به همین دلیل امر به معروف و نهی از منکر علاوه بر وظیفه دینی، تکلیفی اخلاقی و انسانی است؛ تکلیفی برای پاسداشت حقوق شهروندی و احترام به حقوق همنوعان.

به همین دلیل ستاد امر به معروف و نهی از منکر کشور همچنان با تاکید بر چنین موضوعی پس از گذشت بیش از سه دهه از تاسیس، به فعالیت خود ادامه می دهد. اما آیا توانسته است به اهدافی که برای آن ترسیم شده است دست یابد؟

محمدرضا میرشمسی، معاون امور اجتماعی ستاد امر به معروف و نهی از منکر در گفت و گو با ما از چالش های پیش روی این ستاد در راه رسیدن به اهدافش گفته است.

آقای میرشمسی؛ لطفا در ابتدا با اشاره به مهمترین ماموریت های ستاد امر به معروف و نهی از منکر کشور برایمان بگویید آیا با راه اندازی « سامانه سوء» و « داشبورد مدیریت نظارت» رویکرد این ستاد در سالی که گذشت در راستای مطالبات مردمی افزایش یافته یا تغییری نداشته است؟

در واقع رویکرد ستاد تغییر نکرده؛ بلکه تقویت شده است. مستحضرید که از چند سال پیش سازمان اجتماعی وزارت کشور، ماموریت موضوع حجاب را بعهده گرفت و فرصتی شد که ستاد به موضوع منکر به معنای عامش بپردازد؛ یعنی ما منکر را در حوزه های اجتماعی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، در چند کلمه و مبحث دیدیم. نخست؛ بحث قانون و رعایت نکردن آن. دوم؛ بحث ترک فعل و سرانجام بحث فساد.

بنابر این با این رویکرد جلو آمدیم و نتایج بسیار خوبی هم در حوزه مطالبه گری گرفتیم و همین موارد، یعنی اجرای قانون، مبارزه با مفاسد و مقابله با ترک فعل را شعار ۱۴۰۴خود قرار داده ایم. در سال گذشته هم همین رویکرد را دنبال کردیم؛ گرچه متاسفانه به هر دلیلی وقتی در رسانه ها و در اذهان عمومی و حتی در خواص تا اسم ستاد امر به معروف و نهی از منکر می آید فقط موضوع حجاب مطرح می‌شود. البته حجاب هم جزئی از قانون، جزئی از ترک فعل، جزئی از فساد است، که آن هم دنبال می شود. اما رویکرد ستاد در موضوع حجاب، ترویجی بوده است نه رویکرد سلبی یا برخوردی.زیرا ما این وظیفه را نداریم که با بی حجابی برخورد کنیم.

در خصوص بخش نخست پرسش تان هم باید عرض کنم که وقتی از ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر صحبت می کنیم یعنی نهادی که از جاهای مختلف در آن عضویت دارند. در واقع وزرای کشور، اطلاعات، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، صمت، دونفر از نمایندگان مجلس به پیشنهاد کمیسیون فرهنگی و انتخاب مجلس بعنوان ناظر،نماینده تام الاختیار رئیس قوه قضائیه، رئیس سازمان صدا و سیما، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی،فرمانده نیروی انتظامی، رئیس سازمان بسیج، دبیر ستاد ائمه جمعه،دو نفر مجتهد به انتخاب شورای‌عالی حوزه علمیه، یک نفر مجتهده -بانوی مجتهد- به انتخاب شورای عالی حوزه های علمیه خواهران و دبیر ستاد که به انتخاب رئیس ستاد معرفی می‌شود اعضای اصلی ستاد را تشکیل می دهند و اینها هستند که تصمیم می گیرند و تائید می کنند.

