به گزارش قدس خراسان، تمدن، فرهنگ، میراث و ادب فارسی در ایران ظرفیت‌های زیادی را برای فیلم‌سازی و سریال‌سازی در اختیار هنرمندان قرار داده است؛ ظرفیت‌هایی که هر کدام به تنهایی اگر مورد توجه قرار گیرند، می‌توانند بخشی از خرده‌فرهنگ‌های اصیل این تمدن بزرگ ایرانی را در قابی دلنشین به تصویر بکشند؛ اما متأسفانه فرهنگ در مقایسه با سیاست، اقتصاد و... همیشه مهجور بوده و هنرمندان نیز به همان میزان مهجورتر و مظلوم‌تر.
مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ شهری با ظرفیت‌های فراوان و پیشینه‌ای قوی که بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آن وجود بارگاه امام هشتم(ع) است. در این میان؛ اما فیلم‌سازی به عنوان یک امر خطیر فرهنگی در مشهد با چالش روبه‌رو است و در این سال‌ها فیلم‌سازان مشهدی نتوانسته‌اند از ظرفیت مشهد به عنوان پایگاهی غنی و ارزشمند برای فیلم‌سازی استفاده و آن را معرفی کنند. در ادامه به گفت‌وگو با چند نفر از فیلم‌سازان مشهدی پرداخته‌ایم و علل غفلت از ظرفیت‌های فیلم‌سازی در مشهد را از دید آنان بررسی کرده‌ایم.
نبود متولی فرهنگی و زیرساخت؛ عوامل ضعف فیلم‌سازی در مشهد
هاشم مسعودی، کارگردان و تهیه‌کننده در گفت‌وگو با قدس خراسان در خصوص بهره‌گیری مشهد از ظرفیت‌های فیلم‌سازی گفت: به جز تهران، تمامی شهرها از ظرفیت فیلم‌سازی استفاده نکرده‌اند و به نظرم مشهد بهترین آن است. در واقع با وجود تهران، شهرهای دیگر خیلی فرصت عرض اندام ندارند.
وی در خصوص اینکه مشهد چه ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند از آن در حوزه سینما استفاده کند، افزود: مشهد یک شهر با جغرافیا و هویت مستقل نیست، اگرچه خودش یک هویت و بوم مستقل محسوب می‌شود؛ اما به واسطه بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) شهرها وکشورهای مختلف اینجا دارای خرده‌فرهنگ هستند و خرده‌فرهنگ‌ها وقتی با فرهنگ بومی مشهد پیوند می‌خورند، ظرفیت‌های دراماتیکی ایجاد می‌کنند مانند اینکه یک عراقی، کویتی و یا... وقتی به مشهد می‌آید، اختلافات فرهنگی خودش را نشان می‌دهد و خود بستری دراماتیک است؛ اما اینکه چرا از این فرصت‌ها استفاده نشده، مانند ورزش خراسان است که متأسفانه متولی درستی در شهر مشهد ندارد. متولی به معنای ساختار حاکمیتی ارشاد، تلویزیون و... نیست؛ متولی به معنای دلسوز است که به ویژه در بخش خصوصی، پای کار باشد و بتواند سرمایه جذب کند.
این فیلمساز مشهدی با بیان اینکه در دوره‌های گذشته استانداری خیلی نمی‌توانسته پل محکم و درستی میان سرمایه‌گذاران و متولیان حوزه‌های فرهنگ، ورزش و... باشد، اظهار کرد: این مسئله به متولیان شهر مرتبط است که برای شهر چه اقدامی می‌کنند.
مسعودی با اشاره به مسئله زیرساخت و پس از آن تمرکز نهادهای اصلی در حوزه سینما به صورت متمرکز به مشهد افزود: متأسفانه هنرمندانی که در جلسات می‌آیند، هرکدام می‌خواهند پروژه خودشان را بگیرند و به بحث‌های زیرساختی توجهی نمی‌کنند. در تهران هم همین‌طور اگر علی حاتمی نبود که سنگ بنای شهرک سینمایی غزالی را بگذارد، بی‌شک تهران هم شهرک سینمایی نداشت. اگر زیرساخت‌ها در مشهد باشند، بی‌گمان ساخت فیلم در مشهد انجام می‌شود. راهکار اصلی زیرساخت است.
جای خالی شهرک سینمایی در مشهد
وی با بیان اینکه زیرساخت در توسعه سینما خیلی مهم است، اظهار کرد: اگر مشهد یک شهرک سینمایی درست داشته باشد، ساخت خیلی از سریال‌ها و فیلم‌ها که مشکل لوکیشن دارند، حل می‌شود و می‌توانند پروژه‌های خود را در شهرک سینمایی بسازند. این ایده در دوره‌های مختلف در شهرداری مطرح شده و به جایی نرسیده؛ چون همتی وجود ندارد و به سینما به عنوان یک صنعت درآمدزا و پولساز نگاه نمی‌شود.
