روزنامه هم‌میهن در واکنش به کلام پزشکیان در جمع فعالان اقتصادی بوشهر نوشت: رئیس‌جمهور در این دیدار گفت: «قرار است اجازه بگیریم در سران بنشینیم، صحبت کنیم که هر استانی برای خودش یک رئیس‌جمهور داشته باشد.» این اظهارنظر توجهات را به ایده «فدرالیسم» در ایران جلب کرد. اگرچه این ایده سابقه دارد، تفاوت آن در این بود که این‌بار از زبان رئیس قوه مجریه و نفر دوم کشور گفته شده بود.
موافقان فدرالیسم به هر چیزی حتی اصطلاح «ممالک محروسه ایران» در دوران قاجار متوسل می‌شوند تا این ایده را تاریخی جلوه دهند. منتقدان این ایده، مخالفان را به فاشیسم متهم می‌کنند، همانطور که مخالفان انتقال پایتخت به تمرکزگرایی و فاشیسم متهم شدند. این بحث ریشه در نظریات دکتر جواد طباطبایی و به‌ویژه ایده ایرانشهری دارد. مخالفان کلیت نظریات طباطبایی، به‌ویژه ایرانشهری، فاشیسم را به‌عنوان سنگر مناسب علیه آن می‌بینند.
مخالفان با مقایسه پان‌عربیسم، پان‌ترکیسم و پان‌ایرانیسم، ایرانشهری را با این ایده‌های ناسیونالیستی یکی می‌دانند و به برتری‌طلبی و نژادپرستی نسبت می‌دهند. ناصر فکوهی این مقایسه را انجام می‌دهد و ایرانشهری را به دلیل تأکید بر تاریخ و فرهنگ ایران با این ایده‌ها هم‌راستا می‌بیند. اما این استدلال‌ها با توجه به آشنایی با آثار دکتر طباطبایی قابل رد هستند.
دکتر طباطبایی همواره بر تمایز میان ایرانشهری و ناسیونالیسم تأکید دارد. او معتقد است که در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر، وحدت ملی تحقق پیدا کرده، اما این وحدت ملی لزوماً ناسیونالیسم نیست. وی تأکید دارد که تاریخ‌نویسی جدید ایران با تلاش برای تدوین تاریخ ملی آغاز شده، اما این ملی‌گرایی بر اساس مواد و مصالح تاریخ ایران تدوین نشده است.
درک ایده ایرانشهری بدون فهم درست «سنت» و «نص» امکان‌پذیر نیست. دکتر طباطبایی به این مفاهیم بنیادین در تاریخ و تاریخ اندیشه ایران تأکید دارد. سنت برای ایران و کشورهای با تاریخ پیچیده مفهومی اساسی است که بدون آن نمی‌توان منطق تحول تاریخ این کشورها را توضیح داد. در آثار دکتر طباطبایی، بررسی سنت و تغییرات آن در ایران و چگونگی تبدیل آن به ایدئولوژی توسط روشنفکرانی چون آل‌احمد و شریعتی دیده می‌شود.
مفهوم «جدید در قدیم» نیز برای فهم ایده ایرانشهری ضروری است. دکتر طباطبایی معتقد است که در دوران مشروطه ایران به مفاهیم ملی و حکومتی جدید پی برد، اما این مفاهیم برای ایرانیان چندان جدید نبودند. ایران از قدیم یک ملت با دولت ملی خاص خود بود و مشروطیت تنها صورتی نو به آن داد. این نشان می‌دهد که هویت ملی ایرانی ریشه‌های عمیقی در تاریخ و فرهنگ ایران دارد و جنبش مشروطه هیچ‌گاه مفهومی ابداع‌شده نبوده است.
ایده ایرانشهری دکتر طباطبایی تفاوت‌های اساسی با ناسیونالیسم‌های نوین مانند پان‌عربیسم و پان‌ترکیسم دارد. این ایده بر اساس تاریخ و فرهنگ ایران استوار است و هیچ نسبتی با طرد و حذف دیگران ندارد، به همین دلیل می‌تواند با حفظ تنوع قومی، زبانی و فرهنگی همراه باشد.
نظر شما