در خصوص عمده وظایف این ستاد هم باید گفت طبق قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر مصوب سال ۱۳۹۴ این ستاد ۱۲ وظیفه به عهده دارد که شامل تعیین سیاست ها و خط مشی های اساسی در زمینه ترویج و اجرای امر به معروف و نهی از منکر و پیشنهاد آن به مبادی ذی ربط، تبادل اطلاعات و نظرات برای شکل گیری سیاست های مربوط به امر به معروف و نهی از منکر، آسیب شناسی و ریشه یابی علل ترک معروف و ارتکاب منکر، تعیین الگوهای رفتاری، زمینه سازی برای مشارکت همه جانبه آحاد مردم و دستگاه های اداری و رسانه های عمومی در امور مربوط به فریضه امر به معروف و نهی از منکر، رصد اقدامات انجام شده در اجرای این قانون و انعکاس آن به مراجع ذی ربط، تدوین راهبردهای آموزشی برای سطوح مختلف جامعه، آموزش و پژوهش و تحقیق در زمینه امر به معروف و نهی از منکر و ترویج گسترش فرهنگ آن، شناسایی ظرفیت ها و کمک به تشکیل جمعیت ها و تشکل های مردمی فعال، حمایت همه جانبه از اقدامات قانونی آمران به معروف و ناهیان از منکر، پیگیری مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در ارتباط با تکالیف ستاد در خصوص راهکارهای اجرایی فرهنگ عفاف و حجاب و همچنین ارائه گزارش سالانه به مقام معظم رهبری و قوای سه گانه و مردم می باشد؛که خوشبختانه سیاست ها و خط و مشی ها اصلی انجام شده است. از سوی دیگر وارد تدوین راهبردهای آموزشی شده ایم و تا کنون چند ده هزار نفر از مردم را آموزش داده ایم. همچنین با توجه به این که در سال‌های گذشته با آمر به معروف و نهی از منکر برخورد می شد؛ یعنی عده ای درگیر می شدند و ضرب و شتم می کردند، ما مجبور شدیم بطور همه جانبه از اقدامات قانونی آمران به معروف و ناهیان از منکر حمایت کنیم که جا دارد از قوه قضائیه به دلیل ورود به موقع به موضوع پرونده ها و کمک هایی که در این خصوص می کند، تشکر کنم. در نهایت نیز ارائه گزارش به مقام معظم رهبری و قوای سه گانه و مردم را هم داریم به طوری که گزارش‌هایمان را روی سایت ستاد منتشر می کنیم و همه می‌توانند آنرا ببینند.

ناگفته نماند که سامانه ای را نیز در دستگاه‌ها راه اندازی کردیم تا با اتصال به آن بتوانند هر تخلف و ایراد و ترک فعلی را مشاهده کردند، مطرح ‌کنند تا مورد پیگیری قرار بگیرد و به نتیجه برسد.

بنابر این همانطور که عرض کردم رویکرد ما خیلی تغییر نکرده، یعنی تقریبا همان رویکرد است فقط در حوزه عفاف و حجاب باتوجه به اینکه مسئول داشت و در زمان مرحوم شهید رئیسی این موضوع به سازمان اجتماعی کشور واگذار شده بود، فرصت بسیار مغتنمی شد تا ما به موضوعات اجتماعی، اقتصادی،فرهنگی بپردازیم و الحمدالله فکر می کنم آثار بسیار خوبی در جامعه خواهد داشت.

قرار بود شعار امر به معروف مسئولان از سوی این ستاد دنبال شود اما گویا پس از خروج آقای جلیل محبی، دبیر سابق ستاد امر به معروف و نهی از منکر از این ستاد این موضوع تا حدی مورد فراموشی واقع شده است. چرا؟

اینطور نیست؛ این مورد با قوت بیشتر اما بدون سروصدا دارد دنبال می‌شود. ما نامه های گوناگونی به وزارت خانه ها و دستگاه‌ها نوشتیم و مسائل شان را به آن ها نشان دادیم و داریم اصلاح می کنیم. رویکرد ما این است که چون مسئول نظام جمهوری اسلامی متعلق به نظام است و اگر خدایی ناکرده مرتکب تخلفی شود توسط رسانه های خارجی برجسته می شود، بنابراین با حفظ احترام‌ به مسئول و دستگاه با کمترین هزینه و بدون سروصدا موضوعات را دنبال و حل می کنیم و اگر جایی نتوانستیم و یا مسئول نیز بی توجهی کند و یا به نوعی حاضر نشود که بپذیرد در این صورت نسبت به عملکردش موضع آشکاری می گیریم. به عبارت دیگر تمام تلاشمان را کرده و می کنیم که جنجال بپا نشود چرا که بالاخره خودِ افشای تخلف بخصوص اگر موجب آسیب و خدشه به یک انسان مومن شود خودِ این موضوع منکر است و ما باید جلوی منکر را هم بگیریم و در این راستا و برای این که بدون سروصدا این موضوعات را دنبال کنیم سامانه سوء را به عنوان یکی از راهکارها راه اندازی کردیم تا کار رصد و پیگیری را انجام دهیم که تا کنون نتایج ارزنده ای داشتیم. مثلا یک پتروشیمی بود که داشت از دست می رفت که ما آنرا برگرداندیم، یا کارخانه ای بعلت فساد به ورشکستگی رسیده بود که وارد شدیم و مشکلش را حل کردیم.