مشهدبهترین گزینه برای تمرکززدایی ساخت فیلم از تهران است
علی مقدسی، کارگردان و مدرس سینما نیز در گفت‌وگو با ما و در خصوص استفاده نکردن از ظرفیت‌های فیلم‌سازی در مشهد گفت: دلیل عمده مشکلی که به عنوان استفاده نکردن از ظرفیت مشهد در فیلم‌سازی مطرح می‌شود، تمرکزی است که فیلم‌سازی در تهران دارد؛ یعنی تمام شرکت‌های سینمایی، دفاتر پخش، کارگردان‌ها و تهیه‌کنندگان و به طور کلی دست‌اندرکاران سینما در تهران مستقرند. گاهی که در مشهد فیلم‌های سینمایی ساخته می‌شود، نه به دلیل موقعیت این شهر است؛ بلکه به خاطر جغرافیای شهر و اینکه لوکیشن‌شان باید مشهد و حرم مطهر باشد، به اینجا می‌آیند. حتی ما فیلم‌هایی داشتیم که در مشهد اتفاق افتاده و به طور طبیعی وقتی کارگردان می‌خواهد آن را بسازد، باید موقعیت‌های مشهد را نشان دهد؛ اما در تهران ساخته می‌شود و با تابلوهایی که مربوط به جغرافیای شهری مشهد است، تهران را به عنوان مشهد معرفی می‌کند.
وی با بیان اینکه اگر قرار باشد تمرکززدایی اتفاق بیفتد، مشهد بهترین گزینه برای این موضوع است، افزود: فکر می‌کنم در موضوع ساخت فیلم باید به سمت فیلم‌های بومی پیش برویم؛ یعنی فیلم‌هایی که به صورت ویژه در شهرهای مختلف فقط قابلیت ساخت دارند نه فقط در تهران. اکنون بیشتر فیلم‌هایی که در حال تولید هستند، به دلیل اینکه آن ویژگی‌های بومی و شهری را ندارند، همه می‌توانند در تهران ساخته شوند. حتی بعضی از فیلم‌سازان که در شهرستان فیلم می‌سازند، برای اینکه بگویند ما در تهران این فیلم را ساختیم، چند پلان از برج میلاد و نمادهای تهران می‌گیرند و بدون اینکه اشاره‌ای شود این فیلم در شهرستان فیلم‌برداری شده، به اسم یک فیلم تهرانی ارائه می‌شود.
بیگانه‌پرستی در ارکان مدیریتی استان نسبت به فیلم‌سازی
این کارگردان با مقایسه مشهد با شهرهای دیگر در حوزه فیلم‌سازی بیان کرد: ما نسبت به شهرهای دیگر به لحاظ ساخت فیلم از موقعیت بهتری برخورداریم؛ یعنی پس از تهران، مشهد جایگاه بسیار مطلوبی دارد؛ هم در حوزه سینما و هم در حوزه فرهنگ و ادبیات. حضور بسیاری از دست‌اندرکاران سینما که خراسانی و مشهدی هستند، در بدنه سینما گویای این موضوع است که ما در بحث نیروی انسانی سینمایی در مشهد و خراسان مشکلی نداریم. مشکل زیرساخت‌هاست که به وجود نیامده و یک بخش هم این است که آن ارگان‌ها، سازمان‌ها، نهادها و گروه‌های اقتصادی که باید از ساخت فیلم در مشهد حمایت کنند، این حمایت را انجام نمی‌دهند.
مقدسی عنوان کرد: به طور مثال اگر یک شرکت اقتصادی، ارگان یا نهاد دولتی بخواهد یک فیلم تهیه کند، بیش از آنکه به سراغ فیلم‌سازان مشهدی برود، سراغ فیلم‌سازان تهرانی را می‌گیرد و این بیگانه‌پرستی متأسفانه در ارکان مدیریتی استان وجود دارد و کاملاً ریشه‌دار است که استعدادهای بومی را نادیده می‌گیرند. دلیل اینکه بیشتر فیلم‌سازان مشهدی هم به تهران مهاجرت می‌کنند، بی‌توجهی و بی‌مهری نسبت به آنان است. جالب اینجاست همین ارگان‌ها وقتی این شخصیت در تهران است، خیلی سریع به سراغش می‌روند در حالی که وقتی در مشهد بود، هیچ سراغی از او نمی‌گرفتند. این روحیه بیگانه‌پرستی و بی‌توجهی به ظرفیت‌های استانی و بومی، یکی از دلایل رشد نکردن فیلم‌سازی در مشهد است.
