امروز، روزی است که مشعلدار معارف ناب اسلامی، پنجمین اختر تابناک امامت، در آستانه حج اکبر از دیدگان زمینیان غروب کرد.
گفتوگوی ما با خانم دکتر مرضیه محمدزاده، محقق و پژوهشگر تاریخ اسلام و سیره معصومین علیهمالسلام پیرامون وصایایی است که نه تنها نقشهراه فردی برای زندگی پاک و معنوی، بلکه سنگ بنای اخلاق اجتماعی و هویتمحوری شیعه به شمار میروند.
عمری با برکت در راه تثبیت دین
دکتر محمدزاده با تسلیت شهادت امام محمد باقر(ع)، به زندگی پربار و فداکارانه این امام همام اشاره کرده و میگوید: امام باقر(ع) پس از عمری بابرکت و تلاشهای مستمر در جهت احیای دین، ترویج علم و تثبیت مبانی اعتقادی شیعیان، در هفتم ذیالحجه سال ۱۱۴ هجری قمری و در سن ۵۷ سالگی، در دوران خلافت سختگیرانه هشام بن عبدالملک اموی، به شهادت رسید. محل وفات ایشان را برخی مورخان در منطقۀ «حُمَیمَه» بین مدینه و دمشق دانستهاند، اما محل دفن آن حضرت بدون اختلاف در گورستان بقیع، کنار پدر بزرگوارشان، امام سجاد(ع)، است. روایاتی از امام صادق(ع) نیز ضمن تأیید این تاریخ، به مدت زمان امامت نوزده سال و دو ماهه ایشان اشاره میکنند و از مسمومیت امام (ع) به وسیلۀ زین آغشته به سم نیز یاد میکنند. نکته مهم تأکید بر وصیتهای معنوی و عملی امام باقر (ع) است؛ ایشان دستور داده بودند که پس از وفاتش، در لباس نماز خود دفن شوند و اموالی را برای برگزاری مراسم سوگواری در منا و در ماه حج به مدت ده سال صرف کنند. این وصیت نه تنها نوعی احیای یاد ایشان در میان حاجیان، بلکه نمادی از مقاومت در برابر سیاستهای امویان به شمار میرود.

سه گنجینه امام باقر(ع) برای زندگی اخلاقی و قیام در راه حق
این کارشناس تاریخ اسلام به وصایای امام باقر(ع) نیز اشاره کرده و تشریح میکند: امام باقر(ع) فرزندش امام صادق(ع) را به معالی اخلاق و ترغیب در طاعت خداوند و دوری از معصیت و تکریم انسانها وصیت میکند و میفرماید: «خداوند متعال سه چیز را در سه چیز پنهان داشته: رضا و خشنودی خود را در اطاعت وی پنهان کرده پس مبادا که طاعتش را دستکم گیرید که چه بسا رضامندی وی در آن است؛ و خشم خود را در معصیتش پنهان ساخته و مبادا که معصیتش را خرد بشمرید که ممکن است غضبش در آن باشد؛ و اولیا و دوستان خود را در میان آفریدگانش، پنهان کرد. مبادا کسی را تحقیر کنید و خوار شمارید که چه بسا او یکی از اولیای خدا باشد.» و فرمود: «قُمْ بِالْحَقِّ» برای حق (راستی) بپاخیز. امام صادق(ع) میفرماید: روزی پدرم ما را جمع کرد و فرمود: «فرزندانم! از این بپرهیزید که به حقوق مردم تعرض کنید. در پیشامدهای سخت روزگار صبور و شکیبا باشید. اگر کسی از نزدیکان شما، به کاری فراتان خواند که زیان آن برای شما بیش از سود آن است، به او پاسخ موافق ندهید (و به چنین کاری زیانمند دست نزنید)».
دکتر محمدزاده با بیان وصیت امام باقر(ع) به والی مدینه عمر بن عبدالعزیز اضافه میکند: «أوصیک بتقوی اللّه و أن تتخذ صغیر المسلمین ولدا و أوسطهم أخا و کبیرهم أبا فارحم ولدک و صل أخاک و بر أباک و اذا صنعت معروفا فربه» تو را به تقوای الهی سفارش میکنم و اینکه مسلمانان کوچک را فرزند خود بدانی، متوسطان آنان را برادر و بزرگانشان را پدر؛ به فرزندت رحم کن، به برادرت کمک کن و به پدرت نیکی. آن حضرت خطاب به جابر بن یزید جُعفی درباره شیعه فرمود: ای جابر! آیا کسی که تشیّع را پذیرفت میتواند به همین بسنده کند و بگوید ما اهل بیت را دوست داریم؟ به خدا سوگند شیعیان ما نیستند جز آنان که پرهیزکاری از خدای را در پیش گیرند و از او پروا داشته باشند و فرمانش برند و او را اطاعت نمایند. ای جابر! شیعه ما فقط با این صفات و اعمال شناخته میشوند: فروتنی، خشوع، بازپس دادن امانت (امانتداری)، یاد کردن بسیار خداوند، روزهداری و نمازگزاری، نیکی به پدر و مادر، رسیدگی در کار همسایگان تهیدست و بیچارگان و بدهکاران و یتیمان، راستگفتاری، تلاوت نمودن قرآن، سخن نگفتن با مردم جز به نیکی و از آنان جز به خوبی یاد نکردن و در هر چیزی امین خویشاوندان و دیگران باشند. (الکافی، ج۳، ص۷۴؛ تحف العقول، ص۲۹۵).