به هرحال موضوع امر به معروف و نهی از منکر مسئولان و یا به نوعی گشت ارشاد مسئولان خیلی محکم توسط ستاد امر به معروف و نهی از منکر دنبال می شود و با توجه به تجربه ای که در دو سال اخیر کسب کرده ایم برای سال ۱۴۰۴ آنرا خیلی گسترده تر پیگیری می کنیم.

بعضی کارشناسان ادعا می کنند با وجود تاکیدات مقام معظم رهبری بر اجرایی نبودن ستاد اما باز این ستاد وارد کار اجرایی شده است. شما چنین ادعایی را قبول می کنید یا خیر؟

ببینید؛ دو نگاه بر ستاد امر به معروف و نهی از منکر حاکم بوده است نخست؛ این که وظیفه ستاد،احیای امر به معروف و نهی از منکر است. نگاه دیگر که در گذشته وجود داشته ورود ستاد به موضوعات اجرایی و مصداقی است.

ما چون نگاه مان به مقام معظم رهبری است و نظر حضرت آقا این است که ستاد، احیای امر به معروف و نهی از منکر را دنبال کند، بنابر این تمام تلاش حال حاضر ستاد این است تا در همین قالب عمل کنیم. البته قانون آمران به معروف و ناهیان از منکر یک جاهایی ما را وارد حوزه اجرا کرده و از ما کار خواسته است و آن را هم داریم انجام می‌دهیم.

یکی از وظایف مهم ستاد متبوع تان، ترویج آحاد جامعه به فرایض دینی است، با این وجود به اذعان مقامات مسئول و آنچه که می‌بینیم پس از نزدیک به سه دهه از تشکیل این ستاد و فعالیت سازمان ها و تشکل های مختلف نتیجه کار آنچنان موفقیت نبوده است، در چنین شرایطی آیا می‌توان گفت بخشی از مشکل به ضعف عملکرد این ستاد و مجموعه هایی که در این زمینه فعال هستند برمی‌گردد؟

من نمی‌خواهم ضعف های ستاد امر به معروف و نهی از منکر را بپوشانم و کتمان کنم؛ اما موضوع را باید نسبت به آنچه که در سطح جامعه اتفاق می افتد، بسنجیم، آن وقت می‌شود مشخص کرد که جایگاه ستاد امر به معروف و نهی از منکر در ترغیب، در ترویج و یا حتی در بازدارندگی نسبت به یکسری از مفاسد کجاست .

نخست اینکه ده ها سازمان و دستگاه اجرایی و نظارتی در کنار ما هستند که دارند برای همین کارها بودجه می‌گیرند.در واقع کمترین بودجه ترغیب و ترویج به ما داده می‌شود در حالیکه بزرگترین ماموریت از ما خواسته شده است .

دوم اینکه شرایط کشور، به گونه ای نیست که بگوییم همه‌چیز در اختیار ستاد بوده و ستاد به وظایفش عمل نکرده است. بالاخره باید بپذیریم که صدها کانال تلویزیونی و هزاران پلتفرم اجتماعی دست به دست هم دادند و دارند در مقابل تفکرات انقلاب اسلامی فعالیت می‌کنند.

علاوه بر این بحث عملکرد بد مسئولان و ترک فعل هایی که از سوی آن ها صورت گرفته، مطرح است. مثلا یک روز مسئولی می گوید اصلا دولت در حوزه ماه رمضان و روزه مردم ورود پیدا نکند، در حالی که این یک موضوع حاکمیتی است و از صدر اسلام چنین بوده است و یا مسئول دیگری می گوید اصلاً در حوزه حجاب ورود پیدا نکنید یا در دستگاه هایی که تعمدا و یا سهوا ترک فعل هایی می کنند و یا فسادهایی در مجموعه آن ها شکل می‌گیرد و حمایت می‌کنند و یا حاضر نیستند در مقابل آن بایستند و یا اجرای قانون را تعطیل می کنند، همه این موارد شرایط جامعه را بگونه ای ایجاد کرده و یا بگونه ای جلو برده که ما امروز شاهد یکسری ناهنجاری ها هستیم که از لحاظ ارزش‌های دینی و آموزه های دینی ما پسندیده نیست و با آن در تعارض است.

