اولاً خدای تبارک و تعالی تعبیری که از پیامبر(ص) در قرآن کریم می‌فرماید این است که «وَ إِنَّکَ لَعَلی‏ خُلُقٍ عَظیمٍ» تو دارای خلق عظیم هستی. این بسیار مهم است خداوندی که تمام آسمان‌ها، زمین و... در نزد او اصلاً چیزی به ‌شمار نمی‌آید از اخلاق پیامبر(ص) تعبیر به عظیم می‌کند. در قرآن، موضوع اخلاق رسول خدا(ص) خیلی مورد توجه قرار گرفته، در سوره آل‌عمران می‌فرماید: «وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ» تو اگر غلیظ القلب بودی مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند. مردم وقتی کنار رسول خدا(ص) می‌نشستند یک آرامش خاصی را احساس می‌کردند، رسول خدا(ص) به عنوان یک دلسوز، یک پدر و یک همراه با مردم زندگی می‌کرد. به‌ طوری که هر کسی هر گرفتاری داشت به‌راحتی خدمت رسول خدا(ص) می‌آمد تا حدی که رفت و آمد به خانه پیامبر(ص) آن قدر زیاد شد که آیه نازل گردید وقتی می‌خواهید وارد شوید آداب و شرایط خاصی را رعایت کنید. بالاخره زن‌های پیامبر(ص) در خانه هستند. از این قضیه معلوم می‌شود که چگونه مردم به راحتی خدمت رسول خدا(ص) می‌رسیدند.
در سوره مبارکه مؤمنون خدای تبارک و تعالی به رسول خود می‌فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتی هِی أَحْسَنُ السَّیئَةَ». یکی از نکات بسیار مهم اخلاقی که رسول خدا(ص) رعایت می‌کرد این بود که بدی را با بدی جواب نمی‌داد، بلکه به دستور خدای تبارک و تعالی بدی را با خوبی جواب می‌داد.
این همه مردم رسول خدا(ص) را مسخره کردند و مورد اذیت و آزار و اهانت قرار دادند، به ‌طوری که تاریخ پر از این قضایاست، اما رسول خدا(ص) نسبت به آن‌ها هیچ تندروی و تندخویی نکرد.
بعضی از اصحاب رسول خدا(ص) به ایشان عرض کردند این افراد را نفرین کنید، کما اینکه انبیای گذشته گاهی اوقات امت خود یا اشخاص خاصی را نفرین می‌کردند، پیامبر(ص) فرمود: «إنی لم ابعث لعّانا» من رحمةٌ للعالمین هستم و لعّان مبعوث نشده‌ام. به‌ هیچ وجه کسی را لعن نمی‌کنم، نفرین یعنی این افراد از رحمت خدا دور باشند. در حالی که پیامبر(ص) ما تمام تلاشش این بود که مردم به خدا نزدیک شده و اهل‌ بهشت باشند. زندگی بسیار خوب، معنوی، اسلامی و انسانی داشته باشند.
این قضیه اوج اخلاق رسول خدا(ص) را نشان می‌دهد، همچنان که یک روز رسول خدا(ص) نشسته بود، جنازه‌ای را از جلو ایشان عبور دادند، رسول خدا(ص) به احترام آن جنازه ایستاد، یکی از اصحاب رسول خدا(ص) عرض کرد: یا رسول الله(ص) این کسی که تشییعش می‌کنند مسیحی است و مسلمان نیست، فرمود: مسلمان نباشد، او هم یک انسان مثل من و شماست. این احترامی است که رسول خدا(ص) برای انسانیت قائل بود. این آیه سوره مؤمنون یکی از اصول اخلاقی است که خدا به رسول گرامی خود فرمود و آن حضرت هم آن را مورد عمل قرار داد. «إدفع بالتی هی احسن السیئة»، رسول ‌خدا(ص) با دشمن‌ترین افراد هم با مدارا و خوبی برخورد می‌کرد. این طور نبود که انتقام بگیرد.
ما وقتی دستورات پیامبر اکرم(ص) به سربازانش در جنگ‌ها را ملاحظه کنیم قوی‌ترین قوانین برجسته‌ دنیا به این دستورات نمی‌رسد.
