به گزارش قدس خراسان، واقعیت این است که زیارت مانند بسیاری از مفاهیم اسلامی دیگر به تعبیر شهید مطهری دستخوش دگرگونی مفهومی و قلب ماهیت شده و به همین علت از مفهومی سازنده و تمدن ساز، به مناسکی محدود و ایستا تقلیل پیدا کرده است. به تبع این اشراف نداشتن به جایگاه اصلی زیارت در جهان‌بینی توحیدی، شأن این مقوله در عرصه سیاست‌گذاری نیز پایین آمده است؛ شاهد آن هم حجم نحیف و غیر راهبردی جملاتی است که در محصولات سیاستی کشور؛ اعم از اسناد چشم‌انداز و برنامه‌های توسعه پنج‌ ساله مشاهده می‌شود؛ پدیده‌ای که می‌توانست یکی از ارکان اصلی بنای تمدن نوین اسلامی باشد. از طرف دیگر عدم تنقیح مفهوم زیارت موجب شده این مفهوم در اسناد علمی و سیاستی کشور همراستا و هم‌معنی با مفهوم گردشگری مذهبی دیده شود. امروزه در نظر بیشتر کسانی که با مفهوم زیارت سروکار دارند، زیارت کارکردی روحی-روانی و آرامش‌بخش دارد. در این نگاه، زیارت، غالباً امری یک‌طرفه است که زائر با نیات مختلفی از جمله: تسکین روحی، رفع حاجت‌های مادی و معنوی، شفاخواهی، احتیاج به خلوت و... راهی حرم مطهر می‌شود.
نخ تسبیح همه این مدل‌های زیارت، برطرف شدن یک‌طرفه خواسته‌های زائر است. این زائر است که حاجت مشخص و حتی مدل مشخصی برای برآوردن حاجت دارد، توقع دارد و برای این توقع سختی‌های سفر زیارتی را هم به دوش می‌کشد. ناگفته نماند کسی منکر زیارت‌های عمیق و صحیحی نیست که برخی زائران حضرت(ع) انجام می‌دهند. نکته بر سر جو عمومی و غلبه یک نگاه به مفهوم و کنش زیارتی است.
در یک مطالعه چندجانبه برای تدوین سند ملی زیارت، این سند تعریف مجمل و مفیدی ارائه می‌کند که ابعاد مختلف زیارت حقیقی را در بر می‌گیرد. در این سند، زیارت عبارت است از: «حضور آگاهانه و مؤثر زائر نزد اولیای الهی، برای تعالی معنوی خود در نظام هستی توحیدی و تجدید عهد با ایشان به منظور کنشگری در جامعه اسلامی».

حضور آگاهانه
حضور آگاهانه بدین معنی است که زیارت با صرف حضور بدون آگاهی زائر تحقق پیدا نمی‌کند؛ زائر باید آگاه به مسئله زیارت باشد. آگاهی از دو وجه قابل توصیف است؛ ۱. قصد از اینکه زیارت می‌خواهد رقم بخورد. ۲. شناخت نسبت به جایگاه و مقام مزور.

تعالی معنوی
زیارت به‌منظور تعالی معنوی رقم خواهد خورد. هرچند در زیارت حاجات مادی افراد نیز برآورده می‌شود؛ اما این رفع حاجات نیز در نهایت به تعالی معنوی یعنی نزدیک‌تر شدن به خداوند و قرب الهی منجر خواهد شد.

نظام هستی توحیدی
عالم هستی یک نظام توحیدی فراگیر ذیل خلقت، تدبیر و ربوبیت الله است که مدیریت یکپارچه و اتصال تدبیر در آن حاکم است. از این منظر تمامی اجزای جهان آفرینش با یکدیگر کاملاً مرتبط و متصل بوده و مجموعه‌ای واحد و هماهنگ را ایجاد می‌کنند. در چنین نظامی حرکت هر جزء به سمت تعالی و غایت خود، حرکت دیگر اجزا را نیز به سمت تعالی موجب خواهد شد.

تجدید عهد برای کنش‌گری
زیارت فقط یک امر انفعالی نیست؛ بلکه زائر افزون بر اثرپذیری و تعالی برآمده از حضور در پیشگاه ولی‌خدا، در یک امر فعالانه دین خود را به ولی عرضه کرده و با تجدید عهد و پیمان الهی در برابر او، نقش و جایگاه خود را در نظام هستی و جامعه اسلامی مشخص و نقشه راه خود را ترسیم می‌کند و به کنش‌گری در جامعه اسلامی می‌پردازد.

جامعه اسلامی
جامعه اسلامی در این نگاه برآمده از رویکرد توحیدی به نظام هستی است که می‌توان نتیجه آن را جامعه ولایی دانست. از منظر رهبر معظم انقلاب، ولایت یعنی به‌هم‌پیوستگی و هم‌جبهه‌گی و اتصال شدید یک عده انسانی که دارای یک فکر واحد و جویای یک هدف واحدند، در یک راه دارند قدم برمی‌دارند، برای یک مقصود دارند تلاش و حرکت می‌کنند و یک فکر را و یک عقیده را پذیرفته‌اند. افراد این جبهه باید هر چه بیشتر به همدیگر متصل باشند و از جبهه‌های دیگر و قطب‌های دیگر و قسمت‌های دیگر خودشان را جدا و کنار بگیرند. این چنین جامعه‌ای در زمان فعلی در نظام جمهوری اسلامی نمودهایی دارد.
در این تعریف، زیارت امری کاملاً دوطرفه است که از طریق «عهد بستن» زائر با ولی خدا آغاز می‌شود. در این تعریف انتظاراتی از زائر هست که فراتر از خواندن یک زیارت‌نامه و اذن دخول است. این تعریف به صراحت دو کارکرد اصلی «تعالی معنوی» و «کنشگری در جامعه اسلامی» را جزو لاینفک زیارت می‌داند که زائر با این شاخصه‌ها می‌تواند زیارت خودش را اعتبارسنجی دینی کند. در شماره های بعد، اثر این تعریف، کارکردهای اصلی آن و چگونگی تحقق آن در مشهد را مورد بررسی قرار خواهیم داد.