بنابراین با توجه به همه فعالیت های ضد آموزه های دینی که از بیرون و داخل صورت می گیرد و فعالیت ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر که دستش بسته است و با کمترین بودجه و نیروی انسانی فعالیت می کند، باید گفت عملکرد موفقیت آمیز بوده است؛ اگرچه حتما ایراداتی هم دارد .

در اینکه در عدم توفیق نسبی ترویج احکام اسلامی در جامعه بخش های دیگر و همچنین هجمه های بیرونی یا مخالفان نظام جمهوری اسلامی نقش داشته اند، هیچ شکی نیست اما همانطور که شما هم اشاره کردید ستاد هم در این مسیر ‌ایرادات و ضعف هایی داشته است، این ضعف ها و ایرادات کدامند و ریشه در چه عواملی دارند؟

یکی از ایراداتی که کلا در حوزه پیشرفت وجود دارد نبود ثبات است. نداشتن ثبات ستاد، جلوی برنامه ریزی ها و اجرای آن ها را می‌گیرد.

در واقع در سطح ریاست ستاد، ثبات وجود داشته اما در سطح دبیری و بدنه این ستاد ثبات وجود نداشته است،

مسئله دوم این است که این اعضای ستاد گاهی نقش خودشان را خیلی به خوبی و به نحو احسنت ایفا نمی‌کنند که این می‌تواند بعنوان ایراد در کنار ایرادات دیگر قرار بگیرد .

از سوی دیگر باید راهبردهای درستی با مبنای علمی نوشته می شد، که گاهی چنین نبوده و حتی سلیقه حاکم شده است.بدون تعارف عرض کنم اینها ایراداتی است که ستاد داشته و هنوز هم دارد و باید در مورد آن فکری کرد. البته همه تلاش ما این است که از این ایرادات فرار کنیم و وارد فرایند آزمون و خطا نشویم و بیاییم بطور واقعی صحنه را نگاه کنیم و با استفاده از ابزارهای علمی روز دنیا از جمله هوش مصنوعی نیازهای کشور در این حوزه را برطرف کنیم؛ گرچه باز هم معتقدم حتی اگر ده ها برنامه خوب هم بنویسید اما اگر دست هایی حاضر به اجرای آن نباشد باز مشکلات را خواهیم داشت و سر از خانه اول در می‌آوریم.

مسئولیت و فعالیت های ستاد مختص یک موضوع خاص نیست و گستره زیادی دارد؛ از آسیب های اجتماعی همچون طلاق، تکدی گری گرفته تا حوزه های مختلف دیگر مثل محیط زیست و پیگیری ها و دغدغه ها، اعتراض های مردمی به برخورد نامناسب مسئولان و غیره. آیا این گستردگی وظایف و فعالیت ها خود مانعی برای عملکرد بهتر این ستاد نیست؟

اگر دقیقا آنچه را که اشاره کردید دنبال شود، پاسخ مثبت است و این موضوع خودش عاملی بازدارنده و فرسایشی خواهد شد. ولی ما در مجموع حدود هفتاد دستگاه داریم‌ که بگونه ای نظارت انجام می‌دهند. یعنی یا خود صرفا نظارتی هستند و یا این که هم اجرایی و هم نظارتی می باشند. تلاش ستاد بر است که این دستگاه‌ها را بیاوریم و ترک فعل هایشان را به آن ها نشان دهیم و بگوییم در اینجا وارد نشدید و باید وارد شوید. در واقع یکی از کارهایمان این است که دستگاه‌ها را به این نقطه برسانیم که بر اساس شرح وظایف شان عمل کنند و اگر خدایی ناکرده جایی ببینیم که دستگاه به وظایفش عمل نمی‌کند ما به موضوع ورود پیدا می کنیم. در واقع اینکه پیشتر عرض کردم در حوزه های اقتصادی، فرهنگی،سیاسی، اجتماعی ورود پیدا کردیم به این معناست که توجه دستگاه های مسئول را به ماموریت‌شان سوق می دهیم.

برای مثال موضوع طلاق و موضوعات آسیب های اجتماعی تقریبا بعهده سازمان اجتماعی وزارت کشور سپرده شده است و ما از سازمان اجتماعی وزارت کشور و وزارت کشور می‌خواهیم که این موضوعات را دنبال کند.یک جاهایی هم به آن ها کمک می کنیم.