امام باقر(ع) و معیارهای تشیع راستین
این استاد دانشگاه تصریح میکند: در روایت امام باقر(ع)، محبت به امام بدون اطاعت از خدا، رعایت تقوا و پیروی از دستورات الهی مانند نماز، روزه، نیکی به فقرا و خویشان و مردم و بدون پیروی از سنت و سیره ائمه معصومین(ع) بیارزش تلقی میشود. آن حضرت کثرت سجود، اشک، دعا و مناجات را از خصائص بارز شیعه دانسته و فرمودند: شیعیان ما در بالاترین مراحل تقوا در زمره کوشندگان و وفاکنندگان به عهد و امانت بوده و اهل زهد و عبادت هستند، آنان شبها در حال عبادت و روزها در حال روزه هستند. زکات اموال خود را پرداخته، به زیارت خانه خدا میروند و از تمام محرمات الهی اجتناب میکنند.(صفات الشیعه، ص۱۶۳) و فرمودند: شیعیان ما کسانیاند که از ما و آثار و اعمال ما پیروی کنند. (بحار الانوار، ج۶۸، ص۱۵۴).
ایشان به روایتی از هشتمین امام شیعیان اشاره کرده و میگوید: امام رضا(ع) از پدرانش از امام باقر(ع) روایت میکند که آن حضرت به خیثمَه فرمود: به شیعیان ما بگو: ما به هیچ روی نزد خداوند پاسخگوی مسئولیتهای آنان نیستیم، زیرا که جز با عمل، به نعمتهای جاوید خداوند دست نخواهند یافت. به آنان بگو: بزرگترین حسرتها در قیامت، از آنِ کسی است که از عدالت سخن بگوید و در عمل عدالت نکند. بگو: اگر ایشان به آنچه تکلیفشان است عمل کنند، در روز رستاخیز رستگارنند. امام باقر(ع) برائت از آتش را برای هیچ کس قطعی نمیداند. امام در روایتی دیگر خطاب به جابر بن یزید فرمود: «یَا جَابِرُ وَ اللّهِ مَا یُتَقَرَّبُ إِلَی اللّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَّا بِالطَّاعَةِ وَ مَا مَعَنَا بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ لَا عَلَی اللّهِ لِأَحَدٍ مِنْ حُجَّةٍ مَنْ کَانَ لِلّهِ مُطِیعاً فَهُوَ لَنَا وَلِیٌّ وَ مَنْ کَانَ لِلّهِ عَاصِیاً فَهُوَ لَنَا عَدُوٌّ وَ مَا تُنَالُ وَلَایَتُنَا إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ الْوَرَع» (الکافی، ج۲، ص۷۴-۷۵) ای جابر! به خدا جز با اطاعت به خدای تبارک و تعالی نمیتوان تقرب جست و از آتش برائت پیدا کرد. هیچ کس(برای رهایی خویش) نزد خداوند حجّت و دلیلی ندارد. هرکه مطیع و فرمانبردار خداوند بود و از او فرمان برد و ما را دوست داشت، او ولیّ و دوست ما است و هر کس نافرمانی خدا کرد، او دشمن ما است و دوستی ما او را سودی نبخشد؛ و به ولایت ما دست نخواهند یافت مگر با عمل و پارسایی خدا؛ و حب اهلبیت(ع) منفعتی به او نمیرساند. در زمان امام باقر(ع)، بدعتگزاران و دینسازان گمراه، عقاید و افکار باطلی در میان مسلمین انتشار میدادند، که نمونهای از آنها در این زمان هم در میان عوام مسلمین دیده میشود، مانند عقیده به اینکه تنها قبول تشیّع یا محبت امیرالمؤمنین(ع) یا امیدواری به خدا یا گریه برای امام حسین(ع) بدون هیچ طاعت و عبادت دیگر موجب سعادت و نجات است. امام باقر(ع) با یک جمله کوتاه، تمام رشتههای اوهام و خرافات ایشان را بر باد داده، شیعیان خود را بیدار و هوشیار میکند و شاهراه حقیقت را پیش پای آنها میگذارد و میفرماید: «لا تَذْهَبْ بِکُمُ الْمَذَاهِبُ فَوَ اللَّهِ مَا شِیعَتُنَا إِلَّا مَنْ أَطَاعَ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَ» (الکافی، ج۲، ص۷۳) افکار و عقاید باطل، شما را منحرف نسازد و هر مذهبی شما را به راهی نبرد، به خدا که شیعه ما نیست، جز آنکه خدای عزّوجل را اطاعت کند. پس یگانه راه سعادت و نجات اطاعت خداوند است و بس. دوستی و محبتی که شباهت و پیروی را به دنبال داشته باشد، میتواند مرتبه و جایگاه انسان را تغییر دهد. همچنان که در روایات آمده است: «هر کس را دوست بداری در قیامت با او محشور میشوی» (علل الشرایع، ص۳۸۳)
دکتر محمدزاده در پایان تصریح میکند: امام باقر(ع) تقوا، علم و عقل را عوامل مداومت و پذیرش اعمال دانستهاند. در مقابل، در برخی روایات غالیانه ادعا شده است که همه اعمال بدون حب ائمه حبط شده و بیارزش خواهند شد. مجموعه این روایات غالیانه، همراه با روایاتی که ظالمین و بدکاران را تنها با ادعای حب ائمه مشمول بخشش میدانند، قطعاً زمینهساز نوعی اباحهگری در جوامع شیعی بوده و هست. شاید با توجه به همین خطر باشد که امام صادق(ع) پس از اقرار فردی به توحید، رسالت پیامبراکرم(ص) و امامت ائمه معصومین(ع)، او را به رعایت تقوا، ورع و انجام واجبات الهی سفارش نمودهاند.
نظر شما