ضرورت تغییر نگاه مسئولان نسبت به سینمای بومی خراسان
وی گفت: زمانی که نگاتیو کار می‌شد، مراکز فیلم‌سازی و لابراتوارها در تهران مستقر بودند و چون ارتباط تنگاتنگی میان فیلم‌برداری و لابراتوارها وجود داشت، این قاعده پذیرفته شده بود؛ یعنی شرایط به لحاظ سخت‌افزاری فراهم نبود که گروه‌ها در مشهد فیلم‌برداری کنند و برای بازبینی و ظهور به تهران بروند؛ اما اکنون با سینمای دیجیتال این مشکل وجود ندارد و مسئله فرهنگی حاکم است. اگر بخواهیم این مشکل را رفع کنیم، باید نگاه مسئولان نسبت به سینمای بومی خراسان تغییر کند؛ یعنی شاید لازم باشد جلسات، سمینارها و گردهمایی‌هایی برای مسئولان رده بالای استانی و مدیران میانی تشکیل و این موضوع تشریح شود که مشهد و خراسان ظرفیت ساخت فیلم در شرایط ایده‌آل را دارد.
این کارگردان و مدرس سینما افزود: تا سینماگر مشهدی و خراسانی مورد حمایت قرار نگیرد و امکان ساخت فیلم به او داده نشود، سینما به بالندگی و رشد نمی‌رسد. بی‌گمان شما در سال‌های نخست ممکن است با آثار خیلی فاخری روبه‌رو نشوید؛ اما ایستادن روی این تجربه و استمرار این فرهنگ موجب شکوفایی سینما در خراسان و مشهد می‌شود؛ یعنی به سینمای بومی امکان رشد بدهیم و زمان لازم برای به بار نشستن آن را هم صرف کنیم. مشهد شهری پر از سوژه است. حرم مطهر را در نظر بگیرید. بسیاری از فرهنگ‌هایی که در مشهد وجود دارد و با حرم منور گره خورده، در هیچ کجای کشور نیست؛ ضمن اینکه مشهد جدای از بحث زیارت، ظرفیت بسیار بالایی دارد. مشهد به عنوان یک شهر قدیمی که بزرگان زیادی را در ادب و هنر و فرهنگ داراست، می‌تواند پایگاه ویژه‌ای در فیلم‌سازی داشته باشد که در صورت تغییر فرهنگ، این اتفاق خواهد افتاد.
مسئولان به مراکز سینمایی به عنوان بنگاه اقتصادی نگاه می‌کنند
مقدسی با بیان اینکه نگاه مسئولان ما به فرهنگ، نگاهی تجاری است، عنوان کرد: در کنار بحث فیلم‌سازی، مراکز مختلفی مرتبط با سینما وجود دارند که نگاه مسئولان ما به مراکز فرهنگی، آموزشی و سینمایی، نگاهی سراسر غلط و اشتباه است؛ یعنی به این مراکز به چشم یک بنگاه اقتصادی نگاه می‌کنند که گویی در طول شبانه‌روز هیچ کاری ندارند به جز تولید و خلق پول و باید ارگان‌ها و نهادهای دولتی سهمی از این خلق پول داشته باشند. این واقعیتی است که وقتی یک مرکز فرهنگی آموزشی در شهرستان یا جای دیگری تأسیس می‌شود، بسیاری از ارگان‌ها بسیج می‌شوند که سهم مادی‌شان را از این شرکت نوپای تازه‌تأسیس بگیرند و منتظرند آن‌ها سهم مراکز دولتی را پرداخت کنند. انگار باید سهمی از آن ماجرا داشته باشند وگرنه مانع فعالیتش می‌شوند. این موضوع متأسفانه خیلی نهادینه شده و هیچ اقدامی هم در این خصوص صورت نمی‌گیرد.
تشریح مسائل ساخت فیلم‌های سینمایی، سفارشی و موضوع‌محور
اشکان ضیایی، کارگردان سینما و تلویزیون نیز در گفت‌وگو با قدس خراسان به تشریح دسته‌های مختلف فیلم‌سازی در ایران پرداخت و گفت: به‌طور کلی فیلم‌سازی در کشور به چند دسته تقسیم می‌شود؛ نخست، فیلم‌هایی هستند که برای اکران عمومی در سینما تولید می‌شوند. این آثار اغلب با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ساخته می‌شوند و هدف اصلی آن‌ها فروش بلیت، پخش در شبکه نمایش خانگی و بازگشت سرمایه است. در این نوع فیلم‌ها عنصر جذابیت برای مخاطب، محور اصلی تصمیم‌گیری محسوب می‌شود. متأسفانه به دلیل ریسک‌پذیری پایین، بیشتر سرمایه‌گذاران حاضر نیستند به سراغ موضوعات نو و متفاوت بروند، حتی اگر احتمال فروش آن‌ها نیز بالا باشد. وقتی مدلی از فیلم‌سازی بیش از ۹۰درصد موفقیت داشته، طبیعتاً کمتر کسی حاضر است روی مدلی با احتمال ۸۰ درصدی سرمایه‌گذاری کند.
