خورانق یا خورنق نام‌های پیشین این روستا هستند که به معنی محل برآمدن خورشید یا زادگاه خورشید است. این روستا دارای دو بخش قدیم و جدید است که به بخش قدیم ارگ نیز گفته می‌شود. این بخش در مسیر قنات واقع‌شده و بخشی از جاذبه‌های روستای خرانق محسوب می‌شود.
تاریخچه روستا
در شهر کویری یزد، روستایی به نام خرانق با ۴ هزار و ۵۰۰ سال قدمت وجود دارد که از قدیمی‌ترین نقاط این استان محسوب می‌شود و قدیمی‌ترین اسناد تاریخی که در آن به این منطقه اشاره‌شده مربوط به دوره ساسانی است. این روستا در دوران پیش از اسلام در معرض تاخت‌وتاز اقوام چادرنشین بوده است، به همین دلیل مناطق مختلف آن ازجمله خرانق به‌عنوان گلوگاه مسیر تجاری موردتوجه بوده و از دوران هخامنشی به‌منظور ایمنی کاروان‌ها و مال‌التجاره‌ها، در این نواحی قلعه‌ها، راهدارخانه‌ها و چاپارخانه‌های متعدد ایجادشده است. عمر بنای اولیه منارجنبان خرانق به دوره ساسانیان می‌رسد ولی ساخت و تکمیل آن مربوط به دوره سلجوقیان است و پیشینه این بنا بسیار بیشتر از منارجنبان اصفهان است.
سبک معماری
خرانق، روستایی کهن با معماری غنی و بافت تاریخی منحصربه‌فرد زبانزد همگان شده است. بافت ارتباطی و کوچه‌های تودرتو و به نحو جالبی با یکدیگر ارتباط دارند. کوچه‌هایی که به خانه‌ها ختم می‌شوند تنگ بوده و دارای طاق پایین هستند تا کسی سوار بر اسب نتواند به آن وارد شود، بنابراین امکان هجوم سواره به منازل وجود نداشته است. خرانق تاریخ پرفرازونشیبی داشته و در طول سالیان متمادی توسط اقوام مهاجم مورد هجوم قرارگرفته یا تخریب‌شده است. بااین‌وجود، شرایط خاص استراتژیکی و امکانات اقلیمی و آب و هوایی و مهم‌تر از همه نیاز اقتصادی، عبور کاروانیان و سیاست حکام موجب شده که خرانق در مسیر حاشیه جنوب کویر دوباره رونق یابد. بافت تاریخی خرانق بسیار زیباست و قدم زدن در کوچه‌ها و بین خانه‌های خشتی حسی وصف‌نشدنی به همراه دارد. در نزدیکی قلعه زمین‌های کشاورزی وجود دارد و کمی دورتر کوه‌های زیبایی توجه را به خود جلب می‌کنند.
از آثار تاریخی این روستا می‌توان قلعه، حمام، انبار آب، کاروانسرا، پل، مسجد جامع و منارجنبان اشاره کرد.
منارجنبان خرانق
منارجنبان خرانق کهن‌ترین منار جنبان ایران و تنها منارجنبان خشتی جهان است که بنایی خارق‌العاده و بسیار باارزش دارد و ویژگی بارز آن متحرک بودن آن است. این منارجنبان دارای سه‌طبقه و دو راه‌پله مجزا برای بالا رفتن و پایین آمدن است که در ضلع شمالی آن مسجد جامع خرانق برپاشده است. پله‌های این بنا حلزونی شکل بوده و هرچه بالاتر می‌رویم عرض پله‌ها کم می‌شود. برای نگهداری دیوارها و اجزای آن در قسمت‌های فوقانی مناره از کلاف‌های چوبی استفاده‌شده، این بنا کاملاً از خشت ساخته‌شده است و هیچ اثری از کاشی‌کاری روی آن مشاهده نمی‌شود. ویژگی بارز آن متحرک بودن آن است که در قدیم از آن به‌عنوان برج دیده‌بانی استفاده می‌شده و اکنون این منارجنبان از زیباترین منارجنبان‌ها در ایران و جهان است.
قلعه هزار و ۸۰۰ ساله
قلعه خرانق در شهرستان اردکان، بخش خرانق قرار دارد که یکی از آثار ملی به ثبت رسیده در ایران است. قدمت این قلعه به هزار و ۸۰۰ سال پیش (دوره ساسانیان) می‌رسد و وسعتی معادل ۱۰۱ هکتار دارد. این قلعه، از بزرگ‌ترین قلعه‌های مسکونی یزد به شمار می‌رود و در آن خانه‌های دو و سه‌طبقه وجود دارد. دیوارهای این قلعه از خشت و گل بوده و دارای سقفی پوشیده از پوشال و چوب و حصیرهای الیافی است.
کاروانسرا
کاروانسرای خرانق که در نزدیکی قلعه خرانق وجود دارد از دیگر آثار تاریخی این روستا به شمار می‌آید و قدمت آن به دوره ساسانی برمی‌گردد. اتاق‌ها دور یک حیاط مرکزی که حوضی در وسطش قرارگرفته ساخته‌شده است. سالن‌های بزرگ و ایوان‌های بسیار این کاروانسرا نشان می‌دهد روزگاری یکی از مکان‌های پررفت‌وآمد برای مسافران بوده وسوم اسفند۱۳۷۷ به ثبت آثار ملی رسیده است.
مسجد جامع
مسجد و حسینیه متصل به آن در وسط روستا قرارگرفته و دارای معماری منحصربه‌فرد فردی است. سابقه مسجد جامع به دوران اسلامی و حداقل قاجار برمی‌گردد.