در دنیای پرهیاهوی امروز که انسان بیش از هر زمان دیگری نیازمند آرامش، هدایت و راه‌گشایی است، سیره نبوی چون نوری درخشان، مسیر زندگی را روشن می‌کند و راهی برای عبور از تاریکی‌ها و رسیدن به سعادت نشان می‌دهد. برای غواصی در اقیانوس بیکران این سیره نورانی و کشف گوهرهای ناب آن، افتخار داشتیم با حجت‌الاسلام والمسلمین محسن اکبری شاهرودی، استاد گرانقدر حوزه و پژوهشگر ارجمند دینی به گفت‌وگو بپردازیم. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل این همنشینی پربار است؛ دعوتی است به تأمل در ابعاد بیکران رحمت، عقلانیت و عدالت نبوی، تا چراغ راهی باشد برای زیستی سرشار از معنا و آرامش در دنیای پرچالش امروز.
«اسوه حسنه» الگوی جاودان بشریت
حجت‌الاسلام والمسلمین اکبری با اشاره به جایگاه پیامبر اکرم(ص) به عنوان «اسوه حسنه» و ابعاد آن می‌گوید: قرآن کریم با معرفی پیامبر اکرم(ص) به عنوان «اسوه حسنه»، نه تنها آن حضرت را الگویی برای مسلمانان، بلکه برای تمام بشریت معرفی می‌کند. این الگو بودن در ابعاد گوناگون اخلاقی، اجتماعی و فردی تجلی می‌یابد. پیامبر(ص) در اوج قدرت، فروتن‌ترین انسان بود و در برخورد با دشمنان خود نیز مادامی که امید اصلاح می‌رفت، کرامت و بزرگواری را سرلوحه قرار می‌داد. ایشان در عدالت‌خواهی چنان بی‌پروا بودند که حتی در برابر نزدیکان خود نیز از حق نمی‌گذشت. رأفت و مهربانی آن حضرت شامل حال همه، حتی کودکان و حیوانات می‌شد. این ویژگی‌های متعالی، از ایشان شخصیتی فراتر از زمان و مکان می‌سازد که می‌تواند الهام‌بخش هر انسانی در هر عصری باشد؛ چرا که اصول اخلاقی و انسانی، جاودانه و جهانشمول‌اند.
ایشان با بیان ضرورت و راهکارهای معرفی پیامبر(ص) به عنوان بهترین الگو به نسل جوان در دنیای امروز، اظهار می‌کند: معرفی پیامبر(ص) به نسل جوان، نیازمند رویکردی نوآورانه و جذاب است. باید سیره نبوی را نه در قالب خشک و کلیشه‌ای، بلکه با تمرکز بر داستان‌های زندگی‌ساز ایشان و آراستن عملی به فضائل اخلاقیشان به تصویر بکشیم. نشان دادن ابعاد انسانی، مهربانی، عدالت‌خواهی و شجاعت پیامبر(ص) در مواجهه با چالش‌ها می‌تواند برای جوانان ملموس و الهام‌بخش باشد. استفاده از ابزارهای نوین رسانه‌ای و هنری برای روایت سیره ایشان مؤثر است. همچنین معرفی الگوهای موفق معاصر که با الهام از سیره نبوی زندگی کرده‌اند، می‌تواند جذابیت این الگو را مضاعف کند. مهم این است که جوانان احساس کنند پیامبر(ص) شخصیتی قابل دسترسی و در متن زندگی روزمره آن‌هاست، نه صرفاً یک شخصیت دور از دسترس.