وی درباره دسته دوم فیلم‌ها توضیح داد: این آثار برای صدا و سیما یا نهادهای دولتی تولید می‌شوند و اغلب جنبه سفارشی دارند. در مشهد برخی از فیلم‌هایی که به موضوع امام رضا(ع) یا زائران ایشان پرداخته‌اند، با سفارش سازمان‌های دولتی یا صدا و سیما ساخته شده‌اند. پرسش اینجاست که چرا نویسندگان مستقلی به این حوزه ورود نمی‌کنند؟ پاسخ روشن است؛ «وقتی اثری خلق می‌شود، باید جایی برای عرضه آن وجود داشته باشد. اگر پلتفرم یا بستر مشخصی برای نمایش و حمایت از این آثار وجود نداشته باشد، نویسنده هم انگیزه‌ای برای نگارش آن نخواهد داشت».
ضیایی در ادامه به وضعیت نگارش فیلم‌نامه‌های موضوع‌محور پرداخت و اظهار کرد: فرض کنیم فیلم‌نامه‌ای آماده شود. پرسش بعدی این است؛ چه نهادی از تولید آن حمایت خواهد کرد؟ نگارش یک فیلم‌نامه حرفه‌ای می‌تواند از ۶ ماه تا ۲ سال به طول بینجامد؛ آن هم توسط نویسندگان باتجربه، نه افراد در حال آموزش. پس از نگارش، تازه مسیر جذب حمایت و بودجه آغاز می‌شود. در بسیاری از موارد حتی تا مرحله تولید نیز نمی‌رسیم؛ چون بودجه‌ای در نظر گرفته نشده یا اولویتی برای این نوع آثار وجود ندارد.
نبود متولی مشخص برای حمایت از فیلم‌سازی با موضوع زیارت در مشهد
این کارگردان مشهدی با اشاره به دشواری تولید فیلم در فضای زیارتی مشهد گفت: اطراف حرم مطهر امام رضا(ع) شاهد حضور اقوام و ملیت‌های گوناگون هستیم؛ از عرب‌های عراقی و اماراتی گرفته تا لر، ترک، کرد و فارس. این تنوع فرهنگی بستر بسیار غنی و مناسبی را برای فیلم‌سازی فراهم می‌کند؛ اما متأسفانه متولی مشخصی برای حمایت از فیلم‌سازی با این مضامین وجود ندارد. تولید یک فیلم سینمایی استاندارد، حتی با بازیگران متوسط، دست‌کم ۵۰ میلیارد تومان هزینه دارد. چه کسی حاضر است چنین مبلغی را صرف یک موضوع فرهنگی کند، بدون تضمین بازگشت سرمایه؟ بنابراین تنها راهکار فعلی، ورود نهادهای دولتی از مسیر سفارش رسمی است.
وی افزود: متأسفانه ما همیشه آسان‌ترین و سریع‌ترین مسیر را انتخاب می‌کنیم و در نتیجه، آثار فرهنگی عمق لازم را ندارند. فیلم استاندارد باید در کنار جذابیت و سرگرمی، پیام فرهنگی یا اجتماعی نیز منتقل کند؛ اما وقتی این زیرساخت وجود ندارد، فرصت گفت‌وگوی فرهنگی نیز از دست می‌رود.
بیش از ۴۰ درصد سینماگران شناخته‌شده ساکن تهران، مشهدی‌اند
ضیایی در پایان با اشاره به ظرفیت‌های مغفول‌مانده شهر مشهد در حوزه فیلم‌سازی بیان کرد: حتی اگر اغراق نکنیم، بیش از ۴۰ درصد سینماگران شناخته‌شده ساکن تهران، اصالت مشهدی دارند. چند سال پیش، استان اصفهان نیز شرایطی مشابه مشهد داشت؛ اما خروجی تولیداتش قوی‌تر بود. دلیل این تفاوت، نه در نبود استعداد یا امکانات فنی در مشهد؛ بلکه در رویکرد و تصمیم‌گیری مدیران است. ما در مشهد به لحاظ نیروی انسانی و تجهیزات چیزی کم نداریم؛ ولی پرسش اصلی این است: فیلم برای کجا ساخته و کجا نمایش داده شود؟
مهاجرت هنرمندان از شهرستان‌ها به پایتخت، از دیرباز تاکنون بوده و در این میان شهری که متولیان آن برای حمایت از فرهنگ گامی برنمی‌دارند، بی‌شک شاهد از دست رفتن سرمایه‌های فرهنگی خواهد بود؛ سرمایه‌ای که از دل این مرز و بوم بیرون آمده و با فرهنگ این شهر پرورش یافته، بی‌گمان اولویتش حفظ میراث فرهنگی و نمایش ظرفیت‌های همان شهر به نحو احسن به جهانیان است. اگر فیلم‌سازی با رویکرد محتوامحوری، برجسته‌سازی عناصر فرهنگی و ماندگار مشهد و ارائه یک فیلم غنی مخاطب‌پسند برای مسئولان اهمیت داشته باشد، می‌توان به آینده فیلم‌سازی این شهر اندکی کمتر از کم امید داشت.
