عید قربان یا عید الأضحی، یکی از عیدهای بزرگ مسلمانان جهان به شمار می‌آید که از دیرباز مورد توجه مردم ایران بوده و آن را با مراسم و آداب خاصی در دهم ذی‌الحجه، جشن می‌گیرند. دراین‌میان، مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی، اسناد تاریخی و تمبرهای یادبود در کتابخانه و موزه ملی ملک وجود دارد که روایتگر عید قربان و آداب مرتبط با آن است.

نسخه‌های خطی آداب عید قربان

کتابخانه ملی ملک، حافظ نسخه‌های خطی ارزشمندی در موضوعات مختلف همچون عید قربان است. از جمله این نسخه‌ها می‌توان به نسخه «خطبه عید قربان» با محوریت نماز و خطبه‌های عید قربان اشاره کرد که به مُهرهایی به نام‌های محمدرضا بن محمد حسینی، مرتضی، محمدرضا حسینی و... مزین است. این اثر به‌خط نستعلیق بر روی دو برگ کاغذ ترمه 17 سطری نخودی‌رنگ، در قرن 11 هجری قمری کتابت و با چرم تیماج قهوه‌ای ضربی طلاپوش، مجلد شده است.

از دیگر آثار خطی این مجموعه می‌توان از نسخه «آداب عید قربان» نام برد که توسط محمد حسن بن ملا علی بیگ بر روی کاغذی رنگارنگ در سال 1296 قمری هم‌زمان با دوره قاجار نگاشته و با چرم میشن نیز مجلد شده است.

نسخه خطی دیگری نیز از این کاتب با موضوع آداب عید قربان و عید فطر در گنجینه ملک وجود دارد که در همین سال، نوشته شده است. این سه اثر خطی از جمله آثار وقفی حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک است.

نامه‌های عیدانه خاندان ملک

در این موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی، اسناد تاریخی نفیسی نیز نگهداری می‌شود. بخش عمده‌ای از این میراث مکتوب مربوط به اسناد خانوادگی و اداری حاج حسین آقا ملک به‌ویژه اسناد دوره قاجار است. دراین‌بین، برخی از نامه‌های موجود در این مجموعه اسناد، بیانگر اهمیت عید قربان و تبریک آن در خاندان ملک است.

به‌طور مثال، می‌توان از «نامه محمد کاظم ملک التجار از تهران به فرزندش حسین آقا ملک در مشهد در مورد صدقه دادن و گوسفند قربانی کردن، در سال ۱۳۳۳ هجری قمری» و «تلگراف باقر پیرنیا از مشهد به حسین ملک و تبریک عید قربان در 12 اسفند 1347»، نام برد.

تمبرها و پاکت‌های یادبود عید قربان

موزه ملی ملک به‌عنوان نخستین موزه وقفی- خصوصی کشور، مجموعه نفیسی از تمبرهای دوره‌های مختلف تاریخی را نیز در اختیار دارد. در بین این آثار، تمبرهایی به چشم می‌خورد که با هدف بزرگداشت عید قربان با نقوش مناسبتی، منتشر شده است.

برای نمونه، می‌توان از سه تمبر 10 ریالی عید قربان، متعلق به سال‌های 1361، 1363 و 1365 شمسی نام برد که از جمله آثار وقفی حاج حسین آقا ملک است. تصویرهایی از حضور مردم در مراسم حج، خانه کعبه، مسجد النبی و...، بر روی این تمبرها به چشم می‌خورد.

از دیگر تمبرهای یادبود عید قربان این موزه می‌توان به تمبر یادبود اهدایی محمود کاظمی به کتابخانه و موزه ملی ملک اشاره کرد که به ارزش 12 ریال در 15 مرداد 1366 توسط شرکت پست جمهوری اسلامی ایران به چاپ رسیده است. تصویر رنگی مسجد النبی و حجاج و عبارت‌های «عید قربان 1366»، «عید الاضحی المبارک 1407» و «EID UL - ADHA 1987» به زبان‌های فارسی و انگلیسی بر روی این تمبر، قابل مشاهده است.

همچنین موزه ملی ملک دارای پاکت‌های مُهر روز با مهر مخصوص تاریخ‌دار پستی است که به مناسبت عید قربان در سال‌های1361، 1365 و 1366 شمسی، چاپ و باطل شده است.

گفتنی است، کتابخانه و موزه ملی ملک، در سال ۱۳۱۶ شمسی، وقف حرم مطهر رضوی شده و در حال حاضر، همه‌روزه به‌ جز روزهای تعطیل، در ساعات 8:30 تا 16:30، به نشانی تهران، خیابان امام خمینی(ره)، خیابان سی‌تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)، آماده خدمات‌رسانی به دوستداران تاریخ و فرهنگ اسلامی- ایرانی است.