دیپلماسی فرهنگی یکی از ارکان مهم دیپلماسی عمومی است که کشورها با بهره‌گیری از آن می‌توانند تصویر مطلوبی از خود در ذهن ملت‌های دیگر ایجاد کنند. این نوع دیپلماسی، برخلاف دیپلماسی سنتی که مبتنی بر مذاکره و قراردادهای رسمی است، بر اشتراکات فرهنگی، ارزش‌های تمدنی و عناصر هویتی تمرکز دارد و از این طریق، زمینه را برای تقویت همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراهم می‌کند.
در این میان، نوروز به عنوان یک عنصر فرهنگی مشترک میان کشورهای منطقه، ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای گسترش تعاملات و ایجاد یک پیوند هویتی میان ملت‌ها دارد. کشورهای متعددی از آسیای مرکزی، قفقاز، شبه‌قاره هند، بالکان و حتی بخش‌هایی از چین و روسیه این آیین را گرامی می‌دارند. بنابراین، ایران به عنوان خاستگاه اصلی نوروز، این امکان را دارد که از آن به عنوان ابزاری مؤثر در راستای تقویت ارتباطات فرهنگی و تحکیم روابط دیپلماتیک خود بهره ببرد.
چالش‌های بهره‌برداری از دیپلماسی نوروز
در زمانی که بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند از هر بهانه‌ای برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی سایر کشورها بهره بگیرند، دیپلماسی نوروز یک فرصت بی‌نظیر برای ایران محسوب می‌شود. با توجه به ثبت شدن این آیین کهن در فهرست میراث جهانی یونسکو و به رسمیت شناخته شدن روز ۲۱ مارس به عنوان روز جهانی نوروز، ایران می‌توانست از این فرصت برای تقویت دیپلماسی عمومی خود بهره‌ی بهتری ببرد. اما متأسفانه، همچون بسیاری از ظرفیت‌های فرهنگی دیگر، نوروز نیز عمدتاً به عنوان یک مسئله حاشیه‌ای نگریسته شده و کمتر به عنوان ابزاری مؤثر در سیاست خارجی مورد استفاده قرار گرفته است.
شاید برای برخی دولت ها، حوزه آسیای میانه حوزه مهم و قابل سرمایه گذاری و اثر بخشی نباشد اما باید تاکید کرد این مسئله بدلیل عدم شناخت این حوزه بسیار مهم در شرایط تحریمی و نادیه گرفتن رقابت قدرتهای بزرگ برای ایران هراسی است. گسترش تعاملات در حوزه دیپلماسی نوروز بالاخص در روابط با کشورهایی مانند قزاقستان، ازبکستان و حتی ترکمنستان و تاجیکستان می تواند به حل بخشی از دیپلماسی اقتصادی در سایه تعمیق روابط فرهنگی شود.
متأسفانه، با وجود ظرفیت‌های کم‌نظیر، ایران در استفاده از نوروز به عنوان یک ابزار دیپلماسی فرهنگی با چالش‌هایی مواجه بوده است:
عدم تدوین استراتژی مشخص: تاکنون برنامه‌ای جامع و بلندمدت برای بهره‌گیری از نوروز در سیاست خارجی تدوین نشده است. در حالی که بسیاری از کشورها برای ترویج فرهنگ خود از ابزارهای فرهنگی مختلف بهره می‌گیرند، ایران هنوز نتوانسته است از این میراث ارزشمند به نحو مطلوبی استفاده کند.
رویکرد سنتی و داخلی به نوروز: بسیاری از برنامه‌هایی که برای نوروز در ایران برگزار می‌شود، عمدتاً بر مسائل داخلی متمرکز است و کمتر به ابعاد بین‌المللی آن توجه می‌شود. در حالی که کشورهایی مانند ترکیه، چین و کره جنوبی به خوبی از رویدادهای فرهنگی خود برای بهبود چهره بین‌المللی‌شان استفاده می‌کنند، ایران هنوز نوروز را در سطح بین‌المللی به شکل سازمان‌یافته‌ای مطرح نکرده است.
رقابت فرهنگی در منطقه: برخی کشورهای منطقه در تلاشند تا با بازتعریف عناصر فرهنگی، بخشی از هویت تاریخی ایران را به خود منتسب کنند. برای مثال، در سال‌های اخیر برخی کشورها کوشیده‌اند تا نوروز را به عنوان میراثی غیرایرانی معرفی کنند. در چنین شرایطی، بی‌توجهی به دیپلماسی نوروز، موجب خواهد شد که این هویت فرهنگی به تدریج کمرنگ شود و دیگر کشورها از آن به نفع خود بهره ببرند.