خب، فراوانی نهادها و سازمانی هایی که گاهی نقش مشابه هم را ایفا می کنند آیا منجر به ناهماهنگی و سرانجام اجرا نشدن وظایف و تحقق اهداف برنامه ها نخواهد شد؟

بله. یعنی نگاه شخصی بنده است در واقع یکی از علت‌هایی که کار ما بخوبی جلو نمی رود یا دیده نمی‌شود وجود دستگاه های متنوع نظارتی در یک موصوع واحد است.

یعنی منظورتان وجود دستگاه ها ی موازی است؟

دستگاه های موازی و یا مسئله واحد. یک دستگاه برای یک مسئله خاصی نیست؛ بلکه چند دستگاه یک مسئله را دارند نظارت یا دنبال می‌کنند. خب اتفاقی که در اینجا می افتد این است که ما با مفهومی به نام تباکُل مواجه می‌شویم. یعنی یک وظیفه ای را همه بر روی دوش دیگری می‌گذارند. مثلا در مسئله حجاب ستاد امر به معروف می گوید وزارت ورزش و جوانان مسئولیت دارد و این وزارتخانه هم به قول معروف توپ را به زمین سازمان اجتماعی وزارت کشور می اندازد و... . یعنی عدم موفقیت خود را در اجرا و تحقق اهداف برنامه همینطور روی دوش یکدیگر می اندازیم. در واقع پول هایی که برای اجرای یک برنامه پیش بینی می شود را مصرف می کنیم اما کار جلو نمی رود.

همانطور که در ابتدا اشاره کردید آسیب شناسی و ریشه یابی علل ترک معروف و ارتکاب منکر دومین ماموریت بزرگ ستاد است، خب از آنجا که دو سه دهه از فعالیت این ستاد می گذرد قاعدتا باید تا به حال یک آسیب شناسی و ریشه یابی از علل افزایش ترک معروف ها و ارتکاب منکر صورت گرفته باشد؛ ارزیابی شما در این زمینه چیست؟ یعنی می‌خواهیم بدانیم که چرا بخشی از جامعه ترک معروف می‌کنند و بیشتر دنبال ارتکاب منکرها هستند؟

آسیب ها و ریشه های آن ها مشخص شده است، ضمن این که همه ما آسیب ها را می شناسیم اما برای برخورد با آن ها در کنار هم قرار نگرفتیم چون تباکُل شکل گرفته است .

برای مثال برای بحث افزایش حضور مردم در مساجد، دوازده سیزده دستگاه و نهاد ورود پیدا کردند اما آیا این ها که بررسی کردند و آسیب ها را درآوردند و قرار شد با هم کار کنند تا هدف یاد شده محقق شود،آیا موفق بودند؟ پاسخ منفی است. چون یک تباکل صورت گرفته و هرکسی می‌گوید آن دیگری دارد انجام می‌دهد یا من باید انجام دهم.

یعنی فرماندهی واحد برای عملیات و پیگیری ونظارت بر این عملیات و ارزیابی وجود ندارد. در واقع اگر بپرسید آسیب چیست؟ می‌گوییم آسیب این است که نهادی بتواند تمام کننده باشد و این مجموعه را با اختیار تام رهبری کند، وجود ندارد. به همین خاطر اگر یک وزارتخانه وظیفه اش را انجام داد که چه بهتر اما اگر نداد در نهایت در بودجه اش تاثیر می‌گذارند؛ اما وزیر مربوطه را توبیخ نمی‌کنند. یعنی طی چند سال اخیر برای نخستین بار بود که دیدیم برای دو وزیر کشاورزی و صمت بابت ترک فعل، حکم صادر شده است که این موضوع جای امیدواری دارد.

مگر قرار نبود ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر چنین نقشی را در حوزه مورد نظر به عهده بگیرد؟

نه. این ستاد تمام کننده نیست.

ستاد برای اجرای وظایف و ماموریت هایش در حال حاضر با چه چالش های عمده ای مواجه است؟

همراهی نکردن دستگاه ها بطور واقعی. نداشتن عِدّه و عُده. مثلا ستاد ما فقط ۷۰ تا نیرو دارد .

و حرف آخرتان؟

قانون مسئولیت ستادهای امربه معروف و نهی از منکر را غیر متمرکز دیده است؛ تمرکز حاکم نیست.این غیر متمرکز بودن را هم اضافه کنید به آسیب ها.