نسخ خطی، میراث فرهنگی ملت‌ها، نماد بسیار مهم غنای فرهنگی و بیانگر تلاش مردم یک کشور در گردآوری و حفظ دستاوردهای فکری، علمی و تاریخی آن سرزمین به شمار می‌آید. به عبارتی دیگر، نسخ خطی از عوامل اصلی نقل و انتقال دانش و تجربیات بشری محسوب می‌شود. از این‌رو، سال‌ها است که مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی(مدیریت مخطوطات فعلی)، در این عرصه فعالیت دارد. در ادامه، در گفت‌وگو با رمضانعلی ایزانلو، مدیر مخطوطات آستان قدس رضوی به بررسی فعالیت‌ها و اقدامات شاخص این مدیریت در سال ۱۴۰۳، می‌پردازیم.
نگهداری از ۱۳۷ هزار و ۴۹۱ نسخه در مخازن
مدیر مخطوطات آستان قدس رضوی درباره میزان منابع مخازن این مدیریت، اظهار می‌کند: این آمار در پایان سال ۱۴۰۳، به ۸۲ هزار و ۱۲۸ نسخه در مخزن خطی اعم از ۵۸ هزار و ۶۷۲ نسخه خطی، دو هزار و ۶۰۴ نسخه دست‌نویس، ۱۵ هزار و ۴۴۴ جزوه خطی و پنج هزار و ۴۰۸ نسخه قرآنی و همچنین ۵۵ هزار و ۳۶۳ نسخه چاپ سنگی و سربی در مخزن سنگی کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی رسیده بود.
ایزانلو ادامه می‌دهد: در مجموع، در سال گذشته، ۵۲۱ نسخه خطی و ۳۳۴ نسخه چاپ سنگی و سربی از طریق اهدا و خریداری، جذب مدیریت مخطوطات آستان قدس رضوی شده است.
وی بیان می‌کند: همچنین در سال گذشته، منابع خطی، چاپ سنگی و سربی برخی از مراکز علمی کشور به‌صورت امانی به مخازن مدیریت مخطوطات آستان قدس رضوی وارد شد که می‌توان به حوزه‌های علمیه، کتابخانه علامه شیخ شوشتری(ره) شوشتر، کتابخانه امام رضا(ع) کرمانشاه و... اشاره کرد.
این مقام مسئول، با اشاره به اسکن دو هزار و ۲۳۵ نسخه خطی و وقف‌نامه و ۳۶۴ نسخه چاپ سنگی موجود در این مدیریت در سال گذشته، می‌گوید: علاوه بر نگهداری و جذب منابع، فعالیت‌های ارزشمند دیگری نیز توسط بخش مخزن نسخ خطی و چاپ سنگی این مدیریت در سال ۱۴۰۳، انجام شده است.
وی می‌افزاید: از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به تحویل و تحول ۹۳ قرآن و مرقع از موزه به مخزن، تحویل و تحول ۱۰۹ قرآن و جزوه و ۲۷ جلد لاکی روغنی نفیس از مخزن به موزه، تحویل و تحول نسخه‌های اهدایی مقام معظم رهبری از موزه به مخزن، تحویل و تحول ۲۰ نسخه از نسخه‌های اهدایی مقام معظم رهبری از مخزن به موزه، انتقال کل نسخه‌های چاپ سنگی از مخزن چاپ سنگی به مخزن اسناد و... نام برد.
وی درباره فعالیت‌های شاخص فهرست‌نویسی منابع در سال ۱۴۰۳ نیز تصریح می‌کند: ۵۳۹ عنوان نسخه خطی، ۸۸۱ نسخه از منابع سنگی و سربی اهدایی و خریداری مدیریت مخطوطات و همچنین حدود ۱۵۰۰ نسخه امانی موجود در این مدیریت، فهرست‌نویسی شده است.
توجه ویژه به امر پژوهش و نشر آثار
ایزانلو درباره ارائه خدمات مدیریت مخطوطات آستان قدس رضوی به محققان و دانشجویان نیز می‌گوید: در مجموع، در سال گذشته، ۱۹۴۶ منبع اعم قرآن خطی، نسخه خطی و نسخه چاپ سنگی به‌صورت حضوری و ۱۸۴۳ نسخه خطی و چاپ سنگی به‌صورت برخط(آنلاین)، در قالب ارائه خدمات تحویل مدرک با مشارکت کتابخانه دیجیتال این آستان مقدس، به اهل علم و پژوهش، تحویل داده شده است.
وی بیان می‌کند: با توجه به تأکید رئیس سازمان، در سال گذشته، توجه ویژه‌ای به شناسایی و معرفی نفایس خطی آستان قدس رضوی در قالب فهرست‌های تخصصی در این مدیریت شد. همچنین تلاش شد تا از ظرفیت استادان خارج از سازمان نیز استفاده شود.
به گفته ایزانلو، سال ۱۴۰۳، سال پررونقی نیز در زمینه انعقاد قرارداد طرح‌های پژوهشی و نشر آثار در حوزه مخطوطات بوده است چنان‌که سال گذشته، پنج کتاب و چهار کتاب کاتالوگ در این حوزه منتشر شد و ۹ طرح پژوهشی نیز با پژوهشگران برجسته خارج از سازمان، به امضا، رسید.
