوریت نهضت مشروطه فراوان‌اند؛ اما اغلب آن‌ها اصولاً تک‌نگاری‌هایی درباره وقایع مشخص محسوب می‌شوند یا به شرایط و رخدادهای مناطق محدودی از ایران در دوره مشروطه می‌پردازند. ممکن است برخی از خوانندگان با این دیدگاه موافق نباشند و کتاب‌هایی مانند «تاریخ مشروطه ایران» اثر کسروی را به عنوان شاهدی بر نادرست بودن این نظر ذکر کنند؛ اما باید توجه کرد نخست، در این قبیل آثار که البته تعدادشان کم است، بسیاری از اسناد و مستندات نویافته وجود ندارد یا مورد توجه قرار نگرفته است و دوم، با وجود عنوانی که باید حکایت از جامعیت اثر داشته باشد، بسیاری از وقایع روی داده در نقاط مختلف ایران در این کتاب‌ها ناگفته باقی مانده است. از سوی دیگر، اشارات نگارندگان این آثار، خالی از اظهارنظرهای شخصی و چشم‌پوشی از برخی حقایق نیست.
در میان آثار پژوهشگرانی که در داخل کشور، درباره نهضت مشروطیت قلم‌فرسایی کرده‌اند، صرف‌نظر از تک‌نگاری یا نگاه کلی به تاریخ، با دو نوع رویکرد اصلی در این عرصه روبه‌رو هستیم که البته، چندان تفکیک‌پذیر از یکدیگر نیستند.
رویکرد نخست، توجه به تاریخ نقلی در شرح و توضیح رویدادهای عصر مشروطه است. مورخان و پژوهشگرانی مانند زنده‌یاد دکتر باقر عاقلی به دلیل تدوین آثاری همچون «روزشمار تاریخ ایران» که به نقل وقایع مشروطه، به ترتیب تاریخ وقوع آن‌ها پرداخته‌اند، می‌توانند در زمره پژوهشگران و مورخانی قرار بگیرند که دارای رویکرد نقلی در بررسی و ارائه تاریخ نهضت مشروطیت هستند. هرچند آثار این قبیل محققان نیز چنان‌که اشاره کردیم، چندان از تحلیل و دیدگاه‌های شخصی نگارنده برکنار نمانده است. رویکرد دوم که رونق بیشتری دارد، توجه به ارائه تاریخی تحلیلی از نهضت مشروطیت است. این رویکرد را می‌توان در بسیاری از آثاری که در این زمینه به رشته تحریر درآمده‌اند، مشاهده کرد. «تاریخ انقلاب مشروطه ایران» اثر مهدی ملک‌زاده یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین آثار نگارش یافته با چنین رویکردی است. نگارنده کتاب که خود فرزند «ملک‌المتکلمین» و یکی از فعالان جنبش مشروطه محسوب می‌شود و در جوانی به اجتماعات سیاسی آن دوران رفت‌وآمدهای فراوانی داشته، تاریخ نهضت مشروطه را در هفت جلد به رشته تحریر درآورده است.
مهدی ملک‌زاده ظاهراً عضو «انجمن باغ میکده» بود؛ انجمنی که به ادعای برخی مورخان، حدود نیمی از اعضای آن، بابی مسلک بودند و رهبری آن‌ها را «سلیمان‌خان میکده» برعهده داشت.
نویسنده کتاب «تاریخ انقلاب مشروطه ایران» که در سال ۱۳۳۴ خورشیدی بدرود حیات گفت، داماد «سلیمان‌خان میکده» بود و به‌شدت تحت تأثیر تفکرات انجمن وی قرار داشت. به همین دلیل صفحات متعددی از کتاب «مهدی ملک‌زاده» مشحون از جانبداری‌ها و ادعاهایی است که توسط اعضای «انجمن باغ میکده» مطرح می‌شد. از دیگر مورخان و نویسندگانی که آثارشان در عرصه تحلیل تاریخ نهضت مشروطیت شهرت فراوانی پیدا کرده، می‌توان به «فریدون آدمیت» اشاره کرد. او که عموماً با کتاب «امیرکبیر و ایران» شناخته می‌شود، دو اثر نسبتاً مهم در این عرصه تألیف کرده است؛ نخست «فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت» و دوم «ایدئولوژی نهضت مشروطیت». در هر دو کتاب فریدون آدمیت، تحلیل بر نقل پیشی گرفته است. درواقع او نقل وقایع را دستمایه تحلیل قرار می‌دهد و دیدگاه‌های خود را مبتنی بر این تحلیل‌ها به خواننده عرضه می‌کند. با این حال باید به این نکته توجه کرد که با وجود برخی ایرادهای مهم، آثار فریدون آدمیت کمتر از آثار نویسندگانی مانند ملک‌زاده، رویکردی جانبدارانه به خود گرفته است. «تاریخ بیداری ایرانیان» اثر ناظم‌الاسلام کرمانی نیز از دیگر آثاری است که نویسنده در آن به نقل و تحلیل وقایع نهضت مشروطه می‌پردازد. ناظم‌الاسلام که از شخصیت‌های برجسته عصر مشروطه محسوب می‌شد، روزنامه‌نگار بود و در برهه‌ای، مسئولیت قضایی نیز برعهده داشت. کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» با وجود برخی رویکردهای جانبدارانه، نسبت به آثاری که توسط شاهدان عصر مشروطیت به رشته تحریر درآمده، دربرگیرنده وقایع و حوادث بیشتری است و از این لحاظ، بر بسیاری از مقالات و کتاب‌هایی که در این عرصه نگاشته شده است، رجحان دارد. با وجود مفید بودن اطلاعات مطرح شده در این آثار، به نظر می‌رسد اسناد ارائه شده، کامل نیست و مستندات نویافته می‌تواند در تکمیل نقل‌ها و تحلیل‌ها و راستی‌آزمایی دیدگاه‌های عرضه شده، مؤثر باشد.