پیامبر به فرمانده‌ها و سربازان خودش می‌فرمود: مبادا زن‌ها را مورد اذیت قرار بدهید، مبادا کودکان را هدف قرار بدهید، مبادا پیرمردها و مریض‌ها و پیرزن‌ها را مورد هدف قرار بدهید.
حتی روایتی است که مردم دنیا امروز باید با آن آشنا شوند تا بفهمند پیامبر(ص) ما چگونه مظهر رحمانیت و رحیمیت خداوند تبارک و تعالی و مظهر رحمت او است. فرمود: اگر هنگام جنگ، کفار در یک شهری جمع شدند و شما می‌توانید از یک طریقی آبی که وارد آن شهر می‌شود را مسموم کنید تا تمام این کفار از مرد و زن و جنگجو و غیره از بین بروند، حق انجام این کار را ندارید. «نهی عن یلقی السم فی بلاد المشرکین». بعضی از فقهای ما مثل صاحب جواهر علیه الرحمه در مورد این روایت فرموده‌اند از روایت استفاده می‌شود که حتی در صورت اضطرار هم نباید این کار را کرد.
رفتار پیامبر(ص) با کودکان و اهتمامشان در رفع حوائج مردم مثال‌زدنی است. رسول خدا(ص) خودش به‌ عنوان یک محور در رفع حوائج روزانه مردم بوده است.
یکی از جمله‌های ماندگار مرجع بزرگ آیت‌الله العظمی حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی (رضوان الله تعالی علیه) به یکی از مسئولان دولتی که به دیدن ایشان آمده بود، این بود: من در اسلام خیلی مطالعه کردم، درس‌ها دادم، (تألیفات ایشان افزون بر ۱۰۰جلد کتاب است که بخش عمده‌ آن کتاب‌های اجتهادی و استدلالی است) ولی این را بدان که شما واجبات را انجام بده و مستحبات را کنار بگذار و فقط به مردم خدمت کن و رفع حوائج مردم را در نظر داشته باش و اگر قیامت هم از تو سؤال کردند ـ با این جرئت و استحکام ـ بگو فاضل این حرف را زده است.
شاید در کلمات امام خمینی(ره) هم شبیه به این کلام باشد. والد ما می‌فرمود فکر نمی‌کنم در میان مستحبات بالاتر از خدمت به مردم چیز دیگری داشته باشیم. این بیان اولاً عظمت دین ما را می‌رساند که دین می‌گوید رفع حوائج مردم، رسیدگی به نیازها و حل گرفتاری‌های آن‌ها و برداشتن‌ غم و غصه از دل یک مؤمن از صدها رکعت نماز مستحبی و رفتن به حج و زیارت اعتاب مقدسه بالاتر است. ما در این مورد روایت‌های فراوانی داریم.
مطلبی که ایشان فرموده کاملاً در متون دینی ما قابل استدلال است، منتها ایشان لبّش را به این صورت شفاف بیان فرمود. خود ایشان هم واقعاً همین طور بود. مردم عزیز ما می‌دانند ایشان گره‌گشایی از کار مردم فراوان داشت و الان افرادی هستند که می‌گویند اگر کمک پدر شما نبود زندگی ما از بین رفته بود. مثلاً یک روش ایشان این بود که توسط ایشان در ماه‌های رمضان چندین تُن برنج و روغن میان فقرا توزیع می‌شد و خدا را شکر می‌کنیم که این روش هنوز ادامه دارد.
یکسری از کارهای خیر را ایشان پایه‌گذاری کرد مثل جهاد مدرسه‌سازی که این نهاد با نامه‌ای که ایشان به امام(ره) نوشت آغاز شد چون خبردار شد در نیروگاه قم یک دبستانی وجود دارد که بچه‌ها در سه شیفت به آنجا می‌روند. ایشان منقلب شده و پیگیر تأسیس جهاد مدرسه‌سازی می‌شود.
این‌ها رشحه‌ بسیار بسیار ناچیز از آن عظمت اخلاق رسول خدا(ص) و ائمه طاهرین(ع) است. اگر این سجایا در مراجع ما وجود دارد همه را از پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و از دین گرفته‌اند. واقعاً دین اسلام به مردم خیلی بها می‌دهد و برای مردم کرامت بسیاری قائل است، تا حدی که دستور می‌دهد هنگام کمک به گرفتاران سعی کنید به صورت آن‌ها نگاه نکنید، مبادا خجالت بکشند.