نبود متولی فرهنگی و زیرساخت؛ عوامل ضعف فیلم‌سازی در مشهد
هاشم مسعودی، کارگردان و تهیه‌کننده در گفت‌وگو با قدس خراسان در خصوص بهره‌گیری مشهد از ظرفیت‌های فیلم‌سازی گفت: به جز تهران، تمامی شهرها از ظرفیت فیلم‌سازی استفاده نکرده‌اند و به نظرم مشهد بهترین آن است. در واقع با وجود تهران، شهرهای دیگر خیلی فرصت عرض اندام ندارند.
وی در خصوص اینکه مشهد چه ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند از آن در حوزه سینما استفاده کند، افزود: مشهد یک شهر با جغرافیا و هویت مستقل نیست، اگرچه خودش یک هویت و بوم مستقل محسوب می‌شود؛ اما به واسطه بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) شهرها وکشورهای مختلف اینجا دارای خرده‌فرهنگ هستند و خرده‌فرهنگ‌ها وقتی با فرهنگ بومی مشهد پیوند می‌خورند، ظرفیت‌های دراماتیکی ایجاد می‌کنند مانند اینکه یک عراقی، کویتی و یا... وقتی به مشهد می‌آید، اختلافات فرهنگی خودش را نشان می‌دهد و خود بستری دراماتیک است؛ اما اینکه چرا از این فرصت‌ها استفاده نشده، مانند ورزش خراسان است که متأسفانه متولی درستی در شهر مشهد ندارد. متولی به معنای ساختار حاکمیتی ارشاد، تلویزیون و... نیست؛ متولی به معنای دلسوز است که به ویژه در بخش خصوصی، پای کار باشد و بتواند سرمایه جذب کند.
این فیلمساز مشهدی با بیان اینکه در دوره‌های گذشته استانداری خیلی نمی‌توانسته پل محکم و درستی میان سرمایه‌گذاران و متولیان حوزه‌های فرهنگ، ورزش و... باشد، اظهار کرد: این مسئله به متولیان شهر مرتبط است که برای شهر چه اقدامی می‌کنند.
مسعودی با اشاره به مسئله زیرساخت و پس از آن تمرکز نهادهای اصلی در حوزه سینما به صورت متمرکز به مشهد افزود: متأسفانه هنرمندانی که در جلسات می‌آیند، هرکدام می‌خواهند پروژه خودشان را بگیرند و به بحث‌های زیرساختی توجهی نمی‌کنند. در تهران هم همین‌طور اگر علی حاتمی نبود که سنگ بنای شهرک سینمایی غزالی را بگذارد، بی‌شک تهران هم شهرک سینمایی نداشت. اگر زیرساخت‌ها در مشهد باشند، بی‌گمان ساخت فیلم در مشهد انجام می‌شود. راهکار اصلی زیرساخت است.
جای خالی شهرک سینمایی در مشهد
وی با بیان اینکه زیرساخت در توسعه سینما خیلی مهم است، اظهار کرد: اگر مشهد یک شهرک سینمایی درست داشته باشد، ساخت خیلی از سریال‌ها و فیلم‌ها که مشکل لوکیشن دارند، حل می‌شود و می‌توانند پروژه‌های خود را در شهرک سینمایی بسازند. این ایده در دوره‌های مختلف در شهرداری مطرح شده و به جایی نرسیده؛ چون همتی وجود ندارد و به سینما به عنوان یک صنعت درآمدزا و پولساز نگاه نمی‌شود.