پیامبر رحمت و چالش‌های امروز
این کارشناس دینی در ادامه با اشاره به معنای عنوان «رحمة للعالمین» و ظرفیت سیره و آموزه‌های پیامبر(ص) برای پاسخ‌گویی به مشکلات و چالش‌های جهانی امروز، توضیح می‌دهد: رحمة للعالمین به معنای رحمتی فراگیر برای تمام موجودات عالم است، نه فقط انسان‌ها. این عنوان نشان می‌دهد رسالت پیامبر(ص) محدود به یک گروه یا زمان خاص نیست، بلکه هدفش سعادت تمام بشریت است. سیره و آموزه‌های ایشان راه‌گشای بسیاری از مشکلات امروز جهان است. در مواجهه با جنگ و خشونت، پیامبر(ص) صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز را توصیه می‌کرد. برای مبارزه با تبعیض، برابری انسان‌ها را فارغ از رنگ و نژاد و طبقه، رکن اصلی می‌دانست. ایشان در بحران‌های زیست محیطی بر رعایت حقوق حیوانات و حفظ طبیعت تأکید داشت و در نهایت برای رفع شکاف طبقاتی، بر عدالت اجتماعی، انفاق و دست‌گیری از نیازمندان اصرار می‌ورزید. آری، سیره نبوی چراغ راهی است برای ساختن دنیایی عادلانه‌تر و بهتر.
عقلانیت نبوی؛ راهی برای رهایی از افراط و تفریط
ایشان در تشریح تأکید پیامبر اکرم(ص) بر تفکر، علم‌آموزی و دوری از خرافات، خاطرنشان می‌کند: پیامبر اکرم(ص) از همان آغاز رسالت، بر تفکر و تعقل تأکید فراوانی داشت و همواره مسلمانان را به تدبر در آیات الهی و پدیده‌های آفرینش تشویق می‌کرد. ایشان علم‌آموزی را فریضه‌ای بر هر مسلمان می‌دانست. این تأکید بر علم و عقل، در مقابل خرافات و جهل‌گرایی جاهلیت قرار داشت. پیامبر(ص) با قاطعیت با هر گونه باور و عمل خرافی مبارزه می‌کرد و معیار حق را نه بر اساس سنت‌های غلط اجداد، بلکه بر پایه منطق و استدلال و وحی الهی قرار می‌داد. سیره ایشان، نمونه‌ای بارز از عقلانیت و حکمت بود که راه را برای پیشرفت و تعالی فکری مسلمانان هموار کرد.
اما در عصر حاضر که جامعه بشری با چالش‌های فکری و رفتاری متعددی مواجه است و از یک سو شاهد افراط‌گرایی و تصلب فکری و از سوی دیگر بی‌بندوباری و رهاشدگی اخلاقی هستیم، سیره عقلانی و اعتدالی پیامبر اکرم(ص) چه راهکار عملی و جامعی برای برون‌رفت از این دوقطبی و دستیابی به یک زیست متعادل و سعادتمند ارائه می‌دهد؟
حجت‌الاسلام اکبری در تبیین این موضوع مهم پاسخ می‌دهد: پیامبر رحمت(ص) در همه امور، از عبادات گرفته تا روابط اجتماعی، راه میانه را برمی‌گزید و از هر گونه افراط و تفریط دوری می‌کرد. پیامبر(ص) نه زاهدانی را که از دنیا روی می‌گرداندند تأیید می‌کرد و نه کسانی را که غرق در شهوات می‌شدند. بلکه به پیروان خود می‌آموخت دنیا را وسیله‌ای برای آخرت بدانند و با حفظ حد و مرزهای الهی، از نعمت‌های آن بهره‌مند شوند. این اعتدال به مسلمانان امکان می‌دهد در عین پایبندی به اصول دینی، با نیازهای زمانه خود نیز همراه شوند و از انحراف به سوی هر یک از دو قطب افراط و تفریط جلوگیری کنند.
