بزرگداشت روز جهانی پزشک خانواده که هرساله در ۱۹ می، مصادف با ۲۹ اردیبهشت برگزار می‌شود، فرصتی است برای قدردانی از تلاش‌های ارزنده پزشکان خانواده در سراسر جهان و همچنین بازنگری در جایگاه و نقش آن‌ها در ارتقای سلامت جامعه. به همین مناسبت، با دکتر ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده و عضو سازمان جهانی پزشکان خانواده (ونکا) گفت‌وگویی داشته‌ایم تا بیشتر با این حرفه آشنا شویم.
روز جهانی پزشک خانواده با چه هدفی نام‌گذاری شده و امسال چه پیامی برای جامعه دارد؟
هدف از این روز، افزایش سطح آگاهی عمومی جامعه نسبت به نقش مهم پزشک خانواده در نظام سلامت است. پزشک خانواده صرفاً یک پزشک درمان نگر نیست؛ بلکه پزشکی است که با نگاهی جامع‌نگر؛ سلامت فرد، خانواده و جامعه را در تمامی ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و پیشگیرانه دنبال می‌کند.
شعار روز جهانی پزشکی خانواده در ۱۹ مه ۲۰۲۵ «ایجاد تاب‌آوری ذهنی در جهان درحال تغییر با پزشک خانواده» است. تاب‌آوری به معنای توانایی مقابله با سختی‌ها، فشارها و بحران‌ها و بازگشت به حالت تعادل و سلامت روانی است؛ در دنیای امروز که با تغییرات سریع اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژی مواجه هستیم، پزشک خانواده به‌عنوان یکی از ارکان نظام سلامت از طریق مشاوره‌های پیشگیرانه، آموزش بهداشت روان، شناسایی زودهنگام مشکلات روانی، حمایت اجتماعی و ارتباطی و پشتیبانی در مواجهه با تغییرات و بحران‌ها می‌توانند افراد را با تغییرات سازگار نموده و تاب‌آوری آن‌ها را افزایش دهند.
پزشک خانواده دقیقاً چه وظایفی دارد و چه تفاوتی با سایر تخصص‌ها دارد؟
پزشک خانواده نقش راهبر را دارد، برخلاف بسیاری از تخصص‌ها که نگاه متمرکز و تک‌بعدی دارند، پزشک خانواده بیمار را در بستر خانواده، فرهنگ و محیط زندگی‌اش بررسی می‌کند، او مسئول مراقبت‌های اولیه، پیشگیری از بیماری‌ها، کنترل بیماری‌های مزمن، آموزش سلامت، ارجاع به‌موقع به سایر تخصص‌ها و پیگیری درمان است، درواقع، یک پزشک خانواده خوب همپای بیمار، در مسیر سلامت او قدم برمی‌دارد.
در ایران، طرح پزشک خانواده با چه چالش‌هایی مواجه بوده است؟
طرح پزشک خانواده در ایران از حدود دو دهه پیش در روستاها و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر و از سال ۱۳۹۱ در دو استان فارس و مازندران اجرا شد، اما هنوز با چالش‌هایی مانند نبود زیرساخت الکترونیک مناسب، کمبود نیروی انسانی آموزش‌دیده، عدم هماهنگی بین سطوح درمان و ناپایداری در منابع مالی و سیاست‌گذاری مواجه است تا زمانی که پزشک خانواده درنظام ارجاع به‌صورت واقعی و با حمایت اجرایی مستمر جا نیفتد، اجرای موفق آن دشوار خواهد بود.
در کشورهای توسعه‌یافته پزشک خانواده چه جایگاهی دارد؟
در بسیاری از کشورهای پیشرفته مانند کانادا، انگلستان و استرالیا، پزشک خانواده اولین واصلی‌ترین سطح تماس فرد با نظام سلامت است، بدون ارجاع پزشک خانواده، امکان مراجعه مستقیم به متخصص وجود ندارد، این رویکرد باعث کاهش هزینه‌های سلامت، بهبود کیفیت خدمات و جلوگیری از تقاضاهای القایی مانند مصرف بی‌رویه دارو و خدمات تشخیصی و تصویربرداری و آزمایشگاهی می‌شود و همچنین پرداخت از جیب مردم کاهش پیدا می‌کند.
