حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر نوایی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان، در دومین پیش‌نشست همایش ملی بزرگداشت آیت‌الله العظمی سید محمدهادی میلانی که با همکاری بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در پژوهشکده اسلام تمدنیِ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، به تحلیل ابعاد شخصیتی و اندیشه‌های سیاسی این مرجع بزرگ شیعه پرداخت.
وی با اشاره به جایگاه برجسته این عالم دینی در تاریخ معاصر تشیع، تصریح کرد: وقتی به بزرگان تاریخ معاصر چون امام خمینی(ره) و آیت‌الله میلانی می‌نگریم، حیرت‌آور است که این شخصیت‌ها چگونه پرورش یافته و در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نقش‌آفرینی کرده‌اند.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان به نقش آیت‌الله میلانی در حمایت از علمای انقلابی و موضع‌گیری‌های قاطع ایشان در برابر رژیم پهلوی اشاره کرد و گفت: در مسائلی همچون دفاع از حجاب، مخالفت با کشف حجاب و حمایت از علمای مبارزی چون شهید هاشمی‌نژاد، مواضع ایشان بسیار روشن بود، حادثه مسجدی که شهید هاشمی‌نژاد در آن سخنرانی کرد، نمونه‌ای از نقش مؤثر آیت‌الله میلانی در جریان‌سازی سیاسی و دینی مشهد است.
وی همچنین عنوان کرد: آیت‌الله میلانی از فقهای دارای اجتهاد سیستمی و صاحب نگاه جامع‌نگری بودند که ابعاد فلسفی اندیشه ایشان مغفول مانده و نیازمند بازخوانی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین نوایی با اشاره به تأثیر گسترده آیت‌الله میلانی بر جریان‌های انقلابی، افزود: ایشان در مشهد به‌عنوان یک مرجع فکری شناخته می‌شدند. پروفسور برلین نیز پس از دیدار با ایشان مسلمان شد و اذعان داشت که از عمق شخصیت علمی و معنوی آیت‌الله میلانی شگفت‌زده است.

آیت الله میلانی و بازخوانی گفتمان وحدت اسلامی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز در ادامه این نشست، تصریح کرد: آیت‌الله میلانی نقش مهمی در بازخوانی هویت شیعی و ترویج گفتمان وحدت اسلامی ایفا کرد.
باغستانی با بیان اینکه بخش اعظم عمر علمی آیت‌الله میلانی در عراق سپری شد، گفت: ایشان تحت تأثیر مکتب اصولی نجف، که با اندیشه‌های علمایی چون آخوند خراسانی شکل گرفته بود، به ایران مهاجرت کردند. این پیش ‌زمینه فکری، سیره‌نگاری خاصی را در آثار ایشان رقم زد که هم‌راستا با پذیرش اقلیت‌بودن شیعه، اما با نگاهی عقلانی و وحدت‌محور بود.
وی در ادامه افزود: سیره‌نگاری آیت‌الله میلانی، برخلاف گفتمان صریح و گاه تقابلی دوره صفویه، مبتنی بر بازشناسی هویت شیعی در فضای همگرایی اسلامی است؛ این عالم شیعی کوشید تا با تکیه بر اشتراکات و نیز بهره‌گیری از منابع معتبر اهل سنت، از نو هویت تشیع را در قالبی عقلانی، متعادل و فراگیر بازتعریف کند.
باغستانی خاطرنشان کرد: ارتباطات گسترده ایشان با اندیشمندان اهل سنت، میزبانی از چهره‌هایی چون «شیخ محمود شلتوت» و حمایت از فتاوای وحدت‌بخش نشان می‌دهد که وحدت اسلامی برای ایشان صرفاً یک ایده نبود، بلکه یک اصل محوری در زندگی علمی و عملی ایشان بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه به دستاوردهای سیره‌نگاری مرحوم آیت‌الله میلانی اشاره کرد و گفت: کاهش بی‌اعتمادی به منابع اهل سنت، تقویت اصول هویت شیعی با استناد به منابع اهل سنت و اثبات مشروعیت کنونی و آرمانی آینده شیعه از جمله این دستاوردهاست.
باغستانی یادآور شد: این آثار نه تنها برای تاریخ‌نگاری شیعه اهمیت دارند، بلکه به‌عنوان ابزاری برای هویت‌سازی و تقویت بنیان‌های فکری شیعه در دنیای معاصر نیز بسیار باارزش هستند.

جایگاه محوری آیت‌الله العظمی میلانی در صیانت از مرجعیت شیعه

مسئول نشریات پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی نیز به عنوان دیگر سخنران این نشست، با اشاره به جایگاه محوری آیت‌الله العظمی میلانی در صیانت از مرجعیت شیعه و حمایت از حرکت امام خمینی(ره) اظهار کرد: این مرجع بزرگ، با هوشیاری و شجاعتی ستودنی، ضمن تقویت عرصه مرجعیت در مشهد، با پشتیبانی آشکار و قاطع از امام(ره)، بستر تثبیت رهبری ایشان را در جریان نهضت اسلامی فراهم ساخت.
حجت‌الاسلام سیدمحمد عیسی‌نژاد، ضمن اشاره به اهمیت جایگاه امام خمینی(ره) در پایه‌گذاری انقلاب اسلامی، به اثرگذاری مرجعیت شیعه در تایید و تثبیت رهبری امام، به‌ویژه نقش مرحوم آیت‌الله میلانی، اشاره و بیان کرد: پیوند میان آیت‌الله میلانی و امام خمینی(ره) گواه بر حقیقتی مهم در تاریخ معاصر ایران است.
حجت‌الاسلام عیسی‌نژاد همچنین تصریح کرد: آیت‌الله میلانی، در مسیر ایجاد حاکمیت دینی، تجربه‌ا ی نوآورانه و استراتژیک رقم زد که حتی در گزارش‌های ساواک مورد توجه قرار گرفته است؛ ویژگی‌هایی چون محبوبیت گسترده، روابط بین‌المللی، حمایت بی‌دریغ از نهضت امام(ره) و تدبیر سیاسی در مواجهه با رژیم پهلوی، از جمله خصوصیات برجسته ایشان به‌شمار می‌آید.
حجت‌الاسلام عیسی‌نژاد در ادامه، اقدامات استراتژیک آیت‌الله میلانی را شامل اعزام گسترده مبلغان به سراسر کشور، ارتباط دائم با طلاب، تقویت آگاهی سیاسی و بصیرت اجتماعی دانست و بیان کرد: آیت‌الله میلانی خطبای خراسان را سازمان‌دهی کرده و به مناطق مختلف اعزام می‌کرد، روزهای پنج‌شنبه طلاب را به روستاها گسیل می‌داشت تا به‌طور مستقیم با مردم و مسائل آنان ارتباط بگیرند.
حجت‌الاسلام عیسی‌نژاد در پایان تصریح کرد: نقش نهاد مرجعیت در تایید، تثبیت و پشتیبانی از رهبری امام خمینی(ره)، خصوصاً توسط شخصیت‌هایی مانند آیت‌الله میلانی، نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی است، بازنگری در این تاریخ، نیازمند تامل در ظرفیت‌های استراتژیک مرجعیت و شناسایی سبک حکمرانی دینی در روزگار معاصر است.