ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی حلقه اتصال مراکز تولید و بازارهای بزرگی در سطح جهان به شمار می‌آید و به همین دلیل از ظرفیت بالایی برای جذب کالاهای عبوری (ترانزیتی) برخوردار است. در طول سال جریان‌های عظیم تجارتِ میلیاردها تن کالا میان شرق و غرب آسیا، روسیه و هند و همچنین همسایگان ایران با یکدیگر برقرار است که در صورت ایجاد زیرساخت مناسب، ایران یکی از سریعترین و ارزان‌ترین مسیرها برای آن خواهد بود. ترانزیت ارتباط تنگاتنگی با موقعیت جغرافیایی دارد. از همین رو بررسی اجمالی جغرافیای اقتصادی منطقه غرب آسیا در استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی ترانزیت حائز اهمیت است.
تاکنون پژوهش دقیقی پیرامون اندازه بازار ترانزیت ایران منتشر نشده است. منابع گوناگون این بازار را از ۳۰ میلیون تن تا ۳۰۰ میلیون تن ارزیابی نموده‌اند. با این حال شواهدی که در ادامه ارائه خواهد شد، حاکی از وجود بازار چند صد میلیون تنی است.
اساس آمارهای منتشر شده از سوی مراکز بین‌المللی، در سال ۲۰۲۳ این چهار قطب اقتصادی ۷۳ درصد از اقتصاد و ۷۹ درصد از تجارت و ۶۴ درصد از جمعیت جهان را در اختیار داشته‌اند. ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی در مسیر بخش بزرگی از تجارت این چهار قطب اقتصادی واقع شده است و در مواردی به صورت بالقوه بهترین مسیر آن‌ها محسوب می‌شود. در حقیقت آن بخش از تجارت دریایی این چهار قطب اقتصادی که از کانال سوئز عبور می‌کند، بازار ترانزیت فرامنطقه‌ای ایران محسوب می‌شود.
بر اساس آمار مجمع جهانی اقتصاد ۱۲ درصد از حمل و نقل دریایی و ۳۰ درصد از تجارت کانتینری در جهان از مسیر کانال سوئز انجام می‌شود. به عبارت دیگر این آبراه مسیر عبور ۲۵۰ میلیون کانتینر و همچنین ۱.۳ میلیارد تن کالا بوده است. از این میان جریان‌های تجارت کالا از شرق آسیا به اروپا، جنوب آسیا به اروپا و شرق آسیا به ساحل شرقی آمریکا بازار ترانزیت ایران محسوب می‌شوند. تا پیش از جنگ غزه و اعمال محدودیت تردد در دریای سرخ حجم تجارت در سه مسیر فوق برابر ۵۴۱، ۲۴۳ و ۱۵۰ میلیون تن در سال۲۰۲۳ بوده است.
از عوامل دیگری که امتیاز مسیر ترانزیتی ایران را افزایش می‌دهد، قرار گرفتن بزرگترین مراکز لجستیک و بنادر تجاری اروپا در سواحل دریای شمال و دریای بالتیک است. مجموعه بزرگی از اقتصادهای اروپا شامل پرتجارت‌ترین کشورهای آن، یعنی آلمان و هلند، تنها در این دریاها ساحل دارند. این بدان معنا است که کشتی‌ها برای جابجایی کالا از این بنادر به شرق و جنوب آسیا باید نیمی از محیط قاره اروپا را با عبور از تنگه جبل‌الطارق دور بزنند.
نظر شما