«هورالعظیم» تالابی که زمانی پناه کشاورزان، گاومیش‌ها، پرندگان و ماهیان بود، حالا در بخش عراقی خود شعله کشیده و در بخش ایرانی‌اش نیز نفس نفس می‌زند و گرمای ۱۴۰۴ و تبخیر بی‌رحم، این زخم را عمیق‌تر می‌کند. البته این مرگ تدریجی فقط داستان پرندگان و نیزارها نیست؛ به عبارتی اگر در خواسته باشد به همان پاشنه قبلی بچرخد گردوغبار برخاسته از تالاب‌های خشک، نفس مردم را هم خواهد برید.
محیط زیست مرز ندارد
یک فعال محیط زیست خوزستان بر این کم‌کاری‌ها صحه گذاشته و معتقد است: تشدید آتش‌سوزی‌های هورالعظیم نتیجه خشکسالی و کاهش حقابه بوده که حل این بحران نیازمند اقدام فوری ایران و عراق است.
شبنم قنواتی می‌افزاید: اگرچه این آتش‌سوزی‌ها در بخش عراقی تالاب رخ داده ولی محیط زیست و حمایت از هوا و طبیعت مرز و جغرافیا نمی‌شناسد و باید همه کمک کنیم منابع زیست محیطی حفظ شوند.
نیاز به مجوز ورود به بخش عراقی تالاب
با همه این گفته‌ها به سراغ رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های محیط زیست استان خوزستان رفتیم. وی با بیان اینکه ۹۹درصد آتش‌سوزی‌های تالاب هورالعظیم در حوزه سرزمینی عراق است، اظهار می‌کند: بسیاری عنوان می‌کنند این اکوسیستم جغرافیایی یکپارچه است و مرزبندی برای آن نمی‌توان قائل شد، به عبارتی اثراتی که در بخش عراق ایجاد می‌شود به بخش ایرانی این تالاب نیز تسری و گسترش پیدا خواهد کرد و باید ایران در راستای مقابله با آن‌ها اقدام فوری انجام دهد که در پاسخ به این افراد باید بگوییم به دلیل اینکه ما دسترسی به بخش عراقی نداریم حتی اگر روزی خواسته باشیم برای اطفای آتش‌سوزی در بخش عراق اقدامی انجام دهیم نیاز به مجوز ورود به حوزه سرزمینی این کشور داریم کما اینکه در سال‌های گذشته از جمله آتش‌سوزی‌های سال ۱۳۹۷ این موضوع رخ داد و مکاتبات زیادی با کشور عراق صورت گرفت تا در نهایت مجوز اطفای حریق برای ایران به صورت بالگرد و هواپیمای آتش‌نشان آبپاش صادر شد. از این رو امسال نیز این مکاتبات در حال انجام بوده و تاکنون هنوز نتیجه و مجوزی برای همکاری در زمینه اطفای حریق هورالعظیم در بخش کشور عراق اعلام نشده است.
موسی مدحجی با اشاره به اینکه تاکنون ۲۱هزار هکتار از ۱۳۷هزار هکتار بخش عراقی تالاب در فواصل مختلف درگیر آتش شده‌اند و قسمت‌های عمیق تالاب نظیر دریاچه‌هایی که پیش‌تر دارای آب بوده‌اند نیز در حال حاضر خشک هستند، در ادامه گفت‌وگو با قدس می‌افزاید: در بخش ایرانی تالاب نیز که ۱۲۰هزار هکتار مساحت دارد حدود ۵۲درصد آن دارای آب و پوشش گیاهی است. وقتی آتش‌سوزی در کشور عراق رخ می‌دهد باد ذرات ریزنی را به سمت ایران روانه می‌کند و اگر شرایط فراهم باشد آتش شعله‌ور می‌شود ولی از آنجا که نی‌ها در آب هستند حریق در بازه کوتاهی خاموش می‌شود. از این رو آتش‌سوزی‌هایی که در بخش ایرانی این تالاب نیز رخ می‌دهد با توجه به اینکه بخش ایرانی تالاب غالباً آب دارد این آتش‌سوزی‌ها نهایتاً دو تا چهار ساعت ادامه دارد.
وی خاطرنشان می‌کند: بخش عمده‌ای از آلودگی هوای هورالعظیم متأثر از بخش عراقی این تالاب است و با توجه به اینکه جهت باد به صورت غربی به شرقی و شمال غربی به جنوب شرقی است کشور عراق غالباً این دود و بوی آتش‌سوزی را در شرایط معمول حس نمی‌کند و حتی در مواردی اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند که در مکاتبات اخیری که وزارت امور خارجه با همتای عراقی داشته اعلام شده ابتدا آتش‌سوزی را متوجه نشده‌اند و پس از مدتی انتشار دود آن‌ها را متوجه این مسئله کرده است. حتی سفیر ایران در عراق نیز نشستی با وزیر آب و محیط زیست عراق در خرداد ماه داشته که مسائل محیط زیستی از جمله هورالعظیم و گرد و غبار را مطرح کرده است.
سالی با تنش آبی بالا
رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های محیط زیست استان خوزستان تصریح می‌کند: از طرفی در موضوع حقابه، سال آبی ۱۴۰۴- ۱۴۰۳ با تنش بسیار بالایی در استان شروع شد و حوضه‌های آبریز رودخانه‌ای خوزستان از جمله حوضه آبریز کرخه با تنش بالایی مواجه هستند. از این رو تاکنون حقابه تالاب هورالعظیم تنها در حدود ۶۰درصد تأمین شده است بنابراین تا شروع نخستین بارش‌ها در آبان ماه شرایط سختی خواهیم داشت زیرا شرایط تبخیر بسیار بالاست و این موضوع میزان آب در تالاب‌ها و رودخانه‌ها را تا حدود زیادی با کاهش مواجه خواهد کرد.
