در این گفت‌وگو سعی کردیم تا ابعاد مختلف سیاست آمریکا در ایران، اهداف حضور این کشور در منطقه و زمینه‌های وقوع کودتای ۲۸ مرداد را، مورد بررسی قرار دهیم.
آقای دکتر برای شروع لطفاً بفرمایید موضوع اصلی علم سیاست چیست و قدرت چگونه در جوامع شکل می‌گیرد؟
هر علمی یک موضوع دارد و موضوع علم سیاست، قدرت است. دولت‌ها در تاریخ به شیوه‌های مختلفی چون کودتا، انقلاب، وراثت یا دموکراسی شکل گرفته‌اند و برای حفظ و توسعه قدرت، ابزارهای گوناگونی به کار می‌گیرند.
اهداف آمریکا از حضور در خلیج فارس و منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اهداف آمریکا را می‌توان در دو دسته کلی ژئوپلیتیکی و اقتصادی بررسی کرد. نخست، از منظر ژئوپلیتیکی، آمریکا به دنبال حفظ نفوذ خود، ایجاد توازن قوا در برابر چین و روسیه، مقابله با نفوذ ایران و همچنین حفاظت از متحدان منطقه‌ای‌اش به‌ویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است و دیگری از منظر اقتصادی نیز، تأمین امنیت انرژی و خطوط انتقال نفت و گاز، و همچنین حفاظت از سرمایه‌گذاری‌هایش در منطقه از مهم‌ترین اهداف حضور نظامی آمریکا به‌شمار می‌رود.
برخی بر این باورند که دشمنی آمریکا با ایران پس از تسخیر لانه جاسوسی آغاز شد. شما چه نظری دارید؟
به نظر من نمی‌توان انقلاب دوم (تسخیر لانه جاسوسی) را آغاز دشمنی تاریخی آمریکا با ایران دانست. اگر نگاهی به قرن اخیر بیندازیم، می‌بینیم که آمریکا دو مرحله را طی کرده است، مرحله اول، در دوره انزواست، آمریکا سیاست کناره‌گیری در روابط بین‌الملل را دنبال می‌کرد و روابطش با ایران عادی بود.
اما در دوران جنگ جهانی دوم، آمریکا از سیاست انزوا فاصله گرفت و فعالانه وارد صحنه شد تا جای استعمارگران کهنه‌کاری چون انگلیس و شوروی را بگیرد. از همین دوره بود که دخالت آمریکا در امور داخلی ایران آغاز شد.
کودتای ۲۸ مرداد چه زمینه‌ها و دلایلی داشت؟
مهم‌ترین عامل، موضوع ملی شدن صنعت نفت ایران بود. دکتر مصدق با ملی کردن نفت، منافع بریتانیا و آمریکا را به خطر انداخت و همین موضوع موجب تقابل آن‌ها با ایران شد. علاوه بر این، اختلافات سیاسی و اجتماعی داخلی نیز شرایط را برای کودتا آماده کرد. آمریکا و انگلستان با بهره‌گیری از عوامل داخلی و کمک‌های مالی و اطلاعاتی، کودتا را طراحی و اجرا کردند.
ابتدا تلاش کردند از طریق فرمان شاه، مصدق را برکنار کنند اما این اقدام ناکام ماند. سپس کودتای نظامی آغاز شد و با تصرف مراکز حساس، مصدق سرنگون شد و دولت جدید به ریاست سرلشکر فضل‌الله زاهدی روی کار آمد.
پس از کودتا، سیاست‌های آمریکا در ایران چه بود؟
پس از کودتای ۲۸ مرداد، سرعت نفوذ آمریکا در بخش‌های امنیتی و نظامی ایران بیشتر شد. تشکیل ساواک مهم‌ترین اقدام در این مسیر بود. آمریکا همچنین از گروه‌های تجزیه‌طلب حمایت کرد تا انقلاب اسلامی را شکست دهد. بعد از پیروزی انقلاب، برای ضربه زدن به جمهوری اسلامی، از صدام در جنگ تحمیلی پشتیبانی کرد، از منافقین حمایت همه‌جانبه داشت، ایران را تحریم کرد و حتی در برخی موارد دست به اقدام نظامی زد.
اگر بخواهیم جمع‌بندی داشته باشیم، نقش آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد را چگونه توصیف می‌کنید؟
کودتای ۲۸ مرداد نقطه عطف دخالت مستقیم آمریکا در ایران بود. این رویداد نشان داد آمریکا برای منافعش از هیچ اقدامی، حتی سرنگونی یک دولت قانونی، دریغ نمی‌کند. پس از آن نیز این سیاست تداوم یافت و در قالب‌های مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و نظامی ادامه پیدا کرد.
نظر شما