دنیا

لغت شناسان لفظ دنیا را از ریشه "دنو" گرفتند و برای آن چند معنا ذکر کردند، از جمله، نزدیکی ) ابن فارس ١٤٠٤، ج ٢: ٣٠٣( نزدیکی به زمان حال)طوسی جز٤: ٤٤٧( نزدیکی به ساکنان زمین) ابن اثیر جزری ١٣٦٧؛ ج ٢ : ١٣٧(، نزدیکی به امور جسمانی و لذات، نزدیکی با حکم و علم ) راغب اصفهانی ١٤١٢ : ١٧٢ ( جهانی که در آن هستیم ، عالم مادی، این جهان، عالم حاضر، مقابل آخرت، کره زمین ) معین ١٣٧٥ ؛ جلد ٢، : ١٥٦٦( اما عده ای دیگر، دنیا را از ریشه دنائت گرفته اند و آن را به معنای پست تردانسته اند ) ابن فارس ١٤٠٤ ج ٢ : ٣٠٣( در مقابل بهتر) راغب اصفهانی ١٤١٢ : ١٧٢(چیزی که انسان را از خدا باز میدارد) معین ؛ ١٣٧٥، ج ٢ : ١٥٦٦(

در اصطلاح علم اخلاق ، تعریف دنیا ، نسبی است؛ بدین معنا که حقیقت و اصل دنیا زمین و هر شئ زمینی است که از آن به جهان مادی یا گیتی تعبیر می شود و دنیا در مقایسه بابندگان به معنای وابستگی های پیش از مرگ است که وسیله بهره و لذت برای آدمی است.(نراقی ج2 ص 13-14)

از دیدگاه قرآن ، دنیا در برابر آخرت ، اسم برای زندگی در این جهان است که قرآن آن را با عنوان ظاهر زندگی ( روم:7) زندگی نزدیک تر(اعراف:169) و حیات زودگذر(اسراء:18) می شناساند.

واژه دنیا در قرآن 115بار در 111 آیه بکار رفته است که در همه موارد به معنای زندگی پیش از مرگ است مگر در 4 مورد که در یک مورد صفت عدوه (حاشیه و کنار بیابان ) (انفال:42) و در سه مورد دیگر وصف آسمان است ( صافات:6؛فصلت:12؛ملک:5) (قرشی 1371ج2ص 362-363؛ روحانی 1366ج2ص732)

در فلسفه نامیدن دنیا به این نام ،درروایتی از امیر مومنان علی)ع ) پرسیده شد، چرا دنیا را دنیا نامیده اند و آخرت را اخرت می گویند؟ حضرت فرمود : «دنیا دنیا نامیده شده است، چون به هر چیزی بسیار نزدیک است» .)مجلسی، ١٤٠٣ ج ٥٤ : ٣٥٥(

در روایت دیگری از پیغمبراکرم)ص( نیز این سوال مطرح شده است ، فرمود : «چون دنیا پست و حقیر است») مجلسی ١٤٠٣؛ ج ٥٤: ٣٥٦(

امام خمینی نیز در تعریف دنیا گفته است:«دنیای هر کس همان آمال اوست،... دنیا همان است که پیش شماست خود شما وقتی توجه به نفستان دارید خودتان دنیایید . اما از شمس و قمر و طبیعت هیچ تکذیب نشده است، از اینها تعریف شده است، اینها مظاهر}خلقت{ خداست» ) خمینی ١٣٨٨ تفسیر سوره حمد؛ 127و(128ایشان در ادامه ، نظر مرحوم مجلسی در باره دنیای مذموم را اینگونه نقل نموده است : «دنیای نکوهیده مرکب است از اموری که انسان را باز دارد از اطاعت خداوند و دوستی او و تحصیل آخرت، پس دنیا و آخرت با هم متقابلند، هرچه باعث رضای خدای سبحان و قرب او شود از آخرت است گرچه به ظاهر از دنیا باشد، مثل تجارت و زراعت و صنعتی که مقصود از آنها معیشت عیال باشد برای اطاعت امر خدا، صرف کردن آنها در مصارف خیریه، کمک کردن به محتاجان و صدقات، اینها همه از آخرت است، گرچه مردم آن را ازدنیا دانند، ریاضت های ساختگی و کارهای ریاکارانه گرچه با تزهّد وانواع مشقّت باشد از دنیاست، زیرا سبب دوری از خدا شود و قرب به سوی اونیاورد مثل اعمال کفار و مخالفان» ) خمینی ١٣٨٨، چهل حدیث ص 120؛مجلسی،1403،ج7:63)

دنیاگرایی

دنیا گرایی که در آموزه های دینی مطرح شده است و پیامد خطرناکی نیز برای آن بیان شده است، به معنای ترجیح دادن دنیا و لذایذ آن بر آخرت است، بر همین اساس، در قرآن، برتری دادن زندگی دنیا بر آخرت، یکی از اوصاف انسان های کفر پیشه شمرده شده است) ابراهیم :٣( و درجای دیگر، همین خصلت منشأ ارتداد عده ای از مومنان مطرح شده است) نحل:106)

