قرائت زیرات جامعه کبیره در زیارت ائمه معصومین(ع) و در هنگامه تشرف به بقاع متبرکه سفارش شده است. این زیارت که سرشار از معانی بلند و مفاهیم آسمانی است، منشور امام شناسی شیعه نام گذاری شده است.دکتر رجبی دوانی تحلیل متفاوتی درباره میراث ماندگار امام هادی(ع) دارد.
*رنجنامه شیعه
امام هادی (ع) بیشترین ایام دوران امامت خود را در زندان و پادگان نظامی سپری کردند و ارتباط آن حضرت با دنیای آزاد بسیار محدود بوده است و برهمین اساس، ایشان با بیان زیارت «جامعه کبیره» به طرح تمام آنچه سالهای سال شیعه و ائمه معصومین برای آن رنجهای فراوان کشیدند، پرداختند. چون هیچ امامی مانند امام هادی فرصت و موقعیت بیان جایگاه امام را طرحی جامع مثل «جامعه کبیره» پیدا نکرد.
امام هادی (ع) در زمانی این عبارات و مفاهیم عالیه را برزبان راندند که مردم تا اندازه ای نسبت به ائمه معصومین (ع) آشنایی پیداکردند و به جایگاه رفیع آنان در هدایت بشریت علم پیدا کردند و اینکه امامان پیشین این مفاهیم را به این صراحت بیان نکردند، دلیل بر غفلت آنان نیست، بلکه شرایط زمانی و رشد عقلی مردم دوره امامت امام هادی (ع) اقتضای درک این مفاهیم را داشت، در حالی که در دوره های پیشین ظرفیت برای فهم این مطالب فراهم نبوده است، بنابراین امام هادی (ع) نیز از این فرصت بهره بردند و چنین معارفی را تبیین کردند.
*برهانی برای تکامل ایمان
امام علی النقی (ع) در زیارت«جامعه کبیره» با استناد به آیات قرآن کریم، تعالیم نبوی و احادیث امامان پیشین برهانهایی را اقامه می کنند که برای اهل خرد و جویندگان راه کمال بسیار مطلوب است، چون می توانند از راه درک این مفاهیم به ذات مقدس الهی و رسالت نبوی و معاد، ایمان کامل پیدا کنند و آن را راسخ نمایند.
امام هادی (ع) دراین زیارت، رسیدن به حق را در تمسک به اهل بیت تبیین فرموده و به خوبی جایگاه بزرگ و بی بدیل ائمه هدی را درجهان آفرینش به عنوان واسطه فیض الهی برای مردم روشن می سازند و بصراحت اعلام می دارند که به واسطه ائمه (ع) است که خداوند به خوبی شناخته و عبادت می شود. به واسطه وجود امامان معصوم است که نظام آفرینش سر پا ایستاده است و آسمان بر زمین فرود نمی آید. نزول برکات بر زندگی مردم را به دلیل وجود امام عنوان می کنند و به واسطه اعتقاد به امامت آنان، گنهکاران نجات می یابند و دشمنان اهل بیت به شقاوت می رسند. ما این اعتقاد را داریم که اگر لحظه ای زمین از حجت الهی خالی شود، نظام آفرینش بهم خواهد می خورد و چیزی باقی نخواهد ماند؛ امام (ع) این معارف را به خوبی و بصراحت بیان می کنند. با وجود چنین صراحتی در بیان حقیقت امام و امامت در زیارت جامعه کبیره که امام هادی (ع) در سخت ترین شرایط زیستی و دوری از شیعیان و پیروان خویش آن را با صراحت بیان می کنند، نباید تعجب کرد که این جماعت سلفی و دشمن اهل بیت (ع) به این امام عزیز چنین هتاکی کنند و یا پشت سر افرادی پنهان شوند و آنان را برای نانی و نامی به این حرکت وفعل تحریک کنند.
*پاسخگویی امام هادی(ع) به دشمنان اسلام
امام هادی (ع) برای اینکه شیعیان با خواندن این عبارات و جایگاه آنان در نظام آفرینش به غلو گرفتار نشوند، راهکاری را ارایه کردند. راهکار امام این است که پیش از این زیارت باید خداوند را تسبیح و تقدیس کرد، چون این بزرگواران باهمه عظمتی که در نظام آفرینش دارند، افتخارشان این است که بنده خدا و تسبیح گوی ذات اقدس الهی هستند.
اما برخی برای مطرح کردن خود، علاوه بر پناه بردن به دامن دشمنان اسلام به منجلابی فرو رفته اند که بیرون آمدن از آن به سختی متصور است. به هر حال اگر هر انسانی به اهل بیت اندک معرفتی بیابد، فرمایشات پیامبر درباره ائمه را بفهمد و نسبت به سیره آن بزرگواران اندک شناختی داشته باشد، حتی از برخورد مخالفان و کسانی که اعتقادی به ولایت آنان ندارند، اما اندک انصافی داشته اند، می توانند به جایگاه عظیم اهل بیت پی ببرند.
«زیارت جامعه» برخاسته از عصمت اهل بیت است و در آن جز حق چیزی بیان نشده است. اگر به درستی به مفاهیم زیارت جامعه کبیره توجه کنیم، نه تنها به غلو نخواهیم رسید، بلکه بهتر و عمیقتر به ذات مقدس الهی ایمان پیدا می کنیم و افتخار این را خواهیم داشت در کنار امامی که چنین تبیینی از امامت کرده، خود را بنده خدا بدانیم. در واقع امام هادی (ع) قرنها پیش در خود این زیارتنامه، پاسخ دشمنان و مدعیان غلو را داده اند.
اگر جامعه کبیره حاوی اندک خرافه ای بود، هرگز مورد توجه متولیان امر دین قرار نمی گرفت و چنین شرح هایی برآن نوشته نمی شد. وقتی علما و اندیشمندان ما که خود صاحب تالیفات فراوانی هستند، به نوشتن شرح بر این دعا افتخار می کنند، نشان دهنده این است که این دعا نه تنها رگه هایی از خرافه را در خود ندارد، بلکه بالاترین معارف درباره ولایت با تعابیری زیبا در این دعا بیان شده است. و آنچه دشمنان درباره غلو آمیز بودن محتوای زیرات جامعه کبیره می گویند دلیل بر ناکام گذاشتن تلاش آنان برای خاموش کردن چراغ امامت است.
اگربندگان خدا بندگی ذات مقدس الهی را به جای آورند، تجلیات خداوند را در وجود خویش پیدا کنند، به درجه خلیفة اللهی می رسند؛ بنابراین بیان این تعابیر برای خلیفه خدا بر روی زمین نه تنها غلو و گزاف نیست، بلکه عین حقیقت است، منتهی درک این معانی و مفاهیم معرفت می خواهد. شخص باید جویای حق و حقیقت باشد، چون بدین وسیله هم به ذات مقدس الهی نزدیک می شوند و هم حضرات معصومین را به خوبی خواهد شناخت.