به‌گزارش قدس آنلاین، یکی از واژه‌هایی که این روزها در محافل مختلف از محافل دیپلماتیک گرفته تا بازار بسیار شنیده می‌شود احتمال فعال شدن «مکانیسم ماشه» یا «اسنپ‌بک» در روزهای آینده است و این اتفاق را با افزایش تنش‌های نظامی در منطقه و کاهش سطح همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شاهد هستیم.
اما در پاسخ به اینکه مکانیسم ماشه چیست باید بگوییم بخشی از سازوکار نظارتی موجود در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۵ به تصویب رسید.
بر اساس این سازوکار، چنانچه هر یک از اعضای توافق هسته‌ای(آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) مدعی شوند که ایران تعهدات برجامی خود را نقض کرده، می‌توانند روند بازگرداندن تحریم‌های تعلیق‌شده را آغاز کنند.
آنچه این مکانیسم را متفاوت کرده غیرقابل وتو بودن آن است؛ یعنی چنانچه یکی از کشورهای عضو، موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد و طی ۳۰ روز توافقی حاصل نشود، تمام تحریم‌های پیشین سازمان ملل ازجمله تحریم‌های تسلیحاتی، موشکی، مالی و بانکی، مسدود شدن دارایی‌های ایران در بانک‌های خارجی و محدودیت‌های شدید در مبادلات مالی بین‌المللی، محدودیت در فروش نفت و کاهش صادرات، به‌دلیل تحریم کشتیرانی و بیمه به‌طور خودکار بازمی‌گردند، حتی چنانچه دیگر اعضا با آن مخالفت کنند.
هرچند برخی از کارشناسان سیاسی بر این عقیده هستند که اساساً قانونی بودن این مکانیسم زیرسؤال است، چراکه وقتی برجام عملاً اجرا نمی‌شود، این مکانیسم هیچ مبنایی ندارد. اما نکته این است که طرف اروپایی هر زمان اراده کرده اقدامی را چه قانونی و چه غیرقانونی علیه ایران انجام داده و متعهد به هیچ تعهدی نبوده است. البته برخی دیگر از کارشناسان بر این باورند که فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگرداندن ۶ قطعنامه شورای امنیت، تحریم‌های اقتصادی را تحت‌تأثیر چندانی قرار نخواهد داد؛ چراکه تحریم‌های اقتصادی موجود آمریکا همچنان برقرار است و تحریم‌های اقتصادی محدود و مختصری که در قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت آمده‌اند، در مقایسه با تحریم‌های آمریکا اثرگذاری چندانی به لحاظ اقتصادی ندارند. اما اهمیت اصلی این ۶ قطعنامه به واسطه نتایج بدی هستند که در عرصه بین‌الملل ایجاد می‌کنند.
در دو روز اخیر اخباری منتشر شد با این عنوان که آلمان در تلاش برای فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران است هرچند این خبر تکذیب شد، اما به‌نظر می‌رسد در حال حاضر یکی از مؤلفه‌هایی که شاید بتوان به کمک آن وضعیت را بهبود بخشید، فعال‌تر کردن نقش دیپلماسی در این زمینه است.
مکانیسم ماشه هم فعال نشود، اوضاع اقتصادی خوب نیست
مرتضی افقه، تحلیلگر مسائل اقتصادی، در گفت‌وگو با قدس با اشاره به احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه، بیان کرد: در صورت فعال شدن این مکانیسم، اقتصاد کشور ممکن است با چالش‌های جدیدی روبه‌رو شود. البته حتی در صورت عدم اجرای آن نیز، اقتصاد ایران با برخی دشواری‌ها مواجه خواهد بود، چراکه روند تغییر شاخص‌های اقتصادی نشان می‌دهد شرایط فعلی نیازمند مراقبت و اصلاحات بیشتر است.
وی ادامه داد: متأسفانه در چند دهه اخیر پس از پایان جنگ ایران و عراق به قدری بی‌تدبیری وجود داشت که نتوانستیم وابستگی خود را به درآمدهای نفتی و روابط خارجی کم کنیم، البته در دنیای امروز هیچ کشوری نیست که بدون روابط و تجارت خارجی اقتصاد پررونقی داشته باشد و برای ایران که وابسته به تجارت نفت و به همین سبب وابسته به روابط خارجی است، این مؤلفه اهمیت بیشتری دارد، بنابراین پس از سال ۹۷ که با تشدید تحریم‌ها مواجه شدیم، طی این مدت نتوانستیم و یا نخواستیم و یا اینکه یاد نداشتند که چگونه این وابستگی را کاهش دهند.
افقه تأکید کرد: به جای اینکه در هشت سال گذشته دولت‌ها اقدام به کاهش هزینه‌های دولت کنند؛ بیشتر سعی کردند به جای کاهش کسری بودجه از محل کاهش هزینه‌ها، اقدام به پیدا کردن درآمدهای جدید به جای نفت کردند و تمام منابعی که با کمک آن‌ها می‌توانستند جایگزین درآمدهای نفتی کنند ازجمله استقراض از بانک مرکزی، فروش اوراق قرضه و فروش اموال دولتی را مصرف کردند تا جایی که می‌توان گفت طی یکی دو سال گذشته منبع جدیدی ندارند.
استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز اضافه کرد: به همین دلیل می‌گویم حتی درصورت فعال نشدن مکانیسم ماشه، اوضاع اقتصادی ما بسامان نیست. به‌تازگی با جنگ ۱۲ روزهای مواجه بودیم که در سایه آن میل به خروج سرمایه از کشور افزایش یافت، همچنین مصرف‌کننده هم مقداری نسبت به آینده نگرانی دارد و تمامی این موارد موجب می‌شوند درصورت فعال نشدن این مکانیسم شاخص‌های اقتصادی روند مثبتی نداشته باشند. وی تصریح کرد: به این موارد بیفزاید فعال شدن مکانیسم ماشه را که در همان ابتدا به طور حتم یک اثر روانی منفی خواهد داشت و ما شاهد افزایش نرخ ارز خواهیم بود و در ادامه با کاهش فروش نفت مواجه و اوضاع بدتر از امروز می‌شود.
درصورت فعال شدن این مکانیسم قیمت دلار چقدر می‌شود؟
به گفته افقه؛ با فعال شدن مکانیسم ماشه دلار بی‌شک از ۱۰۰ هزار تومان عبور می‌کند؛ اما اینکه چه میزان از قیمت ۱۰۰ هزار تومان عبور کند بستگی به میزان نقدینگی در جامعه دارد؛ چنانچه دولت بتواند مقدار نقدینگی را کنترل کند سرعت افزایش، کاهش می‌یابد و چنانچه نتواند کنترل کند (که معتقدم به دلیل وجود ساختارهایی دولت توان کنترل از یک حدی بیشتر را ندارد)، احتمالاً با رقم‌هایی بالاتر از ۱۰۰ هزار تومان مواجه خواهیم بود.
چه باید کرد؟
این تحلیلگر مسائل اقتصادی در بخش دیگری از سخنان خود ضمن بیان اینکه زمانی برای کاهش تبعات فعال شدن مکانیسم ماشه توسط دولت وجود ندارد، اظهار کرد: به‌طور مثال در حوزه کاهش هزینه‌ها باید گفت هر کدام از ردیف‌هایی که آقایان در بودجه ایجاد کرده‌اند برای عده‌ای اشتغال‌آفرینی شده است و حذف این ردیف‌ها در شرایط فعلی و به‌یکباره خود عامل ایجاد تبعاتی دیگر ازجمله بیکاری این افراد است؛ از دیگر سو این ردیف‌های اضافی از طریق برخی صاحب‌نفوذان سیاسی، اقتصادی، مذهبی و... بر بودجه تحمل شده و حذف این ردیف‌ها با مقاومت آنان مواجه خواهد شد. بنابراین امروز در شرایطی نیستیم که بخواهیم با یک بخشنامه این ردیف‌ها را حذف کنیم؛ بلکه باید از همان سال ۹۷ به بعد دولت‌ها دست به این کار می‌زدند.
وی پیشنهاد داد: از جمله اقداماتی که دولت در شرایط فعلی می‌تواند انجام دهد جلوگیری از افزایش قیمت‌ها و تثبیت آن‌ها، کنترل قیمت ارز، جلوگیری از خروج سرمایه و پیاده‌سازی سیاست‌هایی که در دوران جنگ در تمامی کشورهای دنیا برای حفظ قدرت خرید مردم مرسوم است همچون اجرای طرح کالابرگ برای تمامی اقشار آسیب‌پذیر و جیره‌بندی است تا حداقل‌ها برای همه مردم قابل تأمین باشد.
آیا توافق‌نامه‌های اقتصادی می‌توانند به ما کمک کنند؟
افقه درخصوص تأثیری که پیمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مانند بریکس در این شرایط می‌توانند برای ایران داشته باشند هم بیان کرد: فعال شدن مکانیسم ماشه را متأسفانه خودِ ما امضا کرده و دیگر کشورها هم پذیرفته و مصوب کرده‌اند، البته حتی درصورت فعال نشدن مکانیسم ماشه، در چند سال اخیر مشاهده کردیم که پیمان‌هایی همچون بریکس عملاً تأثیر زیادی بر شاخص‌های اقتصادی ما نداشتند.
این تحلیلگر اقتصادی تأکید کرد: درصورت فعال شدن هم چون کشورهای روسیه و چین این مکانیسم را امضا کرده‌اند عملاً نمی‌توانند آن را وتو کنند و براساس معاهده‌های بین‌المللی همه کشورها موظف به اعمال این فشارها به ایران هستند.
وی تأکید کرد: پیمان‌های بین‌المللی به‌صورت بالقوه می‌توانند کمک‌کننده باشند، اما نکته مهم این است که کشورهای عضو باید از لحاظ توانمندی اقتصادی هم‌سطح یا نزدیک به هم باشند. به همین دلیل، اقتصاد ما که قابل مقایسه با اقتصادهایی چون برزیل یا آفریقای جنوبی نیست، تاکنون نتوانسته به‌خوبی از مزایای این پیمان‌ها بهره‌مند شود؛ حتی این موضوع در شرایط عادی نیز صادق است. در شرایط غیرعادی و پس از امضای تعهد فعال شدن مکانیسم ماشه (که آن زمان تصور نمی‌کردیم به مرحله اجرا برسد و با تصویب شورای امنیت مواجه شود) امکانات ما برای مقابله کاهش یافته است. با این حال، بهره‌گیری از تدابیر دیپلماتیک و جست‌وجوی راهکارهای نو همچنان می‌تواند به تعدیل اثرات و مدیریت شرایط کمک کند.
نظر شما