در شرایطی که تحریم‌های شدید و فشارهای بین‌المللی چالش‌های بی‌سابقه‌ای بر اقتصاد ایران تحمیل کرده‌اند، دستاوردهای مهمی در صنعت انرژی حاصل شده است.
دستاوردهایی که نشان می‌دهد با تکیه بر توان داخلی و دانش بومی، می‌توان بر مشکلات غلبه کرد و به قله‌های پیشرفت دست یافت.
ایران که سال‌ها به واردات بنزین و تجهیزات نفتی وابسته بود، امروز به خودکفایی کامل در تولید بنزین دست یافته و علاوه بر تأمین نیاز داخلی، محصولات خود را صادر می‌کند.
در صنعت پتروشیمی و برق نیز مسیر مشابهی طی شده است؛ مسیر پر فراز و نشیبی که در سایه تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی، با عزم ملی و اتکا به توانمندی‌های داخلی، به موفقیت‌های چشمگیری منجر شده است.
از واردکننده بنزین تا صادرکننده فرآورده‌های نفتی
تا همین دو دهه پیش، ایران برای تأمین بخش قابل توجهی از بنزین مصرفی خود، به واردات وابسته بود.
تحریم‌های شدید در حوزه انرژی و فناوری پالایشی، به‌ویژه در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۹، چالشی جدی در برابر تأمین سوخت کشور ایجاد کرد.
اما همین تهدید، به فرصتی برای شکوفایی ظرفیت‌های داخلی تبدیل شد.
با تکیه بر توان مهندسان ایرانی و سرمایه‌گذاری هدفمند، پالایشگاه ستاره خلیج فارس در بندرعباس به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی خاورمیانه احداث شد و ایران از سال ۱۳۹۷ به خودکفایی کامل در تولید بنزین دست یافت.
ظرفیت تولید بنزین کشور از حدود ۳۰ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۹۰ به بیش از ۱۳۰ میلیون لیتر در روز در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است.
امروز، ایران نه‌تنها نیاز داخلی را تأمین می‌کند، بلکه بخشی از مازاد تولید را به کشورهای همسایه صادر می‌کند.
پتروشیمی؛ صادرات دانش‌بنیان در سایه تحریم
در شرایطی که بسیاری از کشورها برای توسعه صنایع پتروشیمی نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری‌اند، ایران موفق شده است ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی را به بیش از ۱۱۰ میلیون تن در سال برساند.
این رقم در سال ۱۳۹۰ حدود ۱۵ میلیون تن بود و طی یک دهه بیش از ۷ برابر شده است.
از اوره و آمونیاک گرفته تا پلی‌اتیلن و متانول، امروز محصولات پتروشیمی ایرانی راهی بازارهای آسیا، آفریقا و حتی اروپا می‌شوند.
تحریم‌های فنی و مالی اگرچه مانعی جدی بودند، اما به ایجاد زنجیره تأمین داخلی، بومی‌سازی تجهیزات و توسعه دانش فنی منجر شدند.
پروژه‌هایی مانند طرح‌های پتروپالایشی در عسلویه، ماهشهر، بندر امام و منطقه پارس جنوبی، اکنون از موتورهای پیشران صادرات غیرنفتی کشور محسوب می‌شوند.
صادرات پتروشیمی ایران از حدود ۳ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۰ به بیش از ۲۵ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است.
برق ایران؛ از خاموشی تا صادرات
در حوزه برق نیز ایران در سال‌های اخیر موفق به جهش زیرساختی شده است.
ساخت نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی با مهندسی کاملاً بومی، نه‌تنها تاب‌آوری شبکه را افزایش داده، بلکه امکان صادرات برق به کشورهای همسایه را فراهم کرده است.
در شرایطی که بسیاری از کشورها برای واردات برق با محدودیت منابع مواجه‌اند، ایران توانسته است در برخی فصل‌های سال صادرکننده خالص برق شود.
ظرفیت نصب شده نیروگاهی ایران از حدود ۵۵ هزار مگاوات در سال ۱۳۹۰ به بیش از ۹۳ هزار مگاوات در سال ۱۴۰۳ رسیده است.
البته چالش‌هایی مانند ناترازی مصرف و سرمایه‌گذاری پایین همچنان وجود دارد، اما مسیر کلی رو به جلو و امیدبخش است.