وی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی خاورمیانه همه مناطق را تحت تأثیر قرار خواهد داد، می‌گوید: در حوزه دیپلماسی باید در سطوح بالا از جمله وزارت کشور و حتی ریاست جمهوری موضوعات محیط زیستی میان دو کشور ایران و عراق را به صورت جدی مطرح و راهکارهای عملیاتی و ریشه‌ای برای این مسائل ارائه و مجوزهای مختلف دریافت شود تا در شرایط حساس به سرعت مورد استفاده قرار گیرند، به طور مثال در صورت بروز هر گونه حریق به سرعت هواپیماهای آبپاش از ایران اعزام شوند و کشور عراق نیز در موضوع خاموش کردن این آتش‌سوزی‌ها همکاری داشته و بی‌تفاوت نباشد.
نصب مه‌پاش‌ها و استخرهای شنا
وی با بیان اینکه هر گونه بحرانی در حوضه تالاب هورالعظیم مشاغلی نظیر ماهی‌گیری، صیادی، صنایع دستی و گاومیش‌داری را تحت تأثیر قرار خواهد داد، عنوان می‌کند: شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه از خشک شدن تالاب هورالعظیم آسیب زیادی دیده‌اند به طوری که معیشت افزون بر ۳۵۰ نفر از صیادان و ماهیگیران از این موضوع متأثر شده است. در مقابل اما جهاد کشاورزی و مدیریت بحران در مکان‌هایی نظیر مرز تالاب‌ها که آب پسروی می‌کند و همچنین روستاهای حاشیه تالاب برای گاومیش‌ها تمهیداتی نظیر نصب مه‌پاش‌ها و استخرهای شنا را انجام می‌دهند که تجربه‌های سال قبل در این زمینه مفید بوده و برای امسال نیز بنا شده است که برنامه مدیریت مصارف و منابع توسط وزارت نیرو تهیه و به دستگاه‌ها ابلاغ شود که هر دستگاهی چه وظایفی در این زمینه باید انجام دهد. همچنین حدود ۳۵روستا در مجاورت این تالاب قرار دارند که ۱۲ تا ۱۳روستا نزدیک‌تر به آن بوده و به نوعی معیشت و زندگی آن‌ها متأثر از وضعیت این تالاب است و شرایط این تالاب همیشه به گونه‌ای مدیریت شده که سبب مهاجرت ساکنان این روستاها نشود. نهادهایی نظیر ستاد اجرایی فرمان امام خمینی(ره) و بنیاد برکت نیز در راستای اجرای طرح‌هایی نظیر نصب مه‌پاش و استخرهای شنا برای گاومیش‌ها مساعدت‌هایی داشته‌اند.
اوج بحران در مرداد ماه
رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های محیط زیست استان خوزستان ادامه می‌دهد: نکته‌ای که در بخش ایرانی این تالاب باید به آن توجه کرد این است که شرایط حاد این تالاب از مرداد ماه و همزمان با شدت گرفتن تبخیر آب شروع می‌شود از این رو مسئولان از هم اکنون باید چاره‌اندیشی کنند و ما هم به وزارت نیرو پیشنهاد کرده‌ایم در این مواقع آب را به صورت موج از سد رها کنند تا با دبی بسیار بالایی به تالاب برسد و بتواند شرایط حاد را خنثی کند که وزارت نیرو نیز عنوان کرده برنامه‌های رهاسازی را برای این منظور پیش‌بینی کرده است. همچنین با همکاری سازمان فضایی ایران و سازمان مدیریت بحران می‌توان سیستم هشدار سریع آتش‌سوزی و اعزام هواپیمای آبپاش به صورت اتوماتیک را فعال‌سازی کرد.
وی با گلایه از اینکه هر موقع موضوع هورالعظیم و کم‌آبی مطرح می‌شود همه حوزه دام و کشاورزی را مورد بررسی قرار می‌دهند و از حوزه حیات وحش و آبزی غفلت می‌کنند، می‌افزاید: حیوانات زیاد دیگری از جمله ماهی‌ها و پستانداران از این تالاب تغذیه می‌کنند و هر زمان که تالاب با بحران مواجه شود در این زمینه نیز تلفات زیادی رخ می‌دهد به طوری که مثلاً لاک‌پشت‌های زیادی بر اثر بی‌آبی و یا حریق از بین می‌روند بنابراین رسانه‌ها باید به این بخش از این مسئله نیز توجه داشته باشند.
مدحجی در پایان خاطرنشان می‌کند: در سال‌های گذشته تأکید شد باید دو مسئله اصلاح الگوی مصرف آب و اصلاح الگوی کشت در زمینه تالاب هورالعظیم مورد توجه قرار بگیرد زیرا شرایط پرآبی همیشه حکمفرما نیست و باید همیشه آماده هر گونه شرایطی باشیم، از این رو اگرچه سند سازگاری با کم‌آبی توسط وزارت نیرو و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تهیه شده اما اجرای آن مهم است و در کشت محصولات پرآب در شرایط تنش آبی باید رعایت شود تا آب به تالاب برسد و در شیوه‌های آبیاری نیز باید یکسری اصلاحات مدنظر قرار بگیرد زیرا تالاب‌ها در انتهای حوضه آبریز قرار دارند و قاعدتاً اگر مصارف در مسیر صورت بگیرد یا نامتعارف باشد آب به تالاب نمی‌رسد و پیامدهای آن پدیدار خواهد شد.
نظر شما