همان گونه که مقامات دیپلماتیک کشورمان پیش‌تر وعده داده بودند، وزیر خارجه روسیه روز گذشته در میان آشفته بازار اوضاع جهانی پس از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، وارد تهران شد تا طرفین موضوعات مورد علاقه را مورد رایزنی قرار دهند. میان دو کشور پرونده‌های مشترک زیادی وجود دارد؛ از جزئیات اجرایی شدن معاهده مشارکت جامع راهبردی که در نخستین سفر مسعود پزشکیان به مسکو در کرملین میان رؤسای جمهور ایران و روسیه امضا شد تا مقابله با تحریم‌های یکجانبه غرب به عنوان اعضای مشترک در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی چون اوراسیا، بریکس و شانگهای، از وضعیت مذاکرات برای احیای برجام یا توافقی مشابه به منظور رفع تحریم ایران تا فرجام حضور در سوریه بدون بشار اسد و البته چند و چون تغییر معادلات در غرب آسیا در پرتو جنگ غزه. اما نکته مهم سفر اخیر لاوروف آنجاست که باید گفت این رخداد در حالی صورت گرفت که این روزها مناسبات میان مسکو و واشنگتن وارد فاز تازه و البته عجیبی شده است که این روند می‌تواند بر موضوع ایران هم اثرگذار باشد و لذا این مسئله اهمیت سفر مقام روس را دوچندان کرده است.

طیف گسترده همکاری‌ها
سیدعباس عراقچی اما پس از دیدار و مذاکره با سرگئی لاوروف در نشست خبری مشترک با اشاره به اینکه رایزنی‌های دو کشور به طور مستمر ادامه دارد، گفت: به غیر از روابط دوجانبه که طیف وسیعی از همکاری‌ها در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره را در برمی‌گیرد، ما در خصوص مسائل منطقه غرب آسیا، اوراسیا، قفقاز و همه مناطق پیرامونی و همچنین مسائل بین‌المللی رایزنی‌های مستمر داریم. وزیر امور خارجه با تأکید بر اینکه گفت‌وگوهای بسیار مفصل، خوب و سازنده‌ای داشتیم و موضوعات مختلفی را مرور کردیم، خاطرنشان کرد: در مورد روابط دوجانبه، همکاری‌های اقتصادی دو کشور به سرعت پیش می‌رود و مقرر شد کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه به زودی در ماه آوریل برگزار شود که همکاری‌های ما زمینه‌های متعددی از جمله در حوزه انرژی، راه‌آهن، تجارت، کشاورزی، گردشگری و... را در برمی‌گیرد. وی با بیان اینکه درباره مسائل منطقه‌ای بحث‌های بسیار خوبی داشتیم، اضافه کرد: در حوزه فلسطین، لبنان و سوریه بحث‌های مفصلی داشتیم. طرح جدیدی که برای کوچ اجباری مردم غزه در نظر گرفته شده مورد بحث واقع شد. این طرح کاملاً محکوم است و موضع متحد کشورهای منطقه علیه این طرح غیرقابل قبول اتخاذ شده و به‌زودی اجلاس وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی به درخواست ایران در همین زمینه تشکیل خواهد شد. در خصوص سوریه و لبنان مواضع ما بسیار نزدیک است. ایران از محور مقاومت در منطقه همواره پشتیبانی کرده و به این پشتیبانی ادامه خواهیم داد. عراقچی اضافه کرد: مشورت‌های نزدیکی درباره برنامه هسته‌ای داشتیم تیم‌های حقوقی و سیاسی و کارشناسی ما در تماس مستمر هستند و به این تماس‌ها ادامه می‌دهیم. در خصوص گفت‌وگوهایی که روز گذشته با سه کشور اروپایی در ژنو انجام شد، لاوروف و همکارانشان را در جریان قرار دادم و توضیح دادم که ما در موضوع هسته‌ای با همکاری و هماهنگی دوستان در روسیه و چین حرکت و مواضع خود را هماهنگ خواهیم کرد. همان طور که بارها اشاره شده موضع ایران درباره مذاکرات هسته‌ای کاملاً روشن است، تحت فشار، تهدید و تحریم مذاکره نخواهیم کرد. هیچ امکان مذاکره مستقیم میان ما و آمریکا در موضوع هسته‌ای تا زمانی که فشار حداکثری به این شکل اعمال می‌شود وجود نخواهد داشت.