اما اگر انسان برای امور معیشتی خود و خدمت به محرومان جامعه و انجام کارهای خیر همچون انفاق ،احسان اطعام وقرض دادن به نیازمندان، تلاش کند در حدی که به انجام اعمال عبادی او ضرر نرساند، نه این که هیچ اشکالی نداری بلکه مورد تشویق و ترغیب خداوندو اولیاء دین قرار گرفته است) بقره : ٢٦٢؛ نساء :٣٩؛ رعد :٢٢؛ فاطر:٢٩؛ حدید: ٧ و ١١؛ نحل: ١٢٨؛ ذاریات ١٦؛ بقره ١١٢؛ بقره ٢٤٥( و حتی انجام بسیاری از توصیه های دینی در تسریع و سبقت گرفتن در کارهای خیر ،مشروط به داشتن امکانات دنیایی است، بر همین اساس وقتی شخصی به امام صادق)ع( عرض می کند که ما دنیا را می طلبیم و دوست داریم که به ما رو آورد فرمود:« می خواهی با آن چه کنی ؟ عرض کرد خود و عائله ام از آن منتفع شویم و به آن صله رحم و تصدق کنیم و حج و عمره به جا آوریم ؛فرمود: این طلبِ دنیا نیست، طلب آخرت است»( کلینی 14.7 ، ج5 :72)

‏ امیر مؤمنان علی )ع( نیزدر تعریف چنین دنیایی که وسیله آخرت طلبی است فرمود : «همانا دنیا سرای راستی برای راستگویان و خانه تندرستی برای دنیا شناسان و خانه بی نیازی برای توشه گیران و خانه پند برای پند آموزان است، دنیا سجده گاه دوستان خداو نمازگاه فرشتگان الهی و فرودگاه وحی خدا و جایگاه تجارت دوستان خداست که در آن رحمت خدا را به دست آورده و بهشت را سود می‌برند») نهج البلاغه، حکمت ١٣١(

لذا در قرآن نیز در بهره برداری از نعمت های دنیوی سفارش شده است که در آنچه خدا به تو داده سرای آخرت را بطلب و بهره ات را از دنیا فراموش نکن) قصص:٧٧)

در سیره عملی اهل بیت (ع) نیز فعالیت های اقتصادی و کسب روزی حلال مور توجه قرار گرفته و خود آن حضرات در کنار عبادت برای به دست آوردن رزق حلال کار میکردند، در سیره امام صادق( ع) آمده است که شخصی به نام فضل بن ابی قرّه وارد منزل امام صادق )ع (می شود و می بیند که امام مشغول کار کردن در باغچه منزل است فضل گوید :به امام عرض کردم فدایت شوم اجازه دهید من و یا غلامان شما این کار را انجام دهیم امام فرمود: «نه من باید خودم انجام دهم چون دوست دارم خداوند مرا در حال کار ببیند که روزی حلال را با زحمت به دست می‌آورم»)ابن بابویه ١٤١٣، ج ٣(163:

با توجه به مطالب یاد شده، مقصود از دنیای مذموم که به عنوان منشاء انحراف و لغزش ها معرفی شده، آن است که انسان با غفلت از اینکه دنیا تنها یکی از مراحل حیات وی میباشد نه همه آن، دنیا را منزل، معبود، معشوق و فرمانده زندگی خود قرار دهد و عبد و اسیر مرکب و نیروی تحت فرمان دنیا گردد و به گونه ای تعلق خاطر و وابستگی به دنیا پیدا کند که ملاک و معیار او در همه صحنه های زندگی ،منفعت دنیوی و مادی باشد . به دگرسخن، دنیایی مذموم است، که مقابل آخرت و در تضاد با آن باشد و پرداختن به آن ،غفلت یا تغافل از حیات ابدی را به دنبال داشته باشد . اما هرگاه دنیا تجارتخانه و بازار مزرعه و محل کشت و کار، ممر و جاده ای به سوی ابدیت انسان و فرصتی تلقی شود که می توان از حیات همراه با سعادت انسانی را تضمین کند، بهترین نعمت خداست و اصلا آخرت را در همین دنیا و به وسیله فرصت و امکانات موجود در آن می توان ساخت لذا پس از سپری شدن دنیاو در صحنه قیامت و زمان برداشت حاصل و در یوم الحسرة ،غالب انسان ها حسرت و افسوس از دست دادن دنیا را می خورند که چرا از این فرصت و نعمت بزرگ استفاده و بهره بیشتری نبردند، حاصل آنکه به فرموده پیامبر خدا(ص) :«این دنیاست که برای انسان خلق شده است و انسان نیز برای آخرت آفریده شده است »ابن ابی فراس، 1410 ج1).