به گزارش قدس خراسان، خراسان جنوبی با وجود تولید بالای زرشک، عناب و زعفران، به دلیل خام‌فروشی، ضعف صنایع تبدیلی و نبود گمرک تخصصی، سهم کمی از ارزش محصولات خود دارد و سود اصلی به واسطه‌ها و دیگر استان‌ها می‌رسد.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان جنوبی در گفت‌وگو با خبرنگار ما در این باره عنوان می‌کند: این استان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زرشک در جهان، با سهمی نزدیک به ۹۹ درصد از تولید جهانی زرشک بی‌دانه، جایگاه بی‌بدیلی در بخش کشاورزی کشور دارد و میزان تولید سالانه زرشک خشک در استان حدود ۲۶هزار تُن برآورد می‌شود و نزدیک به ۳۸هزار خانوار به طور مستقیم از این محصول کسب درآمد می‌کنند. تولید عناب خشک نیز حدود ۱۱هزار تن گزارش شده که اغلب بهره‌برداران آن با زرشک‌کاران همپوشانی دارند و تنها ۲ تا ۳ هزار خانوار فقط به کشت عناب مشغول‌اند. همچنین استان از نظر تولید زعفران در کشور، رتبه دوم را از نظر کمّی و رتبه نخست را از نظر کیفی دارد.
خام‌فروشی؛ بزرگ‌ترین چالش کشاورزان استان
احسان بیکی می‌گوید: با وجود ظرفیت‌های قابل توجه، زنجیره ارزش زرشک و عناب در خراسان جنوبی با چالش‌های جدی مواجه است. یکی از مشکلات اساسی، خام‌فروشی محصولات و خروج فراوری از استان است که موجب می‌شود تنها بخش اندکی از ارزش افزوده در استان باقی بماند و سود اصلی نصیب واسطه‌ها و استان‌های دیگر شود. به طور نمونه در فصل برداشت، محصول زرشک خشک در سال گذشته با قیمت حدود ۱۰۰هزار تومان به ازای هر کیلو از کشاورزان خریداری شد در حالی که در ادامه سال قیمت بازار به حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان رسید. این تفاوت قیمتی سبب شده سود ناشی از افزایش قیمت به جیب دلالان برود و سهم کشاورزان ناچیز باشد ضمن آنکه توان محدود نهادهایی مانند تعاون روستایی و صندوق‌های حمایت نیز موجب شده امکان خرید کامل محصول از کشاورزان وجود نداشته باشد و بخش عمده محصول به دست واسطه‌ها برسد.
غفلت از صنایع تبدیلی
وی به کمبود صنایع تبدیلی در خراسان جنوبی اشاره می‌کند و می‌افزاید: در حوزه صنایع تبدیلی، ظرفیت‌های مهمی در استان وجود دارد. اگرچه تاکنون بیشتر فعالیت‌ها در زمینه خشک کردن و بسته‌بندی متمرکز بوده؛ اما امکان تولید محصولاتی همچون کنسانتره، مربا و مارمالاد وجود دارد که می‌تواند سهم بیشتری از بازار را جذب و ارزش افزوده بالاتری ایجاد کند. تولید کنسانتره زرشک در استان آغاز شده؛ اما هنوز سهم محدودی از بازار دارد. توسعه این صنایع نیازمند تزریق سرمایه ثابت و سرمایه در گردش است. چنانچه صنایع تبدیلی تقویت شوند، می‌توانند افزون بر خرید مستقیم محصول از کشاورزان، محصولات جدیدی را تولید کنند که در بازارهای جهانی رقیب چندانی ندارند و به افزایش صادرات و سودآوری کمک کنند.