آیا پزشک خانواده تنها به درمان بیماری‌ها می‌پردازد؟
خیر، یکی از ویژگی‌های مهم پزشک خانواده، تأکید بر پیشگیری است، از آموزش سلامت در مدارس گرفته تا واکسیناسیون، غربالگری بیماری‌ها، سلامت روان، تغذیه سالم و اصلاح سبک زندگی؛ همه در حیطه کاری اوست. پزشک خانواده تلاش می‌کند بیمار نشوید، نه‌فقط اینکه وقتی بیمار شدید، درمان‌تان نماید.
رابطه پزشک خانواده با بیمار چگونه تعریف می‌شود؟
رابطه‌ای بر پایه اعتماد، شناخت متقابل و مستمر؛ پزشک خانواده معمولاً سال‌ها با یک خانواده در ارتباط است و اعضای آن را در سنین مختلف می‌شناسد، همین موضوع باعث می‌شود که تصمیم‌های درمانی دقیق‌تر و با توجه به زمینه‌های اجتماعی، روانی و فرهنگی فرد اتخاذ نماید.
نقش پزشک خانواده در بحران‌هایی مانند باندمی کرونا چه بوده است؟
در باندمی کرونا، پزشکان خانواده در خط مقدم غربالگری، آموزش، پیگیری بیماران در منزل، کاهش بار مراجعه بی‌مورد به بیمارستان‌ها و ایجاد آرامش در جامعه نقش کلیدی داشتند، آن‌ها درک درستی از شرایط خانوادگی بیماران داشتند و تصمیمات درمانی را با واقع‌بینی و آگاهی اتخاذ نمودند.
جایگاه آموزش تخصصی پزشکی خانواده در دانشگاه‌های کشور چگونه است؟
تعداد دانشگاه‌هایی که دوره دستیاری تخصص پزشکی خانواده را آموزش می‌دهند ۱۲ دانشگاه است، اما هنوز با استانداردهای بین‌المللی فاصله‌داریم. محتوای آموزشی، مهارت‌های ارتباطی، مدیریت سیستم سلامت و توانمندی در کار تیمی باید تقویت شود؛ همچنین، جذب و استخدام فارغ‌التحصیلان باید هدفمند باشد. در حال حاضر در اکثریت رشته‌های تخصصی جذابیتی برای ورود پزشکان عمومی ندارد، این رشته هم از این موضوع مثتثنی نیست لذا بایستی سیاست‌گذاران با برنامه‌ریزی دقیق مشوق‌های لازم را برای این رشته ارزشمند همگام با کشورهای توسعه‌یافته فراهم نمایند تا چالش‌های فعلی نظام سلامت باتربیت متخصصین پزشکی خانواده و به‌کارگیری درست و به‌موقع آن‌ها، تا حدودی مرتفع گردد.
از نگاه شما آینده پزشکی خانواده در ایران چگونه خواهد بود؟
اگر نظام سلامت ایران بخواهد به سمت عدالت، کارآمدی و پایداری برود، ناگزیر است که پزشکی خانواده را محور خود قرار دهد؛ با رشد بیماری‌های مزمن، سالمندی جمعیت و محدودیت منابع، چاره‌ای جز تقویت مراقبت‌های اولیه نداریم؛ پزشک خانواده ستون نظام سلامت است.
چه انتظاری از مسئولان، بیمه‌ها و مردم برای تقویت جایگاه پزشک خانواده‌دارید؟
از مسئولان انتظار می‌رود که طرح پزشک خانواده را نه به‌عنوان یک پروژه، بلکه به‌عنوان ساختار اصلی سلامت کشور ببینند و در آن سرمایه‌گذاری کنند، بیمه‌ها باید نقش حمایتی ایفا کنند و سیستم ارجاع را نهادینه نمایند؛ مردم هم باید بدانند که پزشک خانواده‌دوست و همراه سلامت آن‌هاست، نه صرفاً یک نسخه‌نویس. این اعتماد و همکاری سه‌جانبه رمز موفقیت است.
پزشک خانواده نه‌تنها یک تخصص پزشکی، بلکه یک فلسفه مراقبتی است؛ فلسفه‌ای که بر ارتباط پایدار، جامع‌نگری و پیشگیری استوار است، روز جهانی پزشک خانواده یادآور این نکته است که سلامت جامعه از خانه شروع می‌شود؛ جایی که پزشک خانواده، همراه و راهنمای آن است.
نظر شما