چرا ایران علی‌رغم تحریم‌ها در حوزه انرژی موفق شد؟
کامران رحیمی، کارشناس اقتصاد ایران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس درباره شعار ما می‌توانیم در بخش انرژی گفت: واقعیت این است که پیشرفت‌هایی که امروز می‌بینیم، محصول یک تصمیم کلیدی بود: تکیه به توان داخلی. تحریم‌ها عملاً ما را از دسترسی به منابع مالی خارجی، تجهیزات پیشرفته، و حتی نرم‌افزارهای فنی محروم کردند. اما این فشار خارجی، باعث شد ذهن سیاست‌گذاران و مهندسان به سمت راه‌حل‌های بومی سوق پیدا کند.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: برخی معتقدند تحریم‌ها باعث فلج‌شدن اقتصاد کشور شده‌اند. البته که تحریم‌ها آسیب‌هایی به اقتصاد زدند. اما در حوزه انرژی، ما شاهد یک واکنش فعال و نه صرفاً منفعلانه بودیم. به‌عنوان مثال، در پروژه پالایشگاه ستاره خلیج فارس، بسیاری از تجهیزات کلیدی را در داخل کشور طراحی و تولید کردیم؛ کاری که تا پیش از آن، به شرکت‌های خارجی واگذار می‌شد. همین کار باعث ارتقای ظرفیت صنعتی و مهندسی کشور شد (هم‌اکنون بیش از ۸۰ درصد تجهیزات پالایشگاهی در داخل کشور تولید می‌شود).
وی افزود: ما در پتروشیمی مجبور شدیم فرمولاسیون‌ها، طراحی‌ها، و حتی ساخت مبدل‌ها و کاتالیست‌ها را بومی‌سازی کنیم. امروز نه‌تنها تولید داریم، بلکه این فناوری را به کشورهای دیگر هم صادر می‌کنیم. اتفاقاً شرکت‌های دانش‌بنیان و پژوهشگاه‌های داخلی نقش مهمی در این مسیر ایفا کردند. تحریم باعث شد آن‌ها به جای اینکه در حاشیه بمانند، وارد خط اول جبهه اقتصاد شوند.
آینده روشن است
رحیمی درباره شعار ما می‌توانیم در صنعت برق هم تاکید کرد: صادرات برق هم نتیجه تکیه به داخل بوده است. بسیاری از نیروگاه‌های سیکل ترکیبی که الان داریم، با طراحی و ساخت داخل راه‌اندازی شده‌اند. مثلاً در ساخت توربین‌ها، ترانس‌ها و سیستم‌های کنترلی به خودکفایی نسبی رسیدیم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: این یعنی نه‌تنها بحران برق را کنترل کردیم، بلکه مازاد آن را صادر می‌کنیم. در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد تجهیزات نیروگاهی کشور داخلی‌سازی شده است. البته ناترازی فعلی به دلیل عدم ساخت نیروگاه در دهه ۹۰ بوده است و ارتباطی با ما می‌توانیم ندارد.
وی ادامه داد: می‌توان گفت که «ما می‌توانیم» در حوزه انرژی، فقط یک شعار نبوده است.
رحیمی افزود: وقتی تحریم می‌شوید، دو راه دارید: یا زانو بزنید، یا بلند شوید و بجنگید. در حوزه انرژی، ما راه دوم را انتخاب کردیم. موفقیت در بنزین، پتروشیمی و برق نشان داد که اگر به جوانان، دانشگاه‌ها و شرکت‌های داخلی اعتماد کنیم، می‌توانیم نه‌تنها از بحران عبور کنیم، بلکه به یک الگوی منطقه‌ای هم تبدیل شویم.
رییس دانشگاه ملی مهارت استان تهران تاکید کرد: آینده روشن است، اگر همچنان به توان داخلی تکیه کنیم و هم‌زمان سیاست‌های پایدار، شفاف و مبتنی بر بهره‌وری را پیش ببریم. موفقیت گذشته یک نقطه پایان نیست؛ بلکه نقطه شروع برای جهش‌های بزرگ‌تر است.
وقتی تحریم سکوی پرتاب شد
کارشناسان اقتصادی معتقدند واقعیت این است که تحریم‌ها هرچند فشار زیادی به اقتصاد کشور وارد کردند، اما در برخی حوزه‌ها، مانند انرژی، به سکوی پرتابی برای اتکا به توان داخلی تبدیل شدند.
امروز ایران در صنعت پالایش، برق و پتروشیمی نه‌تنها حرفی برای گفتن دارد، بلکه تجربه‌ای بومی در مدیریت شرایط بحران ارائه می‌دهد.
اگرچه مسیر پیش رو همچنان نیازمند اصلاح سیاست‌ها، افزایش بهره‌وری، و حمایت هدفمند از سرمایه‌گذاران داخلی است، اما دستاوردهای گذشته نشان می‌دهد که شعار «ما می‌توانیم» فقط یک آرمان نیست، بلکه واقعیتی است که در پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی کشور قابل رؤیت است.
نظر شما