به بهانه انتشار این جلد از مجموعه اطلس تاریخی سادات ایران توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، با حجت‌الاسلام و المسلمین رسول سعیدی‌زاده، نویسنده این اثر به گفت و گو نشستیم:
ابتدا درباره مجموعه «اطلس تاریخی سادات ایران» و جلد مربوط به گیلان توضیح دهید.
کتاب اطلس تاریخی سادات ایران، یک مجموعه ۱۸ جلدی است که به بررسی تاریخ سادات ایران از آغاز ورود آن‌ها تا پایان قرن نهم هجری قمری می‌پردازد. جلد دوازدهم این مجموعه، به «سادات گیلان» اختصاص دارد که این استان یکی از مهم‌ترین کانون‌های حضور و استقرار سادات در ایران به‌شمار می‌آید.
این جلد از کتاب، چه بخش‌هایی را دربر می‌گیرد؟
این کتاب، یک اثر مستقل درباره علویان دیلم، گیلان و کانون‌های استقرار سادات، به‌ویژه فعالیت‌های سیاسی و خاندان‌های حکومتگر سادات مانند خاندان‌های ناصری و آل‌کیا در دیلمان و گیلان است.
همچنین چهره‌های علمی و سیاسی سادات گیلان معرفی شده‌اند و شش بقعه و مزار مشهور این استان نیز در کتاب بررسی شده است.
روش گردآوری اطلاعات چگونه بوده است؟
کار پژوهش، ترکیبی از مطالعه کتابخانه‌ای، پیمایش میدانی و تطبیق جغرافیای قدیم و جدید بوده است. برای بقاع متبرکه، بررسی‌های میدانی انجام دادیم، گمانه‌زنی درباره افراد مدفون صورت گرفت و سعی کردیم این مکان‌های باستانی را برای هر پژوهشگر و علاقه‌مند گیلانی، دقیق و مستند معرفی کنیم.
همچنین اعلام جغرافیای کهن را با جغرافیای جدید تطبیق داده‌ایم.
در تنظیم مطالب از چه الگویی استفاده شده است؟
سعی شده مطالب کتاب را به‌صورت ترتیب تاریخی و انسابی بنویسیم. یعنی هم‌زمان به جنبه‌های تاریخی، نسب‌شناسی، دینی و مذهبی خاندان‌ها پرداخته‌ایم. همچنین درباره نخستین ورود علویان به گیلان، استقرارشان و شخصیت‌های برجسته هر دوره گزارش داده‌ایم.
محتوای کتاب دقیقاً شامل چه فصل‌هایی است؟
کتاب با یک مقدمه و کلیات درباره مفاهیم تحقیق آغاز می‌شود و شامل چهار فصل و سه پیوست است که فصل اول، در مورد ورود علویان به منطقه دیلمان و گیلان و معرفی کانون‌های استقرار سادات، فصل دوم در خصوص فعالیت‌های سیاسی و خاندان‌های حکومتی سادات مانند آل‌کیا، فصل سوم درباره چهره‌های علمی و سیاسی سادات گیلان و فصل چهارم، به معرفی شش بقعه و مزار مهم، از جمله بقعه آقاسید جلال‌الدین اشرف، خواهر امام در رشت، امامزاده ابراهیم شَفت، بقعه سید خرم کیا لاهیجان، امامزاده هاشم رشت و عون بن علی ماسوله اشاره دارد.
جناب سعیدی‌زاده لطفا درباره پیوست‌های کتاب توضیح می‌دهید؟
در پیوست اول، نسب‌نامه‌های سادات گیلان را آورده‌ایم مانند سادات حسینی و سادات موسوی. برای هرکدام شجره‌نامه‌های مستقل ارائه کرده‌ایم. همچنین در بخش ضمیمه، نقشه‌های مهاجرت سادات از مدینه و کوفه به منطقه دیلمان و گیلان درج شده است.
این نقشه‌ها همچنین شامل مسیرهای مهاجرت سادات از مناطق مختلف مانند مازندران، مثل ساری به گیلان است.
در بخش مزارات به چه نکاتی اشاره کرده‌اید؟
در این کتاب، ۶۴ مزار سادات که در مناطق مختلف گیلان واقع‌اند، معرفی و تصاویرشان آورده شده است. از جمله شخصیت‌های شناخته‌شده سادات گیلان که در این اثر آورده شده‌اند می‌توان به «سید ابوطالب ظهیرالدین در روستای لاشیدان لاهیجان»، «سید محمد معروف به ابن داعی در رودسر»، «ابو الرضی کیسمی در آستانه اشرفیه»، «آرامگاه پیر شرفشاه گیلانی در روستای دارسرای رضوانشهر»، «مزار سلطان سید علی قاضی در روستای جیش‌آباد زنجان (هم‌مرز با گیلان)» و... و. اشاره کرد.
درباره شخصیت سلطان سید علی قاضی بیشتر توصیخ دهید.
وی از سادات موسوی و جد مشترک برخی از سادات موسوی شهرستان‌های رودبار، شفت، فومن، اصفهان و تهران است.
سید علی قاضی در قرن نهم هجری از ناحیه توس (مشهد) به جیش‌آباد در طارم زنجان مهاجرت کردند که با گیلان مرز مشترک دارد. شجره‌نامه ایشان و نسل‌شان در کتاب ثبت شده است.
سادات گیلان به چند گروه تقسیم می‌شوند؟
در گیلان چهار گروه اصلی از سادات وجود دارند؛ سادات حسنی که نخستین گروه مهاجر به گیلان بودند و در قرون ششم و هفتم هجری قمری، ازبین رفتند.
سادات حسینی، مانند خاندان آل‌کیا که تا سال ۱۰۰۰ قمری در گیلان حکومت داشتند و حتی پادشاهان آنان سکه به نام می‌زدند.
سادات موسوی که دو گروه هستند. اکثر سادات موسوی گیلان از نوادگان سید علی قاضی هستند که در بسیاری از شهرهای گیلان پراکنده‌اند و سادات رضوی، گروه جدیدتری هستند که حدود ۳۰۰ سال پیش وارد گیلان شدند و امروزه در مناطقی چون ضیابر، صومعه‌سرا و شهر رشت حضور دارند. البته درباره منشأ دقیق مهاجرت سادات رضوی به گیلان نیاز به پژوهش مستقلی هست.
تدوین این کتاب چه مدت به طول انجامید؟
این کتاب حاصل ۵ سال تلاش مستمر پژوهشی است. با همکاری گروهی از محققان، به‌ویژه دوستان محلی در استان گیلان، کار میدانی بسیار وسیعی انجام شد و اطلاعات دقیق و مستندی گردآوری شد.
نظر شما