وی ادامه می‌دهد: این کتاب‌ها شامل عناوین «اختیارات منظوم (در نجوم احکامی)»، «کتابخانه شیخ محمد خاتون: پیشوای حکومت عبدلله قطب شاه در حیدرآباد جنوب هند»، «متون پیشا اسلامی در کتابخانه آستان قدس رضوی»، «کشاف؛ مخطوطات الطاووس الیمانی لدار المخطوطات فی صنعا، در دو جلد» و «نگاهی به جزء سی‌ام قرآن کریم: مصحف زرنگار(با همکاری نشر سفیر اردهال)»، می‌شود.
وی می‌افزاید: همچنین «متون پیشا اسلامی موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی»، «منتخب شاهنامه‌های مصور چاپ سنگی در کتابخانه آستان قدس رضوی»، «منتخب دست‌خط علما در کتابخانه آستان قدس رضوی» و «منتخب قرآن‌های منتسب به‌خط ائمه اطهار(ع) در کتابخانه آستان قدس رضوی»، عناوین این کتاب کاتالوگ‌ها به شمار می‌آید.
فعالیت‌های شاخص بخش مطالعات نسخ خطی
مدیر مخطوطات آستان قدس رضوی درباره فعالیت‌های شاخص بخش مطالعات نسخ خطی این مدیریت در سال گذشته نیز بیان می‌کند: «نیازسنجی پژوهشی در حوزه نسخ خطی و چاپ سنگی و تعیین اولویت‌های پژوهشی»، «انتشار شماره جدید از دوفصلنامه تخصصی پژوهشنامه مطالعات نسخ خطی»، «مشاوره به دانشجویان و پژوهشگران» و «نسخه‌شناسی مصاحف قرآنی تا قرن چهارم هجری قمری»، از جمله این فعالیت‌ها به شمار می‌آید.
وی ادامه می‌دهد: از دیگر فعالیت‌های این بخش می‌توان از «برقراری ارتباط با مراکز پژوهشی نسخ خطی و پیشنهاد دعوت از استادان و پژوهشگران به‌منظور تشکیل جلسات تخصصی، طبق ضوابط سازمان»، «همکاری با نمایشگاه‌های تخصصی و مناسبتی» و «تهیه کتابچه نفایس نسخ خطی موضوع طب»، نام برد.
وی می‌افزاید: همچنین می‌توان به «بررسی اولیه و تدقیق اطلاعات ۶ هزار نسخه قرآن و جزوه قرآنی خطی به منظور شناسایی، معرفی نسخه‌های ناشناخته، تصحیح، یکسان‌سازی داده‌ها، مجموعه‌سازی و نیز مشخص کردن نواقص و ایرادات» و «فهرست‌نویسی ۱۵۳ قرآن و جزوه قرآنی تازه جذب شده (مرتب‌سازی اوراق، برگه‌شماری و تهیه شناسنامه) در سامانه فهرست‌نگار خطی»، اشاره کرد.
ایزانلو می‌گوید: در حوزه پایگاه‌های اطلاعاتی نسخ خطی به منظور ارائه خدمات به محققان و پژوهشگران نیز اقداماتی نظیر بررسی پایگاه‌های داخلی و خارجی نسخ خطی با هدف تدوین کاربرگه‌ای مرجع در حوزه نسخ خطی اعم از کاربرگه‌های داخلی همچون کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، دانشگاه تهران و...، پایگاه‌های خارجی نظیر کتابخانه بریتانیا، کتابخانه دانشگاه پرینستون، کتابخانه دانشگاه براون و...، انجام شد.
وی ادامه می‌دهد: تهیه پنج پایگاه در بخش فهرست‌نویسی و نمایه‌سازی نسخ خطی مطابق با استاندارد مارک شامل پایگاه‌های «نسخ خطی»، «قرآن‌ها و جزوات قرآنی»، «اجازات»، «مُهرها» و «واقفان» و تهیه سه پایگاه در بخش مستندسازی نسخ خطی مطابق با استاندارد مارک اعم از پایگاه‌های «اصطلاحات نسخ خطی»، «مشاهیر خطی» و «عناوین نسخ خطی»، از جمله این اقدامات است.
میزبانی از چهره‌های برجسته علمی
مدیر مخطوطات آستان قدس رضوی می‌گوید: این مدیریت در برگزاری برنامه سه‌شنبه‌های علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در سال ۱۴۰۳ نیز مشارکت گسترده داشت چنان‌که ۱۶ برنامه سال گذشته سازمان با محوریت رونمایی و معرفی آثار نفیس موجود در مخازن خطی و چاپ سنگی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، اجرا شد.
ایزانلو خاطرنشان می‌کند: مدیریت مخطوطات، یکی از بخش‌های مهم این کتابخانه نیز به شمار می‌آید که گروه‌های مختلف از دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و مؤسسات فرهنگی تا چهره‌های برجسته علمی و مذهبی، از آن بازدید می‌کنند.
وی می‌افزاید: دراین‌راستا، در سال گذشته این مدیریت میزبان آیت‌الله نجم‌الدین مروجی طبسی، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدی گلپایگانی، حجت‌الاسلام و المسلمین صمدی، آیت‌الله سبحانی، مدیران صدا و سیما، مهمانان داخلی و خارجی همایش بزرگداشت «اقبال لاهوری» و...، بود.
نظر شما