رئیس اتحادیه زرشک، زعفران و عناب خراسان جنوبی کمبود اعتبارات و بروکراسی اداری را از دیگر موانع جدی توسعه محصولات خاص خراسان جنوبی معرفی و اظهار می‌کند: سهم خراسان جنوبی از اعتبارات بخش کشاورزی کشور اندک است و پاسخگوی نیازهای واقعی استان نیست. صنایع تبدیلی و تکمیلی استان با کمبود سرمایه در گردش و سرمایه ثابت مواجه‌اند و ساز و کار سنگین اداری روند فعالیت و توسعه آن‌ها را کند کرده است. در صورت اختصاص یافتن خط اعتباری ویژه و تسهیلات کم‌بهره می‌توان زمینه تقویت صنایع استان را فراهم کرد تا این واحدها ضمن خرید مستقیم محصول از کشاورزان، ارزش‌افزوده بیشتری را در استان حفظ کنند.
مشکلات صادرات و نبود گمرک تخصصی زرشک
بیکی موضوع صادرات را از مسائل کلیدی می‌داند و تشریح می‌کند: صادرات زرشک خشک در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته، به گونه‌ای که میزان صادرات سال ۱۴۰۲ تقریباً با چهار ماه نخست سال ۱۴۰۳ برابری کرده است. با این حال، بخش عمده صادرات از طریق استان‌های دیگر انجام و در نتیجه منافع اصلی به خارج از استان منتقل می‌شود. نبود گمرک تخصصی زرشک در خراسان جنوبی یکی از مشکلات مهم است که علاوه بر افزایش هزینه‌ها، سبب بروز مشکلاتی همچون مرجوعی محموله‌ها به دلیل شناخت کافی نداشتن مبادی گمرکی دیگر از ویژگی‌های خاص این محصول می‌شود. باید تأکید کرد پیچیدگی‌ها و محدودیت‌های مربوط به تعهدات ارزی، ریسک و هزینه صادرات را افزایش می‌دهد و مانع حضور گسترده‌تر صادرکنندگان در بازارهای جهانی است.
وی می‌افزاید: جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقاتی خراسان جنوبی در زمینه آموزش کشاورزان، بهبود روش‌های کاشت و برداشت، ارتقای سیستم‌های آبیاری، استفاده از کودهای آلی و کاهش مصرف سموم اقدام‌هایی انجام داده‌اند و استانداردسازی و صدور مجوز برای مراکز زرشک خشک‌کنی به ارتقای کیفیت محصول کمک کرده و تشکیل اتحادیه‌های تخصصی زرشک، زعفران و عناب نیز با پیگیری اتاق بازرگانی در دست انجام است که پس از ثبت می‌تواند نقش مهمی در سیاست‌گذاری، قیمت‌گذاری، استانداردسازی و هماهنگی میان ذی‌نفعان ایفا کند؛ اما در حال حاضر کشاورزان منافع چندانی از دسترنج خود ندارند.
ظرفیت‌های گیاهان دارویی، فرصتی نو برای صادرات
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان جنوبی ادامه می‌دهد: در حوزه گیاهان دارویی نیز ظرفیت‌های ارزشمندی در استان وجود دارد؛ به‌ویژه گیاه آنغوزه که هم‌اکنون به صورت سنتی و پراکنده کشت می‌شود و حرکت به سمت کشت صنعتی آن می‌تواند افزون بر تأمین پایدار، زمینه توسعه صادرات و ارتقای کیفیت محصول را ایجاد کند. به صورت کلی خراسان جنوبی با برخورداری از جایگاه جهانی در تولید زرشک و ظرفیت‌های ویژه در عناب و زعفران می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی صادرات محصولات کشاورزی ایران تبدیل شود؛ اما تحقق این هدف نیاز به اصلاح ساختارها و حمایت‌های اساسی دارد و ایجاد گمرک تخصصی زرشک در استان، بازنگری در تعهدات ارزی صادراتی، تزریق اعتبارات هدفمند به صنایع تبدیلی و تکمیلی، کاهش ساز و کار اداری، تقویت خرید مستقیم از کشاورزان و توسعه محصولات متنوع با ارزش افزوده بالا، از مهم‌ترین اقدام‌هایی است که می‌تواند علاوه بر افزایش سهم کشاورزان از منافع، ارزش افزوده این محصولات را در داخل استان حفظ کند و جایگاه صادراتی خراسان جنوبی را در سطوح ملی و جهانی ارتقا دهد.
نظر شما