مشهدبهترین گزینه برای تمرکززدایی ساخت فیلم از تهران است
علی مقدسی، کارگردان و مدرس سینما نیز در گفت‌وگو با ما و در خصوص استفاده نکردن از ظرفیت‌های فیلم‌سازی در مشهد گفت: دلیل عمده مشکلی که به عنوان استفاده نکردن از ظرفیت مشهد در فیلم‌سازی مطرح می‌شود، تمرکزی است که فیلم‌سازی در تهران دارد؛ یعنی تمام شرکت‌های سینمایی، دفاتر پخش، کارگردان‌ها و تهیه‌کنندگان و به طور کلی دست‌اندرکاران سینما در تهران مستقرند. گاهی که در مشهد فیلم‌های سینمایی ساخته می‌شود، نه به دلیل موقعیت این شهر است؛ بلکه به خاطر جغرافیای شهر و اینکه لوکیشن‌شان باید مشهد و حرم مطهر باشد، به اینجا می‌آیند. حتی ما فیلم‌هایی داشتیم که در مشهد اتفاق افتاده و به طور طبیعی وقتی کارگردان می‌خواهد آن را بسازد، باید موقعیت‌های مشهد را نشان دهد؛ اما در تهران ساخته می‌شود و با تابلوهایی که مربوط به جغرافیای شهری مشهد است، تهران را به عنوان مشهد معرفی می‌کند.
وی با بیان اینکه اگر قرار باشد تمرکززدایی اتفاق بیفتد، مشهد بهترین گزینه برای این موضوع است، افزود: فکر می‌کنم در موضوع ساخت فیلم باید به سمت فیلم‌های بومی پیش برویم؛ یعنی فیلم‌هایی که به صورت ویژه در شهرهای مختلف فقط قابلیت ساخت دارند نه فقط در تهران. اکنون بیشتر فیلم‌هایی که در حال تولید هستند، به دلیل اینکه آن ویژگی‌های بومی و شهری را ندارند، همه می‌توانند در تهران ساخته شوند. حتی بعضی از فیلم‌سازان که در شهرستان فیلم می‌سازند، برای اینکه بگویند ما در تهران این فیلم را ساختیم، چند پلان از برج میلاد و نمادهای تهران می‌گیرند و بدون اینکه اشاره‌ای شود این فیلم در شهرستان فیلم‌برداری شده، به اسم یک فیلم تهرانی ارائه می‌شود.
بیگانه‌پرستی در ارکان مدیریتی استان نسبت به فیلم‌سازی
این کارگردان با مقایسه مشهد با شهرهای دیگر در حوزه فیلم‌سازی بیان کرد: ما نسبت به شهرهای دیگر به لحاظ ساخت فیلم از موقعیت بهتری برخورداریم؛ یعنی پس از تهران، مشهد جایگاه بسیار مطلوبی دارد؛ هم در حوزه سینما و هم در حوزه فرهنگ و ادبیات. حضور بسیاری از دست‌اندرکاران سینما که خراسانی و مشهدی هستند، در بدنه سینما گویای این موضوع است که ما در بحث نیروی انسانی سینمایی در مشهد و خراسان مشکلی نداریم. مشکل زیرساخت‌هاست که به وجود نیامده و یک بخش هم این است که آن ارگان‌ها، سازمان‌ها، نهادها و گروه‌های اقتصادی که باید از ساخت فیلم در مشهد حمایت کنند، این حمایت را انجام نمی‌دهند.
مقدسی عنوان کرد: به طور مثال اگر یک شرکت اقتصادی، ارگان یا نهاد دولتی بخواهد یک فیلم تهیه کند، بیش از آنکه به سراغ فیلم‌سازان مشهدی برود، سراغ فیلم‌سازان تهرانی را می‌گیرد و این بیگانه‌پرستی متأسفانه در ارکان مدیریتی استان وجود دارد و کاملاً ریشه‌دار است که استعدادهای بومی را نادیده می‌گیرند. دلیل اینکه بیشتر فیلم‌سازان مشهدی هم به تهران مهاجرت می‌کنند، بی‌توجهی و بی‌مهری نسبت به آنان است. جالب اینجاست همین ارگان‌ها وقتی این شخصیت در تهران است، خیلی سریع به سراغش می‌روند در حالی که وقتی در مشهد بود، هیچ سراغی از او نمی‌گرفتند. این روحیه بیگانه‌پرستی و بی‌توجهی به ظرفیت‌های استانی و بومی، یکی از دلایل رشد نکردن فیلم‌سازی در مشهد است.
ضرورت تغییر نگاه مسئولان نسبت به سینمای بومی خراسان
وی گفت: زمانی که نگاتیو کار می‌شد، مراکز فیلم‌سازی و لابراتوارها در تهران مستقر بودند و چون ارتباط تنگاتنگی میان فیلم‌برداری و لابراتوارها وجود داشت، این قاعده پذیرفته شده بود؛ یعنی شرایط به لحاظ سخت‌افزاری فراهم نبود که گروه‌ها در مشهد فیلم‌برداری کنند و برای بازبینی و ظهور به تهران بروند؛ اما اکنون با سینمای دیجیتال این مشکل وجود ندارد و مسئله فرهنگی حاکم است. اگر بخواهیم این مشکل را رفع کنیم، باید نگاه مسئولان نسبت به سینمای بومی خراسان تغییر کند؛ یعنی شاید لازم باشد جلسات، سمینارها و گردهمایی‌هایی برای مسئولان رده بالای استانی و مدیران میانی تشکیل و این موضوع تشریح شود که مشهد و خراسان ظرفیت ساخت فیلم در شرایط ایده‌آل را دارد.
