استان زیبای یزد با بافت تاریخی منحصر به ‌فردش نه‌تنها نزد ایرانیان علاقه‌مند به فرهنگ کهن ایران‌ زمین ارزشمند است، بلکه در میان جهانگردان نیز از محبوبیت خاصی برخوردار است به‌ طوری ‌که سالانه بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی برای دیدار از این دیار کهن عازم یزد می‌شوند.
استان یزد آن ‌قدر آثار تاریخی، باستانی و جاذبه‌های گردشگری دارد که حتی سفرهای چند باره به این شهر زیبا نه شما را خسته می‌کند و نه برایتان تکراری می‌شود. «برج کبوترخانه میبد» یکی از آثار تاریخی و بسیار زیبای این شهر است. شاید به نظرتان کبوترخانه‌ها جایی کاملاً معمولی باشد اما در گذشته این مکان‌ها اهمیت خاصی داشتند و از کاربردی‌ترین بناهای هر شهری محسوب می‌شدند. کبوترخانه‌ها در واقع برج‌هایی بلند بودند که مردم در آن انواع کبوتر و پرندگان دیگر را نگهداری می‌کردند تا بتوانند کود آن‌ها را برای استفاده در زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها، دباغی‌ها و چرم‌سازی‌ها و حتی ساخت باروت جمع‌آوری کنند.
تاریخچه
اگرچه کبوترخانه‌ها قدمت بسیار بالایی دارند اما در برخی متون تاریخی قدمتی هزار و ۲۰۰ تا هزار و ۶۰۰ ساله برای این بناها نوشته‌اند. یکی از قدیمی‌ترین کبوترخانه‌های ایران در شهر میبد واقع در استان یزد است که امروزه یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود. ساخت این کبوترخانه را به دوران قاجار نسبت داده‌اند و در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. ضمن آنکه این برج تاریخی به دلیل پناه دادن به کبوترها و یا پرندگان بی‌پناه در سامانه ارزیابی سازمان یونسکو در راستای حمایت و ساماندهی حیوانات نیز حائز رتبه شده است.
نقشه برج
برج کبوترخانه بنایی به شکل استوانه با قطاربندی گچی و آجری بود به شکلی که از ورود مارها به درون برج پیشگیری می‌کرد. در داخل برج قوس‌هایی ایجاد شده و زمانی که کبوترها احساس خطر می‌کنند به ‌راحتی می‌توانند به پرواز درآیند. ویژگی‌هایی از قبیل نوارهای گچی اطراف دیوار، تله مارگیر، گنبد کنگره‌ای، طاق‌بندی و گچ‌بری‌های زینتی موجب شده برج کبوترخانه میبد در میان تمام برج‌ها متمایزتر و به لحاظ معماری خاص‌تر باشد.
معرفی بخش‌های مختلف
ارتفاع ۸ متری برج کبوترخانه با نمایی خشتی و آجری توجه هر رهگذری را جلب می‌کند. این بنا در سه ‌طبقه و در هر طبقه غرفه‌های کوچک پرندگان در ابعاد ۲۰ در ۲۰ که گاهی به ۴ هزار غرفه می‌رسد، معماری علمی این بنا را به رخ می‌کشد.
در بام ساختمان چهار برج کوچک و یک برج بزرگ طراحی ‌شده که با اندازه کوچک ورودی‌ها فقط امکان تردد کبوترها وجود داشته و پرندگان بزرگ‌تر و یا مهاجم اجازه ورود پیدا نمی‌کردند. فضای پیچ‌درپیچ و قوس‌های داخل برج موجب می‌شد جریان هوا در داخل منافذ به‌راحتی امکان‌پذیر باشد که علاوه بر تأمین هوای کافی برای پرندگان موجب خنکی آنان در تابستان می‌شد.
از آنجا که گردش هوا از طبقات پایین به بالا شکل می‌گرفت در زمستان نیز هوای گرم از قسمت اجاق گرمخانه به‌تمامی طبقات برج انتقال می‌یافت و نمای خارجی برج با خشت‌های رنگی و طراحی ضربدری و نوار سفیدی که دور برج را احاطه کرده بر زیبایی بنا می‌افزاید. در قسمت بیرونی و در ضلع غربی برج اتاقکی بزرگ ساخته‌ شده که حدود یک متر از سطح زمین فاصله دارد و محوطه‌ زیر آن را با زغال و خاکستر گرم نگه می‌داشتند، فضای درون اتاق برای خشک ‌کردن فضولات جمع‌آوری‌ شده مورد استفاده قرار می‌گرفت. زیرا فضولات کبوتر خاصیت اسیدی بالایی دارد و موجب سوزاندن ریشه گیاه می‌شود.