به‌گزارش قدس آنلاین، بر اساس آخرین آمار گمرک، مجموع تجارت خارجی ایران با همسایگان در سه ماه ابتدایی امسال ۱۳میلیارد و ۴۲۷ میلیون دلار بوده که این رقم نسبت به بهار۱۴۰۳ از نظر وزنی نیز ۱۷درصد کاهش داشته است و با ثبت آمار ۶/۶ میلیارد دلاری صادرات و ۶/۷ میلیارد دلاری واردات، تراز تجاری کشور با همسایگان (با اختلافی اندک) منفی بوده است.افت آماری تجارت و به طور مشخص کاهش ۲۲درصدی صادرات ایران به همسایگان در بهار امسال از نگاه رئیس کل سازمان توسعه تجارت بیشتر از عواملی همچون کاهش حجم صادرات گاز طبیعی، افت قیمت محصولات پتروشیمی، نوسان‌های ارزی و مسائل سیاسی منطقه نشأت گرفته است، اما به باور بسیاری از کارشناسان، کاهش ۲۲درصدی صادرات به کشورهای همسایه، یک خبر ساده اقتصادی نیست، بلکه نشانه‌ای جدی از فرسایش مزیت‌های نسبی ما در منطقه است و زمینه‌های ساختاری غیرقابل انکاری در آن نقش داشته که اگر این زمینه‌ها با ناامنی‌های منطقه‌ای ترکیب شود، احتمال کاهشی ماندن روند صادرات کشور تا پایان سال، محتمل است.
صادرکننده ایرانی و رینگ ناامن مبارزه با رقبا
با نگاهی عمیق‌تر به دلایل کاهش تجارت ایران با ۱۵ کشور همسایه در بهار امسال باید متذکر شد کاهش صادرات گاز طبیعی هرچند بیشتر به دلیل تغییرات فصلی و افزایش مصرف داخلی در ماه‌های سرد سال رخ می‌دهد، اما بیانگر این واقعیت است که زیرساخت‌های فرسوده و عدم سرمایه‌گذاری کافی در میادین گازی، ما را در موقعیتی قرار داده که در صورت نیاز داخلی، مجبور به کاهش صادرات می‌شویم و این وضعیت، ایران را به یک تأمین‌کننده غیرقابل اعتماد برای همسایگان تبدیل می‌کند و آن‌ها را به سمت جایگزین‌های دیگر، مانند گاز روسیه و ترکمنستان سوق می‌دهد.در خصوص افت قیمت محصولات پتروشیمی هم لازم به یادآوری است که این تنها بخشی از مشکل صادرکنندگان پتروشیمی است و فعالان این حوزه به دلیل تحریم‌ها، برای فروش محصولات خود با تخفیف‌های قابل توجهی در بازار رقابت می‌کنند و به همین دلیل، ارزش واقعی صادرات آن‌ها حتی از میزان افت قیمت جهانی هم بیشتر کاهش می‌یابد.
بر آنچه ذکر شد در سال‌های اخیر بارها و بارها ضعف رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی به عنوان زمینه‌ای برای عقب‌ماندگی توان صادراتی ایران در برابر رقبا مطرح شده است. در سال‌های اخیر، هزینه‌های تولید در ایران از دستمزد کارگر گرفته تا انرژی و مواد اولیه به دلیل تورم بالا و نوسان‌های نرخ ارز به‌شدت افزایش یافته است تا قیمت نهایی بسیاری از کالاهای ایرانی در مقایسه با رقبای منطقه‌ای به‌ویژه ترکیه، گران‌تر تمام شود به طوری که محصولات کشاورزی، مواد غذایی و حتی برخی از محصولات صنعتی ما دیگر مزیت قیمتی گذشته را ندارند.
در همین حال افزایش رقابت منطقه‌ای در حوزه تجارت را نباید از یاد برد. کشورهای همسایه ایران، به‌خصوص ترکیه، در حال سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های تجاری و تولیدی خود هستند. ترکیه با ارائه تسهیلات صادراتی، حمایت از تولیدکنندگان و دیپلماسی فعال اقتصادی، جای پای خود را در بازارهای عراق، سوریه و حتی کشورهای آسیای میانه محکم کرده است و در بسیاری از این بازارها، محصولات ترکیه‌ای جای کالاهای ایرانی را گرفته‌اند.صرف نظر از زمینه‌های بین‌المللی، در سال‌های اخیر صادرکنندگان ایرانی با چالش‌ها و مشکلات مزمن داخلی در مسیر صادرات از قبیل کاغذبازی‌های فرسایشی گمرکی گرفته تا مشکلات بانکی و دشواری در بازگرداندن ارز حاصل از صادرات دست‌وپنجه نرم می‌کنند که این موانع، سرعت و انعطاف‌پذیری صادرات را کاهش داده و به ضعف روزافزون صادرکننده ایرانی در رقابت با رقبای خارجی منجر شده است ضمن اینکه بسیاری از صادرکنندگان کوچک و متوسط به دلیل نوسان‌های نرخ ارز و سیاست‌های ارزی غیرقابل پیش‌بینی، انگیزه خود را برای ورود به بازارهای خارجی از دست داده‌اند.
در همین حال اگرچه ایران با بیشتر همسایگان، توافق‌نامه‌های تجارت آزاد یا تعرفه ترجیحی دارد، اما در عمل، بسیاری از کشورهای مقصد با وضع موانع غیرتعرفه‌ای (مثل استانداردهای سختگیرانه، محدودیت‌های بهداشتی و بروکراسی اداری) و حتی تعرفه‌های غیرمنتظره، عملاً مانع از ورود کالاهای ایرانی می‌شوند که این اتفاق به‌خصوص در روابط با عراق و پاکستان به کرات رخ داده که خوشبختانه به‌تازگی وعده اعمال تسهیلات در این زمینه داده شده است.