این کارگردان و مدرس سینما افزود: تا سینماگر مشهدی و خراسانی مورد حمایت قرار نگیرد و امکان ساخت فیلم به او داده نشود، سینما به بالندگی و رشد نمی‌رسد. بی‌گمان شما در سال‌های نخست ممکن است با آثار خیلی فاخری روبه‌رو نشوید؛ اما ایستادن روی این تجربه و استمرار این فرهنگ موجب شکوفایی سینما در خراسان و مشهد می‌شود؛ یعنی به سینمای بومی امکان رشد بدهیم و زمان لازم برای به بار نشستن آن را هم صرف کنیم. مشهد شهری پر از سوژه است. حرم مطهر را در نظر بگیرید. بسیاری از فرهنگ‌هایی که در مشهد وجود دارد و با حرم منور گره خورده، در هیچ کجای کشور نیست؛ ضمن اینکه مشهد جدای از بحث زیارت، ظرفیت بسیار بالایی دارد. مشهد به عنوان یک شهر قدیمی که بزرگان زیادی را در ادب و هنر و فرهنگ داراست، می‌تواند پایگاه ویژه‌ای در فیلم‌سازی داشته باشد که در صورت تغییر فرهنگ، این اتفاق خواهد افتاد.
مسئولان به مراکز سینمایی به عنوان بنگاه اقتصادی نگاه می‌کنند
مقدسی با بیان اینکه نگاه مسئولان ما به فرهنگ، نگاهی تجاری است، عنوان کرد: در کنار بحث فیلم‌سازی، مراکز مختلفی مرتبط با سینما وجود دارند که نگاه مسئولان ما به مراکز فرهنگی، آموزشی و سینمایی، نگاهی سراسر غلط و اشتباه است؛ یعنی به این مراکز به چشم یک بنگاه اقتصادی نگاه می‌کنند که گویی در طول شبانه‌روز هیچ کاری ندارند به جز تولید و خلق پول و باید ارگان‌ها و نهادهای دولتی سهمی از این خلق پول داشته باشند. این واقعیتی است که وقتی یک مرکز فرهنگی آموزشی در شهرستان یا جای دیگری تأسیس می‌شود، بسیاری از ارگان‌ها بسیج می‌شوند که سهم مادی‌شان را از این شرکت نوپای تازه‌تأسیس بگیرند و منتظرند آن‌ها سهم مراکز دولتی را پرداخت کنند. انگار باید سهمی از آن ماجرا داشته باشند وگرنه مانع فعالیتش می‌شوند. این موضوع متأسفانه خیلی نهادینه شده و هیچ اقدامی هم در این خصوص صورت نمی‌گیرد.
تشریح مسائل ساخت فیلم‌های سینمایی، سفارشی و موضوع‌محور
اشکان ضیایی، کارگردان سینما و تلویزیون نیز در گفت‌وگو با قدس خراسان به تشریح دسته‌های مختلف فیلم‌سازی در ایران پرداخت و گفت: به‌طور کلی فیلم‌سازی در کشور به چند دسته تقسیم می‌شود؛ نخست، فیلم‌هایی هستند که برای اکران عمومی در سینما تولید می‌شوند. این آثار اغلب با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ساخته می‌شوند و هدف اصلی آن‌ها فروش بلیت، پخش در شبکه نمایش خانگی و بازگشت سرمایه است. در این نوع فیلم‌ها عنصر جذابیت برای مخاطب، محور اصلی تصمیم‌گیری محسوب می‌شود. متأسفانه به دلیل ریسک‌پذیری پایین، بیشتر سرمایه‌گذاران حاضر نیستند به سراغ موضوعات نو و متفاوت بروند، حتی اگر احتمال فروش آن‌ها نیز بالا باشد. وقتی مدلی از فیلم‌سازی بیش از ۹۰درصد موفقیت داشته، طبیعتاً کمتر کسی حاضر است روی مدلی با احتمال ۸۰ درصدی سرمایه‌گذاری کند.