راهکارهای بهره‌گیری بیشتر از نوروز در دیپلماسی فرهنگی
برای تبدیل نوروز به یک ابزار کارآمد در دیپلماسی فرهنگی ایران، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
ایجاد ساختارهای نهادی برای دیپلماسی نوروز: تأسیس دبیرخانه دائمی نوروز در وزارت امور خارجه و همکاری آن با سازمان‌های فرهنگی مانند سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رایزنی‌های فرهنگی ایران در سایر کشورها می‌تواند گام مهمی در این راستا باشد. این دبیرخانه می‌تواند برنامه‌های مدونی را برای گسترش تأثیرگذاری فرهنگی نوروز طراحی و اجرا کند.
برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی نوروز: برگزاری جشنواره‌های هنری، نمایشگاه‌های صنایع دستی، هفته‌های فرهنگی و برنامه‌های مشترک با کشورهایی که نوروز را گرامی می‌دارند، می‌تواند به معرفی بیشتر این آیین در سطح بین‌المللی کمک کند. این جشنواره‌ها می‌توانند در شهرهای مهم فرهنگی جهان برگزار شوند و از ظرفیت شبکه‌های رسانه‌ای بین‌المللی برای انعکاس آن استفاده شود.
استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی: در عصر دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های آنلاین ابزارهای قدرتمندی برای ترویج فرهنگ هستند. تولید محتواهای چندرسانه‌ای درباره نوروز، مستندسازی آیین‌های نوروزی و معرفی آن‌ها به زبان‌های مختلف می‌تواند به افزایش آگاهی جهانیان درباره اهمیت این جشن ایرانی کمک کند.
همکاری با سازمان‌های بین‌المللی: ایران می‌تواند از ظرفیت سازمان‌هایی مانند یونسکو، اکو و سازمان همکاری اسلامی برای معرفی نوروز به عنوان یک رویداد فرهنگی جهانی بهره ببرد. تقویت نقش ایران در مجامع بین‌المللی و پیشنهاد برنامه‌های ویژه برای گرامیداشت نوروز در این سازمان‌ها، می‌تواند به افزایش اعتبار فرهنگی ایران در سطح جهانی کمک کند.
افزایش تعاملات علمی و پژوهشی درباره نوروز: تشویق دانشگاه‌ها و پژوهشگران به مطالعه ابعاد مختلف نوروز و انتشار مقالات علمی در این زمینه می‌تواند به ثبت جایگاه ایران به عنوان خاستگاه اصلی این آیین کمک کند. همچنین، حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی مشترک میان دانشگاه‌های ایرانی و دانشگاه‌های کشورهای حوزه نوروز، می‌تواند به تعمیق شناخت فرهنگی و تاریخی این رویداد کمک کند.
البته ناگفته نماند در سال‌های اخیر، ایران تلاش‌های متعددی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های نوروز در راستای تقویت دیپلماسی فرهنگی خود انجام داده است. این اقدامات با هدف تحکیم روابط با کشورهای حوزه نوروز و معرفی فرهنگ ایرانی به جامعه بین‌المللی صورت گرفته است اما حجم این تلاش ها بالاخص تلاش برای تعمیق روابط همسایگی با دستاوردهای جدی و عمیق همراه نبوده است که می بایست در این رویکردها اصلاحاتی اتفاق بیفتد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این اقدامات اشاره می‌شود:
۱. برگزاری همایش‌های بین‌المللی دیپلماسی نوروز و اهدای نشان نوروز: تاکنون برای پنجمین بار همایش بین‌المللی «دیپلماسی نوروز» و «اهدای نشان نوروز» برگزار شده که آخرین آن در ۱۸ اسفند ۱۴۰۳ در فرهنگسرای نیاوران تهران بوده است.
۲. تأسیس ستاد اجرایی نکوداشت نوروز و عید فطر فرهنگی ـ هنری
۳. اعزام پیک‌های نوروزی به کشورهای منطقه
۴. برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی با موضوع نوروز
۵. تأکید بر نقش نوروز در همبستگی بین‌المللی
۶. استفاده از ظرفیت‌های نوروز در دیپلماسی فرهنگی
۷. برگزاری جشنواره‌های هنری، نمایشگاه‌های صنایع دستی و برنامه‌های مشترک مرتبط با نوروز با کشورهای با حوزه مشترک
۸. تعامل با سازمان‌های بین‌المللی در زمینه نوروزمانند یونسکو و اکو
نظر شما