«رها» اولین فیلم سینمایی حسام فرهمند در ترکیب اکران نوروزی قرار دارد و مدتی است که از اکران آن در سینماهای کشور می‌گذرد. فرهمند توسط هوشنگ گلمکانی منتقد پیشکسوت سینما به مرحوم کیومرث پوراحمد معرفی شد و در چندین کار دستیار پوراحمد بود اکنون گامی بلند برای ساخت اولین فیلمش برداشته که در ایام جشنواره چهل و سوم مورد توجه منتقدین و مخاطبین جشنواره قرار گرفت. او هیولای «فقر» را به عنوان زیربنای ساختمان فیلمش انتخاب کرده است. توحید با بازی خوب شهاب حسینی بعد از حادثه‌ انتحار یک دختر در مترو امکان ادامه دادن در شغل راهبر قطار شهری را ندارد و بیکار می شود. بیکاری او را از طبقه متوسط شهری به طبقه فرودست سقوط داده است. اجناس دست دوم را از دست فروشان می‌خرد، تعمیر می‌کند و می‌فروشد و از این راه خرج خانواده‌اش را می‌دهد؛ راهی که غالباً با ضرر و کلاهبرداری همراه است. اولین چیزی که بعد از گذشت ۱۵ دقیقه اول فیلم به چشم می‌آید فیلمنامه محاسبه شده و مهندسی شده آن است؛ همچنین به تدریج رد پای اصغر فرهادی نیز در فیلم مشهود می‌شود چیزی که قابل انکار و کتمان نیست اما فیلم به سمت کپی برداری از کارهای فرهادی پیش نمی‌رود و در مسیری مستقل گام برمی‌دارد. «رها» توانسته خیلی زیرکانه از خط قرمزهای اخلاقی سینما عبور کند و گره افکنی و گره گشایی‌های پی در پی خوبی را به تأسی از کارهای فرهادی پی ریزی نماید.

حجم رنج و تلخی ناشی از فقر که در فیلم نشان داده می شود به قدری زیاد است که نمی تواند اثر بیدار کننده‌ای روی مخاطب بگذارد بلکه به سمت تخریب عواطف و احساسات او پیش می‌رود به عنوان نمونه در سکانسی که دوست رها ساک‌هایی از لباس و کفش دست دوم را به خانه توحید می‌آورد و به آنها می‌گوید: «دیگر این لباس‌ها و کفش‌ها مورد استفاده‌شان نیست شاید به دردشما بخورد»، پدر خانواده بدون کمترین مقاومتی حتی با خوشحالی آنها را می‌پذیرد بالاخره توحید از یک زندگی آبرومندِ نسبتاً مرفه به یک زندگی فقیرانه تنزل کرده بنابراین مخاطب انتظار دارد توحید کمی عزت نفس در برخورد با این صدقه از خود نشان دهد کاری که از سوی همسرش و فرزند پسرش می‌بینیم، قابل پذیرش است که فقر عزت نفس انسان را هم از بین می‌برد اما هنگام این تحقیر، خوشحالی معنایی ندارد.

فیلم به درستی اشاره می‌کند که فقر باعث و بانی انواع مشکلات حاد اجتماعی و فردی می‌شود؛ فرزند پسرخانواده که از تربیت خوبی هم ظاهراً برخوردار بوده و ما در طول فیلم رفتار و گفتاری که نشان از بی‌ادبی باشد را در او نمی‌بینیم اما در انتها مشخص می‌شود به خاطر فقر خانواده و برای کمک به خواهرش و پدرش اقدام به آن عمل هولناک نموده در حقیقت او در یک خانواده به بن‌بست کشیده شده است که مرتکب قتل می‌شود یا حتی مرگ دهشتناک رها دخترخانواده نیز ریشه در فقر مالی دارد اما اینکه فیلم پدر خانواده را در تصمیماتش ابله و ساده لوح نشان می‌دهد نمی‌تواند ریشه در فقر داشته باشد و ریشه مشکلات خانواده در تصمیمات پدر خلاصه نمی‌شود.

فقر طبقه متوسط جامعه معلول یک عامل محیطی است و نمی‌توان آن را عامل تصمیمات اشتباه یا عامل شخصیت ساده لوحانه و حماقت توحید دانست شخصی که سال‌ها راهبر مترو بوده بالاخره از یک هوش متوسطی برخوردار است حتی در بعضی سکانس‌ها مثل سکانسی که مشخص می‌شود دختر خانواده موهای خود را برای خرید لپ تاپ فروخته توحید را انسانی روشن می‌بینیم که در برخورد با دخترش رفتار احترام آمیز و جانبدارانه را در پیش می‌گیرد و نه برخورد تقابلی و تند.

در فیلم «رها» فقر نه به عنوان مشکل اقتصادی بلکه به عنوان یک عامل محرک برای زوال شرافت انسانی نمایش داده می‌شود خانواده ای که برای بقای خود مرتکب قتل، دزدی، مردم آزاری و دروغ می شود و انواع حقارتها و توهین ها را تحمل می کند.

یکی از نقاط عطف فیلم که به امان خدا رها می شود وُیسی است که رها برای صاحب لپ تاپ ارسال می کند که در نهایت منجر به دستگیری پدر می شود اما در اداره آگاهی حتی اشاره ای به آن نمی شود یا توحید متوجه نمی شود چگونه او را دستگیر کرده اند حداقل پس از دستگیری پدر، رها می توانست برای حراست از شرافت پدرش به این موضوع اشاره کند.

در طراحی لباس و گریم کاراکتر توحید این فقر فزاینده‌ای که فیلم روی آن تاکید دارد مشاهده نمی‌شود، گویش رها دختر خانواده نیز سلیس و روان نیست بیشتر شبیه افرادی است که سال‌ها خارج از کشور زندگی کرده و حالا به ایران برگشته با کمی مکث در کلمات دیالوگ می‌گوید، نوع صدا و جنس بازی‌اش، تصنعی است.

در فیلمنامه «رها» یک نوع عجله در به سرانجام رساندن قصه و رویدادها مشاهده می‌شود به عنوان مثال افسر آگاهی به توحید می‌گوید خوب می‌توانید بروید ۳۰ ثانیه بعد که با اعتراض جوان پولدار مواجه می‌شود به توحید می‌گوید باید رضایت این جوان را به دست آوری، در یک سکانس بعد از صحنه مرگ رها، توحید در مغازه‌ای در حال چانه زدن برای فروش لپ‌تاپ است علت دراماتیک آن نیز این است که توحید و مخاطب بفهمد این لپ تاپ آن لپ‌تاپی که توحید برای دخترش خریده نیست. به نظر اگر «رها» در قالب یک مینی سریال ساخته می‌شد و درام گسترش بیشتری پیدا می‌کرد از اثرگذاری بیشتری برخوردار می‌شد اما با همه این تفاصیل فیلم «رها»یک فیلم جدی اجتماعی دغدغه مند و ارزشمند است که شایسته است قبل از مردم، مسؤلین آن را ببینند.

نقد مخاطب: هادی محمدنژاد