جامعه فاضله بر پایه آموزه‌های نبوی
این استاد حوزه در ادامه و در پاسخ به این پرسش محوری که پیامبر اکرم(ص) چگونه توانست از یک جامعه متفرق و جاهلی، یک امت واحد و متمدن بسازد، یادآور می‌شود: پیامبر اکرم(ص) با حکمت و درایت بی‌نظیر خود، از یک جامعه متفرق، یک امت واحد و متمدن ساخت. راز این موفقیت در چند نکته کلیدی نهفته بود؛ نخست تکیه بر توحید و نفی هر گونه شرک که بنیان‌های جامعه جاهلی را در هم شکست. دوم ایجاد اخوت اسلامی میان مهاجرین و انصار که تعصبات قبیله‌ای را به همبستگی ایمانی تبدیل کرد. سوم وضع قوانینی عادلانه که حقوق همه افراد را، فارغ از موقعیت اجتماعی تضمین می‌کرد. چهارم ترویج علم و مبارزه با جهل که راه را برای پیشرفت فکری و فرهنگی هموار کرد. ایشان با الگو قرار دادن خود در تمام ابعاد زندگی، جامعه را به سوی فضیلت، عدالت و همبستگی سوق داد.
ایشان خاطرنشان می‌کند: درس‌های نبوی برای عدالت اجتماعی، حقوق شهروندی، برابری، اخوت و همبستگی در جامعه امروز ما کاربردی و حیاتی است. پیامبر(ص) با نفی هر گونه تبعیض نژادی و طبقاتی، برابری انسان‌ها را اصل قرار داد و فرمود: «هیچ عربی بر عجم و هیچ عجمی بر عرب، هیچ سفیدی بر سیاه و هیچ سیاهی بر سفیدی برتری ندارد، مگر به تقوا». حقوق شهروندی در میثاق مدینه به روشنی تضمین شد و اخوت و همبستگی، ستون فقرات جامعه نبوی بود. برای ساختن جامعه‌ای عادلانه‌تر و انسانی‌تر باید این اصول را در زندگی فردی و اجتماعی خود پیاده کنیم: مبارزه با ظلم و فساد، دفاع از حقوق مظلومان، ایجاد فرصت‌های برابر برای همه و ترویج روحیه همدلی و برادری میان اقشار مختلف جامعه.
حجت‌الاسلام اکبری در پایان و در توضیح چگونگی زنده نگه داشتن سیره نبوی در زندگی فردی و اجتماعی تصریح می‌کند: برای اینکه سیره پیامبر اکرم(ص) صرفاً یک تاریخ نباشد و به چراغ راهی در زندگی روزمره ما تبدیل شود، باید از مرحله شناخت صرف فراتر رفته و به زیستن آن در عمل بپردازیم. در بُعد فردی، گام نخست شناخت عمیق و صحیح سیره ایشان است؛ نه صرفاً با خواندن روایات، بلکه با تفکر و تأمل در حکمت نهفته در آموزه‌ها و رفتارشان. سپس، این شناخت باید به الگوبرداری عملی از اخلاق و فضائل نبوی در تعاملات روزمره ما، از مهربانی با خانواده و دوستان گرفته تا راست‌گویی، امانتداری و دوری از غیبت و تهمت منجر شود. در بُعد اجتماعی نیز، احیای سنت‌های نیکوی نبوی در جامعه مانند صله رحم، دست‌گیری از نیازمندان و امر به معروف و نهی از منکر با حکمت و همچنین ترویج فعال ارزش‌های نبوی در تربیت فرزندان و نسل جوان از اهمیت بالایی برخوردار است. تحقق این اهداف مستلزم نقش‌آفرینی حیاتی و مکمل نهادهای مختلف است: خانواده‌ها به عنوان نخستین بستر با الگوسازی عملی؛ مدارس با گنجاندن درس‌های زندگی‌ساز و معرفی ابعاد شخصیتی ایشان؛ رسانه‌ها با تولید محتوای جذاب، متنوع و ملموس برای عموم و نهادهای دینی با برگزاری برنامه‌های آموزشی عملی و آراستن خود به سیره نبوی، جامعه را به سوی زندگی نبوی هدایت کنند. تنها با این رویکرد جامع و هم‌افزاست که سیره ایشان نه تنها زنده می‌ماند، بلکه به چراغ راهی برای سعادت ما در دنیا و آخرت تبدیل خواهد شد.
نظر شما