پاسخ لاوروف به یک ابهام بزرگ
اظهارات عراقچی در مورد اهداف حضور لاوروف در تهران در حالی است که پس از مدت‌ها حمایت بی چون و چرای دولت جو بایدن از اوکراین در جنگ با روسیه، دونالد ترامپ پس از تکیه زدن بر اریکه قدرت در کاخ سفید با کنار گذاشتن این سیاست، دوستی با پوتین را بر اتحاد با کی‌یف و شریکان اروپایی‌اش ترجیح داده است. در این مسیر و با هدف یافتن راهی برای پایان جنگ سه‌ساله میان روسیه و اوکراین، چهارشنبه اول اسفند ماه بود که سرگئی لاوروف و مارکو روبیو دیپلمات‌های ارشد مسکو و واشنگتن به میزبانی ریاض دور یک میز نشستند و ملاقاتی سطح بالا را رقم زدند. همزمان با این اتفاق و در شرایطی که همه شواهد از کنار گذاشتن کدورت‌ها و گرم شدن تنور مناسبات میان دو قدرت جهانی حکایت دارد، این روزها برخی در محافل داخلی و خارجی نزدیکی آمریکا و روسیه را خطری برای ایران قلمداد کرده و این پرسش را طرح می‌کنند که با نزدیکی دو کشور مذکور، پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی چه وضعیتی پیدا خواهد کرد؟ واقعیت آن است که ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ برگ برنده‌های بسیاری برای معامله با یکدیگر دارند اما ایران در کجای این معادله قرار دارد؟
در این مسیر برخی از تحلیلگران دلیل اصلی حضور مقام روس در تهران را به شفاف‌سازی و توضیح مسکو درباره این ابهام و هماهنگی با تهران در این باره مرتبط می‌دانند. این مسئله‌ای بود که در نشست خبری، لاوروف را به پاسخ واداشت. دیپلمات روس در بخشی از سخنانش به صراحت اعلام کرد وی همتای ایرانی خود را در جریان تماس‌ها و مذاکرات روسیه با آمریکایی‌ها قرار داده است. وی در ادامه با اشاره به اقدام هدفمند روسیه و ایران برای کاهش اثر تحریم‌ها تصریح کرد: ما به غیر قابل قبول بودن اعمال تحریم‌های یکجانبه اشاره کردیم و در همین راستا اقدام‌های هدفمند به منظور به حداقل رساندن تأثیر منفی این محدودیت‌ها بر اقتصاد دو کشور را بررسی کردیم. ما سطح فوق‌العاده‌ای از گفت‌وگوهای سیاسی با ایران داریم. درباره هماهنگی همکاری‌های دو کشور در سازمان ملل رایزنی کردیم و بر افزایش همکاری‌ها در بریکس و شانگهای توافق کردیم که کشور ایران عضویت کامل این دو سازمان را بدست آورده است. وی درباره برجام گفت: معتقدیم ظرفیت دیپلماسی هنوز وجود دارد و باید از آن استفاده کرد. بهانه آوردن برای توسل به زور مورد قبول نیست. آماده‌ایم برای رسیدن به راه‌حل در این موضوع کمک کنیم با این نگاه که این بحران توسط ایران ایجاد نشده است.

روسیه آماده میانجیگری میان تهران و واشنگتن؟
همان گونه که گفته شد سفر لاوروف به ایران در زمانی انجام می‌شود که اخیراً گفت‌وگوهایی میان آمریکا و روسیه برای عادی‌سازی روابط به میزبانی ریاض انجام شده است. اگرچه سفر مذکور به طور مستقیم به این مذاکرات ارتباط ندارد، اما احتمالاً در دیدار با مقامات ایرانی، بررسی تحولات روابط بین‌المللی و تأثیرات آن بر سیاست‌های داخلی و خارجی ایران مطرح خواهد شد. در حقیقت، ممکن است روسیه از ایران بخواهد در مواجهه با فشارهای آمریکا و کشورهای غربی، مواضع هماهنگ‌تری را اتخاذ کند. از سویی سفر لاوروف به تهران در حالی انجام می‌شود که اخیراً از زبان تحلیلگران روسی عنوان شده آغاز مذاکرات ترامپ با روسیه درباره اوکراین ممکن است مقدمه‌ای برای چالش بسیار بزرگ‌تر رئیس‌جمهور آمریکا، یعنی ایران باشد. مالک دوداکوف، تحلیلگر سیاسی مستقر در مسکو با اشاره به این موضوع پیشنهاد کرده‌: «دولت ترامپ باید برای تسهیل گفت‌وگو با ایران، به دنبال کمک دیپلماتیک روسیه باشد، اگر ترامپ از زاویه‌ای متفاوت وارد شود و از روسیه برای مذاکرات با تهران کمک بخواهد، ممکن است فضایی برای گفت‌وگو باز شود». او تأکید کرد: در صورت تلاش آمریکا برای دستیابی به یک توافق جامع در خاورمیانه، روسیه می‌تواند «نقشی مهم و حتی کلیدی» ایفا کند.
خبرنگار: خالدی- خلیل خانه