وی درباره دسته دوم فیلم‌ها توضیح داد: این آثار برای صدا و سیما یا نهادهای دولتی تولید می‌شوند و اغلب جنبه سفارشی دارند. در مشهد برخی از فیلم‌هایی که به موضوع امام رضا(ع) یا زائران ایشان پرداخته‌اند، با سفارش سازمان‌های دولتی یا صدا و سیما ساخته شده‌اند. پرسش اینجاست که چرا نویسندگان مستقلی به این حوزه ورود نمی‌کنند؟ پاسخ روشن است؛ «وقتی اثری خلق می‌شود، باید جایی برای عرضه آن وجود داشته باشد. اگر پلتفرم یا بستر مشخصی برای نمایش و حمایت از این آثار وجود نداشته باشد، نویسنده هم انگیزه‌ای برای نگارش آن نخواهد داشت».
ضیایی در ادامه به وضعیت نگارش فیلم‌نامه‌های موضوع‌محور پرداخت و اظهار کرد: فرض کنیم فیلم‌نامه‌ای آماده شود. پرسش بعدی این است؛ چه نهادی از تولید آن حمایت خواهد کرد؟ نگارش یک فیلم‌نامه حرفه‌ای می‌تواند از ۶ ماه تا ۲ سال به طول بینجامد؛ آن هم توسط نویسندگان باتجربه، نه افراد در حال آموزش. پس از نگارش، تازه مسیر جذب حمایت و بودجه آغاز می‌شود. در بسیاری از موارد حتی تا مرحله تولید نیز نمی‌رسیم؛ چون بودجه‌ای در نظر گرفته نشده یا اولویتی برای این نوع آثار وجود ندارد.
نبود متولی مشخص برای حمایت از فیلم‌سازی با موضوع زیارت در مشهد
این کارگردان مشهدی با اشاره به دشواری تولید فیلم در فضای زیارتی مشهد گفت: اطراف حرم مطهر امام رضا(ع) شاهد حضور اقوام و ملیت‌های گوناگون هستیم؛ از عرب‌های عراقی و اماراتی گرفته تا لر، ترک، کرد و فارس. این تنوع فرهنگی بستر بسیار غنی و مناسبی را برای فیلم‌سازی فراهم می‌کند؛ اما متأسفانه متولی مشخصی برای حمایت از فیلم‌سازی با این مضامین وجود ندارد. تولید یک فیلم سینمایی استاندارد، حتی با بازیگران متوسط، دست‌کم ۵۰ میلیارد تومان هزینه دارد. چه کسی حاضر است چنین مبلغی را صرف یک موضوع فرهنگی کند، بدون تضمین بازگشت سرمایه؟ بنابراین تنها راهکار فعلی، ورود نهادهای دولتی از مسیر سفارش رسمی است.
وی افزود: متأسفانه ما همیشه آسان‌ترین و سریع‌ترین مسیر را انتخاب می‌کنیم و در نتیجه، آثار فرهنگی عمق لازم را ندارند. فیلم استاندارد باید در کنار جذابیت و سرگرمی، پیام فرهنگی یا اجتماعی نیز منتقل کند؛ اما وقتی این زیرساخت وجود ندارد، فرصت گفت‌وگوی فرهنگی نیز از دست می‌رود.
بیش از ۴۰ درصد سینماگران شناخته‌شده ساکن تهران، مشهدی‌اند
ضیایی در پایان با اشاره به ظرفیت‌های مغفول‌مانده شهر مشهد در حوزه فیلم‌سازی بیان کرد: حتی اگر اغراق نکنیم، بیش از ۴۰ درصد سینماگران شناخته‌شده ساکن تهران، اصالت مشهدی دارند. چند سال پیش، استان اصفهان نیز شرایطی مشابه مشهد داشت؛ اما خروجی تولیداتش قوی‌تر بود. دلیل این تفاوت، نه در نبود استعداد یا امکانات فنی در مشهد؛ بلکه در رویکرد و تصمیم‌گیری مدیران است. ما در مشهد به لحاظ نیروی انسانی و تجهیزات چیزی کم نداریم؛ ولی پرسش اصلی این است: فیلم برای کجا ساخته و کجا نمایش داده شود؟
مهاجرت هنرمندان از شهرستان‌ها به پایتخت، از دیرباز تاکنون بوده و در این میان شهری که متولیان آن برای حمایت از فرهنگ گامی برنمی‌دارند، بی‌شک شاهد از دست رفتن سرمایه‌های فرهنگی خواهد بود؛ سرمایه‌ای که از دل این مرز و بوم بیرون آمده و با فرهنگ این شهر پرورش یافته، بی‌گمان اولویتش حفظ میراث فرهنگی و نمایش ظرفیت‌های همان شهر به نحو احسن به جهانیان است. اگر فیلم‌سازی با رویکرد محتوامحوری، برجسته‌سازی عناصر فرهنگی و ماندگار مشهد و ارائه یک فیلم غنی مخاطب‌پسند برای مسئولان اهمیت داشته باشد، می‌توان به آینده فیلم‌سازی این شهر اندکی کمتر از کم امید داشت.
نظر شما