افت تعاملات تجاری توأم با تولد ظرفیت‌های تازه برای ایران
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با قدس می‌گوید: کاهش ۱۶درصدی آمار تجارت ایران با همسایگان در بهار امسال، از نمایی دیگر نشان از وضع تغییراتی در تجارت منطقه‌ای کشور دارد؛ چراکه باوجود کاهش کلی تجارت، شاهد افزایش مبادلات با کشورهایی همچون روسیه (به میزان ۱۹درصد)، قطر (۶۹درصد)، عمان (۱۱درصد) و ترکمنستان (۸/۵درصد) بوده‌ایم که این خود نشان از تولد ظرفیت‌های جدید در تجارت کشور است.
آرمان خالقی ادامه می‌دهد: افت آمار تجارت با همسایگان، فرصت مناسبی برای بازنگری در راهبردهای تجاری و صادراتی و شناسایی هر چه بیشتر ظرفیت‌های مغفول مانده ایجاد کرده آن هم در حالی که طی سال‌های اخیر، توسعه روابط تجاری و اقتصادی با همسایگان در دستور کار دولت‌ها بوده است.
وی در تشریح دلایل افت تجارت ایران با ۱۵ کشور همسایه در بهار امسال بیان می‌کند: به نظر می‌رسد کاهش صادرات به امارات متحده عربی و عراق به دلیل موانع بانکی و ترانزیتی و به ترکیه و افغانستان که ناشی از نبود حمایت‌های لازم از بازارهای سنتی صادراتی ایران بوده، در پایین آمدن رقم تجارت کشور تأثیر داشته است. عضو هیئت نمایندگان اتاق ایران در ادامه می‌گوید: صرف‌نظر از هر عاملی، در این سال‌ها حوزه صادرات کشور به‌شدت از مقوله بازگشت ارز متأثر شده است بدان معنی که اگر سهولتی در این فرایند وجود داشته باشد، بی‌شک شاهد بهبود آمار خواهیم بود. در همین حال هر چه همسایگان ما در تعاملات و فرایندهای بانکی خود سختگیرانه‌تر عمل کنند، تجارت ما هم به همین میزان تأثیر می‌پذیرد. نمونه این سختی‌ها را در تعامل با عراق داریم که به دلیل برخی ملاحظات در مبادلات بانکی، روند تجارت ما را کندتر کرده است.
خالقی ادامه می‌دهد: شکی نیست در حال حاضر رقبا به آسانی در بازار تجارت کار می‌کنند و مشکلات عدیده ما را ندارند. همین که یک شریک تجاری به دلیل تعامل با ایران، با خطر تحریم و تبعات آن مواجه است، قاعدتاً ترجیح می‌دهد با رقبای ما کار کند و در این زمینه میدان برای آن‌ها باز و هموار است. البته در همین فضا بحث‌های تعرفه‌ای هم جایگاه خاصی دارد برای نمونه ما هنوز نتوانسته‌ایم از ظرفیت اوراسیا در حوزه صادرات به‌درستی استفاده کنیم و هنوز خبری از دریافت مزیت‌های ناشی از پیوستن به اوراسیا آن‌طور که باید، نیست و متأسفانه مشکلات تحریمی در تعاملات ما با کشورهای حوزه اوراسیا همچنان پابرجاست.
به گفته وی هرچند در بهار امسال شاهد بهبود تعاملات تجاری با روسیه به عنوان یکی از اعضای اصلی اوراسیا بوده‌ایم، اما هنوز جایگزین سوئیفت، برای تعاملات با ایران در حد قابل قبولی ایجاد نشده است. عضو هیئت نمایندگان اتاق ایران ادامه می‌دهد: وضعیت فعلی ما در تبادلات تجاری با چین هم به عنوان یکی از طرف‌های تجاری اصلی ایران، پاسخگو نیست و همچنان دشواری‌های زیادی در تجارت با چین داریم.
خالقی در پاسخ به این پرسش که با توجه به وقوع جنگ ۱۲ روزه و برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر نبود ثبات در منطقه طی ماه‌های آینده و نوسانی شدن تعاملات تجاری، صادرات کشور تا پایان سال به کدام سو متمایل می‌شود، می‌گوید: حملات اسرائیل در هفته آخر خرداد شروع شد و به طبع نمی‌توان نقش این وضعیت جنگی را در آمار فصل بهار حوزه تجارت پررنگ دانست، اما از شروع تیرماه تاکنون، وضعیت جنگی تا حدودی بر حوزه تجارت کشور اثرگذار بوده است و دست‌کم باید یک ماه زمان صرف شود تا صادرکنندگان بتوانند خودشان را در چنین فضای مبهمی پیدا کنند. بر این اساس اگر بنا باشد وضعیت نابسامان و پرابهام جنگی ادامه داشته باشد و به تعبیری تابع روند کاهشی تجارت در بهار باشیم، احتمال کاهش صادرات تا پایان سال، دور از انتظار نیست.
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت در ایران تأکید می‌کند: برای جلوگیری از تسریع این روند نامطلوب بازنگری در راهبردهای تجاری با تمرکز بر افزایش تولید و صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا به جای خام‌فروشی، حل موانع داخلی صادرات با اصلاح قوانین گمرکی، تسهیل بازگشت ارز و حمایت واقعی از صادرکنندگان، دیپلماسی اقتصادی فعال با کشورهای همسایه نه فقط از طریق دولت، بلکه با حضور بخش خصوصی و ایجاد مراکز تجاری مشترک و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها حیاتی است در غیر این صورت شاهد از دست دادن بازارهای سنتی به طور کامل خواهیم بود.
نظر شما